Morgunblaðið - 04.04.2001, Blaðsíða 52

52 MIÐVIKUDAGUR 4. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
BRÉF
TIL BLAÐSINS
Kringlunni 1 103 Reykjavík  Sími 569 1100  Símbréf 569 1329
Allt efni sem birtist í Morgunblaðinu og Lesbók er varðveitt í upplýsinga-
safni þess. Morgunblaðið áskilur sér rétt t i l að ráðstafa efninu þaðan, hvort
sem er með endurbirtingu eða á annan hátt. Þeir sem afhenda blaðinu efni
ti l birtingar teljast samþykkja þetta, ef ekki fylgir fyrirvari hér að lútandi.
Í ÚTVARPSÞÆTTI 29. mars
vandaði Sölvi Sveinsson um málfar
landsmanna og taldi ranga nafn-
myndina „Björku“ – rétt væri þess
í stað að segja „um Björk“ og „frá
Björk“. Nafnið ætti sem sagt að
beygjast eins og trjáheitið. Hins
vegar taldi Sölvi rétt að tala „um
Björgu“ og „frá Björgu“.
Hér er vikið að viðkvæmu máli í
beygingakerfinu, mannanafna-
beygingunni. Máltilfinning almenn-
ings hefur verið að beygja nafnið
„Björk“ eins og „Björg“ og virðist
ekkert athugavert við það. Manna-
nöfn hafa lengi haft aðra beygingu
en nöfn á hlutum. Þegar orð er lið-
ur í mannsnafni fær það gjarnan
aðra beygingu en sem liður í öðrum
samsetningum. Menn heimsækja
til dæmis Laufeyju og Þóreyju en
fara út í Viðey – ekki út í „Við-
eyju“.
Nafnið „Björg“ er væntanlega
runnið af samsetningum á borð við
„Þorbjörg“ eða „Ingibjörg“ og hef-
ur því frá ómunatíð fyllsta rétt á
umræddum beygingarendingum
fram yfir samnafnið „björg“. Menn
heilsa „Björgu“ en „draga björg í
bú“. Nafnið „Björk“ er hins vegar
nýtt sem mannsnafn í íslensku en
þar með er ekki sagt að það eigi
ekki rétt á því sem almenningur
telur eðlilega mannanafnabeyg-
ingu. Það hlýtur að valda minnst-
um ruglingi að ný mannanöfn fái að
renna inn í það beygingakerfi sem
hefur myndast.
Ósamsett mannanöfn hafa lengi
haft aðra beygingu en ósamsett
samnöfn. Líta má á dæmi um beyg-
inguna á „Dís“ sem er stytting úr
nöfnum á borð við „Þórdís/Ásdís“. Í
fornaldarsögunni af Þorsteini Vík-
ingssyni (hdr. frá 15. öld) er hik-
laust talað um „Dísi“ og sagt „frá
Dísi“ þó að „dís“ hafi annars ekki
endingu sem samnafn í þf./þgf.
Ég hvet menn til að fylgja al-
mennri máltilfinningu og beygja
nafnið Björk eftir mannanafna-
beygingu samkvæmt framansögðu
þó að björk sem samnafn hafi aðra
beygingu. Ef á að fara að berjast
gegn því að „Björk“ fái beyginga-
rendingu þá gæti árangurinn orðið
sá að „Björg“ tapaði beygingarend-
ingunni henni til samlætis og síðar
jafnvel Þorbjörg og Ingibjörg.
Svo vil ég að lokum samfagna
Björku með fjaðurhaminn og undr-
ast að enginn skuli hafa bent á ís-
lenska sagnahefð um meyjar þær
sem fljúga í svanahami með him-
inskautum og „drýgja örlög“. Það
er öllu glæsilegri saga að vísa til í
þessu sambandi en síðborin smá-
saga um ljótan andarunga.
AÐALSTEINN DAVÍÐSSON
cand.mag.
Björk um Björku
Frá Aðalsteini Davíðssyni:
PERSÓNULEGA er ég mjög
ánægður með þá stefnu Skjár eins
að verða vettvangur fyrir skoðanir
af ólíkum toga og vil ég til dæmis
nefna umræðuna hvort leyfa eigi
sölu fíkniefna á Íslandi og önnur
slík sjónarmið sem eiga ekki upp á
pallborðið hjá hinum breiða fjölda.
Það var því fróðlegt að fylgjast
með tilburðum eins af fremstu rit-
skríbentum þjóðarinnar er hann
mælti með höftum á málfrelsi og
ritfrelsi á Íslandi, í þætti um málið
á Skjá einum þriðjudagskvöldið 20.
mars. Þarna var kominn Illugi Jök-
ulsson og tilefnið var málflutningur
Félags þjóðernissinna sem Illugi
var eðlilega ósammála, en furðu
mína vakti stuðningur Illuga við
þær hugmyndir að banna ætti
þessum mönnum að tjá skoðanir
sínar og að það væri réttlátt að
refsa þeim fyrir aðræða skoðanir
sínar á opinberum vettvangi. Illugi
studdi mál sitt með þeim rökum að
ef skoðanafrelsi þjóðernissinna
hefði verið skert á þriðja áratug
fyrri aldar í Þýskalandi hefðu nas-
istar aldrei náð völdum og hvorki
heimsstyrjöldin síðari né þær
hörmungar sem henni fylgdu átt
sér stað. Niðurstaða Illuga er sú að
með því að banna málflutning þjóð-
ernissinna á Íslandi sé komið í veg
fyrir valdatöku þeirra í frjálsum
kosningum. Illugi virðist ekki hafa
mikið álit á dómgreind íslenskra
kjósenda og þar með tekur hann
skyldu sína, sem betur upplýstur
maður en allur fjöldinn, að beita
sér fyrir því að hömlur verði lagðar
á tjáningarfrelsi þeirra sem eru
með „óæskilegar skoðanir“ og þá
hafi Illugi átt þátt í að bjarga
fjölda manna frá illum örlögum.
Það er almennt talið af sagn-
fræðingum að stjórnartíð Jósefs
Stalín í Ráðstjórnarríkjunum hafi
kostað 28 milljónir manna lífið í
hreinsunum og í Gulaginu. Að
gefnu tilefni vil ég beina eftirfar-
andi spurningu til Illuga Jökuls-
sonar. Telur þú að banna eigi mál-
flutning kommúnista, sósíalista og
annarra sem telja sig marxista til
að koma í veg fyrir að þessar
hörmungar geti endurtekið sig hér
á landi?
Telur þú að Skjár einn eigi að
hætta að vera vettvangur „óæski-
legra“ skoðana og að þú eigir er-
indi í dagskrárstjórnina til að
bjarga okkur frá hættulegum skoð-
unum?
HERMANN ÓLASON,
Ofanleiti 23,
103 Reykjavík.
Ritskoðun Illuga
Jökulssonar
Frá Hermanni Ólasyni: