Morgunblaðið - 04.04.2001, Blaðsíða 40

UMRÆÐAN
40 MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ undanförnu hefur ver-ið nokkur umræða umviðhorf til íslenskrartungu, og erlendur
maður hefur birt okkur sjónarmið
þeirra sem hér búa og eiga sér
annað móðurmál. Okkur er hollt
að hlýða á slíka rödd og gera okk-
ur grein fyrir þeim erfiðleikum
sem fylgja því að setjast að í nýju
landi og mæta nýjum siðum og
nýrri tungu. Sjálfur hef ég dvalist
langdvölum í Þýskalandi, Frakk-
landi, Bretlandi, og þó lengst í
Svíþjóð, þar sem ég átti heima í
fimm ár – og kenndi Svíum ís-
lensku. Ég þykist því vita hvað í
því felst að vera í landi þar sem
ekki er hægt að nota móðurmál
sitt. Mörgum þykir sem Frakkar
séu nokkuð yfirlætisfullir fyrir
hönd tungu sinnar, en aldrei hef
ég fundið þar, að menn misvirtu
það við mig þótt ég talaði ekki
lýtalausa frönsku. Þvert á móti
fannst mér það metið að ég leit-
aðist við að tala tungu þeirra.
Þegar ég fluttist til Svíþjóðar
hafði ég þegar tekið háskólapróf í
sænsku og stóð því óvenjuvel að
vígi. Og þegar ég talaði sænsku
sem best, kom það fyrir að ég var
spurður hvort ég væri frá Norð-
ur-Svíþjóð. Þá gladdist ég, auðvit-
að. En yfirleitt heyrði fólk þar
samt á hreimi mínum að ég var
útlendingur þótt ég gæti talað
villulaust, sem svo er kallað.
Útlent fólk sem hefur sest hér
að hefur ekki orðið íslenskri þjóð
til vandræða. Það hefur þvert á
móti auðgað þjóðlíf okkar, og er
nærtækasta dæmið úr tónlistarlíf-
inu. Þetta er ekkert nýtt fyrir-
bæri. Hópur flóttafólks kom hing-
að frá Ungverjalandi 1956 t.d. og
hefur gengið inn í þjóð okkar og
reynst vel. Hins vegar hefur að-
streymi aukist og fjölbreytni orð-
ið meiri eins og nýafstaðin þjó-
ðahátíð á Vestfjörðum sýnir
glöggt. Við sem íslensk teljumst
þurfum þess vegna að læra að
skilja þetta fólk og þau gagngeru
umskipti sem verða í lífi þess við
komuna hingað.
Aldrei hef ég heyrt nokkurníslenskukennara tala niðr-andi um aðflutt fólk sem
hefur ekki fullt vald á íslensku.
Íslenskri tungu stafar engin
hætta af því. Íslenskri tungu staf-
ar einungis hætta af kæruleysi og
skeytingarleysi þeirra sem hafa
hana að móðurmáli. Þess vegna
er það í senn ómannúðlegt og
misskilin forræðishyggja ef kunn-
átta í íslensku á að vera skilyrði
fyrir búsetuleyfi. Íslenska er ekki
auðvelt mál að læra og það tekur
tíma – og það kemur af sjálfu sér
hægt og bítandi, af því að það er
hagur fólksins sjálfs. Það er ekk-
ert spaug að eiga heima í landi og
kunna ekki opinbert tungumál
þess. Það getur enginn orðið eðli-
legur þátttakandi í íslensku sam-
félagi nema kunna íslensku. Svo
einfalt er það. Okkur ber hins
vegar að auðvelda fólki þennan
lærdóm eftir bestu getu og sýna
því skilning og veita því stuðning
meðan það er að læra mál okkar.
Við vitum vel að gott vald á
tungumáli veitir mönnum ákveðið
vald. Sá sem á erfitt með að koma
orðum að hugsun sinni, kemur
þannig fyrir að hugsun hans sýn-
ist fátækleg. Sá sem hefur ekki
vald á tungumáli sem hann reynir
að tala, sýnist einfeldningslegur,
jafnvel heimskur. Svo þarf þó alls
ekki að vera. Þetta þurfum við að
skilja þegar við umgöngumst fólk
sem er að læra íslensku. Við höf-
um áreiðanlega flest okkar staðið
í svipuðum sporum í öðrum lönd-
um. Mér er það til að mynda
minnisstætt þegar ég var í Tblisi
og gat ekki einu sinni ráðið í let-
urgerð þeirra Georgíumanna. Þá
var strax ögn skárra að geta þó
stautað sig fram úr stafrófi Rússa
í Moskvu, þótt ekki væri nú auð-
velt að leita þar ráða í vandræð-
um. Við þurfum með öðrum orð-
um að læra að skilja aðstæður
viðmælenda okkar, ef þeir tala
bjagaða eða ófullkomna íslensku í
stað þess að láta óþolinmæði okk-
ar og skilningsleysi breytast í for-
dóma – og kunna að meta þá við-
leitni þeirra að tala tungu okkar,
sem fáir skilja og fáir tala.
Hæpið er að halda því fram að
ein tunga sé annarri „betri“ eða
„fegurri“. Allar tungur geta
hljómað fagurlega ef sá sem mæl-
ir leitast við að vanda sig og tala
fagurlega. Eins á hið gagnstæða
við. En tungurnar eru mismun-
andi að byggingu og orðaforða.
Finnska t.d. hefur ekki kyn,
greini eða forsetningar, en aftur á
móti mikinn fjölda falla. Enska
býr yfir geysilegum orðaforða af
því að hún gleypir orð úr öllum
öðrum tungum, meira að segja ís-
lensku, sbr. „geyser“. Og þótt við
getum fundið sams konar merk-
ingu orða, er hugsun að baki oft
ólík, og getur verið skemmtilega
fróðlegt að íhuga það. Orðið félagi
felur í sér að menn leggja fé sam-
an. Í ensku og frönsku er sam-
svarandi orð companion, sem er
reyndar komið úr latínu og merk-
ir að menn neyti brauðs saman.
Tungumál ná ekki útbreiðsluvegna þess að þau séu„betri“ eða „fegurri“ en
önnur mál. Til þess liggja sögu-
legar og pólitískar ástæður. Má
raunar segja að það stafi af yf-
irgangi og drottnunargirni ákveð-
inna þjóða. Við kennum t.d. ekki
dönsku hér af því að við höfum
talið það mál heppilegra norsku
eða sænsku, heldur einfaldlega af
því að við vorum dönsk nýlenda.
Á tímum Sovétríkjanna voru
Austur-Evrópuþjóðir skyldaðar
að kenna rússnesku í skólum.
Spænska er töluð í Suður-Am-
eríku vegna landafundanna og yf-
irráða Spánverja, nema í Brasilíu
þar sem Portúgalar réðu. Enska
varð úbreidd um mikinn hluta
heims vegna breska heimsveld-
isins, – og svo mætti lengi telja. Í
Afríku var sömu þjóð með sam-
eiginlega tungu oftlega skipt á
milli nýlenduvelda með evrópsk-
um ákvörðunum og reglustriku.
Fyrrverandi Togoland var þýsk
nýlenda fram að lokum fyrri
heimsstyrjaldar með þýsku sem
opinbert mál og þýska stjórnar-
hætti. Því var skipt eftir endi-
löngu milli Breta og Frakka með
„viðeigandi“ afleiðingum.
Þeir sem hafa svokölluð heims-
mál að móðurmáli kunna oftar en
ekki aðeins það mál eitt. Þetta er
býsna algengt um enskumælandi
þjóðir, en einnig um þær sem tala
frönsku, spænsku og þýsku, þótt
það sé þó að breytast fyrir sí-
fellda menningaráreitni enskunn-
ar. Hér kvarta menn iðulega und-
an því að ekki sé talað annað en
franska á flugvöllunum í París, en
gleyma því um leið að á flugvöll-
unum við London er ekkert talað
nema enska.
Og það er andleg fátækt að
kunna aðeins eitt mál. Þannig
fæst ekki skilningur á heiminum,
heldur gildir sú tilætlunarsemi að
aðrir eigi að vera eins og maður
sjálfur. Enskumælandi fólk fer
um heiminn og talar yfirleitt
umyrðalaust ensku (án þess að
hafa fyrir því að spyrja viðmæl-
anda fyrst, hvort hann tali ensku)
og ætlast þar með til að allir aðrir
tali ensku. Og þannig eru þeir í
raun að krefjast þess að aðrir
mæti þeim á þeirra eigin forsend-
um með þeim yfirburðum sem í
því felast. Því sá sem talar móð-
urmál sitt hefur yfirburði yfir þá
sem tala framandi tungu, jafnvel
þótt þeir kunni hana allvel.
Þegar við Íslendingar ferðumst
um heiminn ætlumst við ekki til
þess að aðrir skilji okkur (nema í
Færeyjum!).
Þegar fólk kemur hingað til að
setjast að og leitast við að tala við
okkur á íslensku, þá er það að
mæta okkur á okkar forsendum.
Því þurfum við að læra að sýna
skilning.
Tungumál – skilningur – viðhorf
Meðal annarra orða
Höfundur er prófessor í íslenskum
bókmenntum við Háskóla Íslands.
Eftir Njörð P. Njarðvík
SKYLDU kostendur þátta eða
viðburða á Íslandi fá peningana
sína til baka í aukinni sölu eða
hærri verðum?
Markmið auglýsenda með kost-
un ætti að vera að skapa vitund
fyrir vörumerki sitt meðal mark-
hópsins og styrkja
eða bæta ímynd þess
(með öðrum orðum að
efla vörumerkið í
hugum neytenda). Til
þess að svo megi
verða þarf fyrst að
tryggja að markhóp-
urinn tengi vöru-
merkið viðburðinum
sem verið er að kosta
(íþróttir, listir, þáttur
o.s.frv.) en síðan þarf
ímynd hans að yfir-
færast yfir á merkið.
Á endanum þarf svo
kostunin að skila
meiri tekjum en til
var kostað.
Auglýsendur sem
ekki eru með á hreinu hver mark-
hópur þeirra er og/eða hvernig
þeir ætla að staðfæra vörumerki
sitt í hugum markhópsins í sam-
anburði við vörumerki keppinaut-
anna ættu alls ekki að velta kostun
fyrir sér. Þeir ættu fyrst að velja
rétta markhópinn og staðfærsluna
og ákveða síðan hvernig þeir ætla
að byggja vörumerkið upp. Eitt af
tækjunum sem hægt er að nota til
þess er kostun.
En hvernig getum við aukið lík-
urnar á því að kostunin skili tilætl-
uðum árangri og auki hagnað fyr-
irtækisins? Í fyrsta lagi verður
hinn kostaði viðburður að ná til
sama markhóps og vörumerki fyr-
irtækisins. Í öðru lagi verður við-
burðurinn að hafa nægilega vitund
og æskilega ímynd og vera fær um
að hafa þau áhrif á markhópinn
sem óskað er eftir. Og í þriðja lagi
þarf auglýsandinn að átta sig á því
að kostanir eru best fallnar til
þess að skapa eða auka vöru-
merkjavitund en eru líklegri til
þess að styrkja fyrra atferli heldur
en hvetja til nýs kaupatferlis.
Þetta leiðir til þess að það þarf að
nota aðra kynningaráða með til að
hafa áhrif á kaupáform. Ýmsir
telja að verja þurfi allt að 2–3
faldri þeirri upphæð
sem greidd er fyrir
kostunina sem slíka í
aðgerðir til þess að
gera úr henni pen-
inga!
Tvær aðferðir hafa
verið notaðar til þess
að mæla virkni kost-
unar. Sú fyrri byggir
á því að meta verð-
mæti þeirrar umfjöll-
unar sem vörumerkið
fékk í fjölmiðlum í
tengslum við kost-
unina. Þessi aðferð er
gölluð að því leyti að
hún segir ekkert um
hvort einstaklingar í
markhópnum urðu
fyrir einhverjum áhrifum vegna
kostunarinnar, þ.e. hvort viðhorf
þeirra eða atferli breyttist. Seinni
aðferðin byggir á því að kanna
meðal markhópsins hvort vöru-
merkjavitund hans jókst og/eða
hvort ímynd vörumerkisins breytt-
ist. En öruggast er að sjálfsögðu
að mæla ekki neitt ef auglýsandinn
veit að kostunin var „egó-tripp“ en
byggðist ekki á faglegum forsend-
um. Þá er maður jú alveg öruggur!
Auglýsendur sem ekki stunda
samfellt kynningarstarf ættu ekki
að kosta einstaka viðburði nema
þeir séu að koma nýju vörumerki á
framfæri og ekki sé hægt að ná
sama árangri með ódýrari hætti.
Auglýsendur ættu heldur ekki að
láta viðburðina velja sig heldur
velja réttu viðburðina. Það þarf að
líta yfir sviðið og skoða hvaða við-
burðir gætu nýst til vörumerkja-
uppbyggingar og reyna síðan að
tengjast þeim bæði í bráð og lengd
(til að tilætluð ímyndaráhrif skap-
ist). Auglýsendur ættu fyrst að
ákveða hvað þeir geta fengið út úr
kostun (þ.e. hvernig þeir geta nýtt
sér hana til sölu) og síðan að
ákveða hvaða viðburður eða við-
burðir henta best.
Flestir auglýsendur ættu fyrst
að stefna að því að ná samfeldni í
auglýsingum og/eða umfjöllun áð-
ur en þeir fara út í kostun. Reynd-
ar ætti ekki að setja peninga í
kostun fyrr en búið er að verja því
sem hagkvæmt er í auglýsingar og
söluhvata. Fæstir auglýsendur á
Íslandi eru í stakk búnir til að
gera sér mat úr kostun og flestir
fengju meira út úr peningunum
með því að auglýsa vörumerki sín
beint sjálfir. Hægt væri í mörgum
tilfellum að skapa vörumerkjavit-
und eða viðhalda henni fyrir brot
af þeim peningum sem fara í kost-
unina. Það er ekkert grín að gera
sér grein fyrir þessu þegar búið er
að binda stórar fjárhæðir til langs
tíma og ekki verður aftur snúið.
Ég held að leitun sé að kostun á
Íslandi sem borgar sig fyrir annan
en þann sem tekur á móti pening-
unum!
Kostanir
Friðrik
Eysteinsson
Auglýsingar
Fæstir auglýsendur á
Íslandi eru í stakk búnir
til að gera sér mat úr
kostun, segir Friðrik
Eysteinsson, og flestir
fengju meira út úr pen-
ingunum með því að
auglýsa vörumerki sín
beint sjálfir.
Höfundur er forstöðumaður mark-
aðs- og söludeildar Vífilfells ehf.
NÚ er nóg komið.
Við undirritaðar erum
orðnar ansi þreyttar á
því að afsaka það að við
séum enn að vinna við
okkar fagmenntun. Það
tekur því varla að nefna
nokkrar launatölur þar
sem fólk trúir ekki sín-
um eigin eyrum þegar
þessa umræðu ber á
góma. Er það kannski
eðlilegt að nýútskrifað-
ur þroskaþjálfi, sem
kemur galvaskur úr
námi, fullur af orku, fái
heilar 101 þúsund krón-
ur í grunnlaun þegar
hann hefur starfsferil
sinn? Þegar nýútskrifaði þroskaþjálf-
inn fer að kvarta yfir bágum kjörum
við yfirmann sinn getur yfirmaðurinn
huggað hann með því að hann geti nú
aldeilis horft fram á bjartari tíma því
þegar hann er kominn með 13 ára
starfsreynslu fái hann heilar 109 þús-
und krónur í grunnlaun á mánuði
(ekki á viku)!
Hvers vegna geta viðsemjendur
okkar ekki leyft sér að semja við okk-
ur um laun sem unnt er að lifa af? Í
Þroskaþjálfafélagi Íslands eru u.þ.b.
300 manns, sem enn vilja trúa því að
sá dagur komi að við fáum sambæri-
leg laun og aðrar háskólamenntaðar
stéttir. Þeim fer reyndar ört fækk-
andi sem hafa efni á að bíða eftir
bættum kjörum í þessu svokallaða
góðæri! Er verið segja okkur það
óbeint að okkar sé ekki þörf? Hvers-
lags skrípaleikur er þetta eiginlega?
Hvers vegna eru meðaldagvinnulaun
þroskaþjálfa u.þ.b. 50.000 kr. lægri en
meðaldagvinnulaun annarra stétta
innan BHM (og miðum við þá við þær
stéttir sem eru með hvað lægst laun
innan BHM)? Við erum ekki tilbúnar
að kyngja því að háskólanám okkar sé
á „lægra plani“ en annað nám.
Sú spurning leitar á okkur hvort
verið sé að senda okkur þau skilaboð
að fólk með fötlun þurfi ekki á þjálfun
okkar að halda? Hefur fólk með fötlun
ekki þörf fyrir þann aðila sem sér að
mestu um að samræma alla þá þjón-
ustu sem hinn fatlaði þarf á að halda
allan sólarhringinn alla daga ársins
(líka á jólunum!)?
Við skorum á ykkur, kæru viðsemj-
endur, að gera okkur kleift að starfa
áfram við það sem við erum hæfastar
í að gera.
Jóhanna Kristín
Jónsdóttir
Höfundar eru þroskaþjálfar.
Þroskaþjálfar
Þeim þroskaþjálfum fer
ört fækkandi, segja
Guðný Sigurjónsdóttir
og Jóhanna Kristín
Jónsdóttir, sem hafa
efni á því að bíða eftir
bættum kjörum.
Guðný
Sigurjónsdóttir
101 þúsund
á mánuði