Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 8

8 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Útsölustaðir: Lyfja Lágmúla, Lyfja Laugavegi, Lyfja Hamraborg, Lyfja Smáratorgi,
Lyfja Garðatorgi, Lyfja Setbergi, Lyfja Grindavík, Lyfja Húsavík, Lyfja Egilsstöðum,
Lyfja Eskifirði, Lyf og heilsa Kringlunni, Lyf og heilsa Austurvegi, Lyf og heilsa
Glæsibæ, Lyf og heilsa Domus Medica, Lyf og heilsa Akranesi, Lyf og heilsa Hrísalundi,
Akureyri, Nana Hólagarði, Fína Mosfellsbæ, Rima Apótek Grafarvogi,
Apótek Vestmannaeyja, Borgarness Apótek, Snyrtihúsið, Selfossi.
RIO RED
Vor- og sumarlitirnir 2001
ára og dró þetta vafalaust úr aldurs-
áhyggjum mínum.“
Hvert finnst þér að hafi verið erf-
iðasta vandamálið sem þú áttir við að
glíma á þessum langa starfsferli?
„Ég hygg að fyrir utan austurvið-
skiptin hafi það verið fjandans nafnið
á fyrirtækinu, því almenningur geng-
ur út frá því að allar nefndir séru af
hinu illa. Annars rákum við Síldarút-
vegsnefnd marga síðustu áratugina
sem sölusamtök framleiðenda eins og
SH og SÍF.“
Í taumi hjá Gunnari Flóvenz
Í leyndarskjölum þeim sem Valur
Ingimundarson sagnfræðingur hefur
rannsakað í Austur-Berlín um sam-
skipti Íslands og Austur-Þýzkalands
á kaldastríðsárunum, er víða vikið að
verzlunarviðskiptum landanna. Með-
al annars er þar að finna frásögn af
sögulegum fundi Íslandsdeildar aust-
urþýzka kommúnistaflokksins (þ.e.
starfsliðs verzlunarskrifstofunnar)
sem haldinn var í Reykjavík 9. febr-
úar 1961.
Á fundinum var deilt harkalega á
meint agabrot Karls Holmelin, yfir-
mann skrifstofunnar, og hann ásak-
aður fyrir að vera í taumi hjá Gunnari
Flóvenz og keypt allt of mikið af Síld-
arútvegsnefnd en lítt sinnt sölu á
austurþýzkum vörum til Íslands á
móti.
Þar sem hér er um fróðlegar upp-
lýsingar að ræða um verzlunarvið-
skiptin við Austur-Þýzkaland á kald-
astríðsárunum og ástandið á
verzlunarskrifstofunni, leitaði blaðið
nánari upplýsinga hjá Gunnari um
þessi mál.
Gunnar sagði að einn mesti vand-
inn í sambandi við sölu saltsíldarinn-
ar hafi verið sá að stærstu markaðs-
svæðin skyldu lenda austan járn-
tjalds að síðari heimsstyrjöldinni
lokinni. Auk þess hefðu gífurlega háir
innflutningstollar á saltsíld valdið
erfiðleikum varðandi viðunandi sölu
til þáverandi landa Efnahagsbanda-
lagsins. „Það var því afar áríðandi,“
sagði Gunnar, „að ná sem mestum og
beztum sölusamningum við austur-
blokkina. Þá gerði vaxandi veiði norð-
urlandssíldar á þessum árum þörfina
fyrir aukna markaði enn brýnni.
Bann utanríkisráðherra
sniðgengið
Vandi okkar varðandi Austur-
Þýzkaland var m.a. sá að Íslenska
vöruskiptafélaginu svonefnda var af
stjórnvöldum falið að annast vöru-
skiptaverzlunina við Austur-Þýzka-
land á þessum árum, en að félaginu
stóðu Sölumiðstöð hraðfrystihús-
anna, Samband íslenzkra samvinnu-
félaga og Félag íslenzkra stórkaup-
manna.
Við reyndum að fá aðild að félaginu
en var synjað. Auk þess lagði þáver-
andi utanríkisráðherra, Guðmundur
Í. Guðmundsson, bann við því að Síld-
arútvegsnefnd fengi að taka þátt í
viðræðum við austurþýzk stjórnvöld
eða stofnanir þeirra þar sem nefndin
starfaði samkvæmt sérstökum lögum
um útflutning saltsíldar.
Sú skýring var gefin á þessu banni
að vestrænir bandamenn okkar
kynnu að líta á aðild Síldarútvegs-
nefndar að slíkum viðskiptaviðræð-
um sem brot á ríkjandi samkomulagi
um Hallstein-kenninguna svonefndu.
Mér þótti þessi skýring ákaflega
langsótt og ósanngjörn, ekki sízt með
hliðsjón af þeirri staðreynd að vest-
urþýzk stjórnvöld aðstoðuðu á sama
tíma vesturþýzka útflytjendur við
sölu á vesturþýzkum fiskafurðum til
austurhluta landsins, þar á meðal
saltaðri síld. Mig minnir að þessi
samskipti þýzku ríkjanna hafi í
skýrslum vesturþýzku hagstofunnar
verið nefnd „Binnendeutscher
Handel“ og var ekkert farið leynt
með þau. Okkur var einnig vel
kunnugt um ýmsar aðgerðir annarra
vestrænna ríkja til stuðnings útflutn-
ingi fiskafurða til Austur-Þýzka-
lands.
Með hliðsjón af þessum staðreynd-
um ákvað ég að sniðganga bannið og
sneri mér beint til austurþýzku verzl-
unarskrifstofunnar sem leiddi til þess
að viðræður voru teknar upp í Aust-
ur-Berlín við ríkisfyrirtækið DIA-
Nahrung. Þrátt fyrir alls kyns erf-
iðleika, sem á því voru að eiga við
austurþýzka kerfið, tókust um síðir
samningar sem komu sér ákaflega
vel fyrir alla hlutaðeigandi aðila hér
heima. M.a. gátum við nýtt til
söltunar fyrir austurþýzka markað-
inn mikið af smærri síldinni sem
vestrænu markaðirnir, svo sem í
Finnlandi, Svíþjóð og Danmörku,
voru ekki reiðubúnir að taka við. Auk
þess náðist all gott söluverð fyrir síld-
ina.
Þessi saltsíldarviðskipti við Aust-
ur-Þjóðverjana stóðu yfir í tæpan
áratug og hefðu trúlega haldið áfram
ef gífurlegir greiðsluerfiðleikar
þeirra hefðu ekki komið til. Þeir
þurftu að lokum að biðja Sovétmenn
um lán til að geta staðið í skilum við
okkur, en það er önnur saga.“
Viðskipti og pólitík
Það hefur líklega margt gerst og
mikið gengið á á þessum tímum kalda
stríðsins. Getur þú sagt mér eitthvað
frá glímunni við Rússana og varst þú
t.d. var við að pólitík væri blandað í
viðskipti landanna?
„Auðvitað blandaðist pólitík í heild-
arsamskipti landanna en ég minnist
þess ekki að pólitík hafi borið sér-
staklega á góma í samningaviðræð-
um okkar um saltsíldina.
Þegar rætt er um þessi mál er rétt
að hafa það í huga að með viðskipta-
samningi þeim, sem ríkisstjórn Sjálf-
stæðisflokks og Framsóknarflokks
gerði við Sovétríkin 1. ágúst 1953,
opnaðist nýr og stór markaður fyrir
íslenzkar útflutningsvörur. Samning-
urinn hafði mikla þýðingu fyrir landið
í heild, það er að segja svo framarlega
sem samningar tækjust milli við-
skiptaaðila. Hér ríkti hálfgert
kreppuástand og atvinnuleysi. Bret-
ar höfðu lagt löndunarbann á allan ís-
lenzkan fisk vegna útfærslu fiskveiði-
lögsögunnar úr þrem í fjórar
sjómílur. Af þeim sökum hlóðust upp
birgðir af freðfiski og einnig voru
vandræði með sölu á ýmsum öðrum
útflutningsvörum okkar.
Ýmsir bandamenn okkar í NATO
litu þessi nýju viðskiptatengsl okkar
óblíðum augum þótt þeir sjálfir
sæktu fast á að koma sínum eigin
vörum á sovézka markaðinn, ekki sízt
illseljanlegum umframbirgðum af
bandarísku korni.“
Sögulegar viðskiptaviðræður
Telur þú, Gunnar, að Sósíalista-
flokkurinn hafi greitt fyrir viðskipt-
um okkar við Sovétríkin?
„Um það get ég ekkert tjáð mig.
Þeir voru ekkert í neinu sambandi við
okkur saltsíldarmenn nema hvað
Lúðvík Jósepsson fyrrverandi sjáv-
arútvegsráðherra fylgdist jafnan af
áhuga með sölutilraunum okkar. Ég
dreg ekki í efa að þeir hafi gert sitt
ýtrasta til að auka viðskiptatengslin
þótt það hafi mislukkast afleitlega í
sögulegum samningaumleitunum um
nýjan þriggja ára viðskiptasamning
1965.
Illa hafði þá gengið að fá Sovét-
menn til að taka upp viðræður nema
gengið yrði fyrir fram að ákveðnum
skilyrðum sem íslenzk stjórnvöld
gátu ekki samþykkt og var tregða
Rússanna farin að valda alvarlegum
vandræðum varðandi samningaum-
leitanir um einstakar útflutningsaf-
urðir okkar.
Sovézk yfirvöld féllust loks um
mitt sumar á að taka við íslenzkri
samninganefnd án umræddra skil-
yrða og kom íslenzka nefndin, undir
forystu dr. Odds Guðjónssonar, til
Moskvu í lok júlí.
Það vakti nokkra athygli að við-
reisnarstjórnin, sem þá var við völd,
hafði skipað Lúðvík Jósepsson, einn
áhrifamesta mann Sósíalistaflokks-
ins, í samninganefndina, væntanlega
í þeirri trú að það myndi greiða fyrir
samkomulagi í Moskvu.
Eftir að við komum til Moskvu
skýrði Lúðvík okkur frá því að nefnd
á vegum Sósíalistaflokksins væri
einnig þangað komin til að vinna að
því að greiða götu okkar hinna bak
við tjöldin. Flokksnefndin hafði þó
aldrei samband við okkur nema hvað
Lúðvík lét okkur fylgjast með því
helzta sem hjá þeim gerðist.
En svo fór, því miður, að þrátt fyrir
allan þennan hernaðarviðbúnað og
þriggja vikna samningsþóf náðist
ekkert samkomulag og héldum við
heim samningslausir.
Ég minnist þess enn í dag að von-
brigði Lúðvíks voru slík að hann þáði
ekki veitingar sem Gribkov, formaður
sovézku nefndarinnar, bauð upp á á
Sheremetyevo-flugvelli fyrir brottför
okkar og hélt beinustu leið út að flug-
vélinni án þess að kveðja Rússana.
Þessi niðurstaða og það sem gerð-
ist bak við tjöldin þessar síðsumars-
vikur í Moskvu 1965 sannfærðu mig
um það að oft hafi of mikið verið gert
úr áhrifum Sósíalistaflokksins á
verzlunarviðskipti landanna, sagði
Gunnar Flóvenz.
Gunnar Flóvenz og Sturlaugur H. Böðvarsson á kafi í síld á Akranesi í
byrjun sjötta áratugarins.