Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 14

14 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MARYAM Khodayar kom fyrst til Ís-
lands sumarið 1994 í jarðfræðiferð.
Hún hafði lengi átt sér þann draum að
koma til Íslands eða síðan hún sá í
fyrsta skipti myndir af landinu árið
1987 í tengslum við nám sitt. Segir
hún að Ísland hafi minnt hana á
heimaslóðir hennar en Maryam er
fædd og upp alin í Teheran, höfuð-
borg Írans. Borgin stendur á hásléttu
sem er í 1.200 metra hæð yfir sjáv-
armáli og hækkar í áttina til Alborz-
fjalla norðan við borgina. Hæsta fjall-
ið þar er Damavand, 5.761 metri á
hæð, eldfjall sem gnæfir yfir borgina.
„Ég sá fleira líkt með heimalandi
mínu og Íslandi,“ segir hún. „Þar eins
og hér hylur gróður ekki jarðfræðina.
Mér fannst líka íslenskan hljóma
kunnuglega. Leiðsögumaðurinn
fræddi okkur um íslenska sögu og
menningu. Þá áttaði ég mig á skyld-
leikanum á milli þessara tveggja
þjóða því tungumál beggja eru af
indó-evrópskum stofni.
Maryam lauk doktorsprófi í jarð-
fræði frá Clermont Ferrand-háskól-
anum í Frakklandi árið 1992 með
höggunarjarðfræði sem sérgrein. En
höggun fjallar um hreyfingar í jarð-
skorpunni – hvernig jarðlög hallast og
um myndun misgengja og sprungna.
Hún segir að á Íslandi hafi opnast fyr-
ir henni nýr heimur í jarðfræðilegu
tilliti. „Þar gat ég séð með berum aug-
um gosbeltið og þverbelti sem annars
staðar á Norður-Atlantshafshryggn-
um eru falin undir sjávarborði. Þessi
tveggja vikna heimsókn nægði til að
ég ákvað að koma hingað aftur í stutta
rannsóknarferð og gerði það vorið
1995. Og hér er ég enn.“
Stundaði háskólanám
í Frakklandi
Maryam lauk stúdentsprófi 1980,
nokkrum mánuðum eftir að íslömsku
byltingunni í Íran lauk. Háskólar
voru þá lokaðir um tíma í Íran. Ári
síðar hófst stríðið milli Íraks og Írans
og leiddi það til frekari frestunar á því
að háskólar tækju til starfa aftur. „Ég
fór því frá Íran 1983 til náms í Frakk-
lands þar sem ég kunni frönsku. Ég
fór einsömul en bræður mínir og
frændur fóru til annarra landa. For-
eldrar mínir voru um kyrrt í Íran og
hef ég heimsótt þau nokkrum sinnum
síðan ég fór að heiman.
Ég stundaði háskólanám mitt í
Frakklandi. Á námsárunum vann ég
hjá frönskum olíufélögum í samtals
eitt ár. Síðustu fjögur árin áður en ég
kom til Íslands sá ég um sýningar og
hélt jarðfræðifyrirlestra hjá vísinda-
söfnum í Frakklandi. En ég hafði
áhuga á að nýta þekkingu mína við
vísindalegar rannsóknir, annaðhvort
hjá olíufélögum eða rannsóknastofn-
unum sem í Frakklandi eru á vegum
ríkisins. Þetta reyndist hins vegar
erfitt á þessum árum vegna versnandi
efnahagsástands og samdráttar í
Frakklandi. Samskiptin við Íran fóru
einnig versnandi í Vestur-Evrópu og
það varð erfitt fyrir íranska ríkis-
borgara að fá vinnu hjá frönskum rík-
isfyrirtækjum. Ég ákvað því að yfir-
gefa Frakkland og leita á önnur mið.
Doktorsverkefnið krefjandi
en lærdómsríkt
Maryam útskýrir doktorsverkefni
sitt sem fjallar um svæði í Suður-
Frakklandi þar sem berggrunnurinn
er fornt sjávarset úr kalksteini, mikið
sprungið og rofið. Eldvirknilína ligg-
ur um þetta svæði þar sem yngra gos-
berg hefur lagst ofan á þessi gömlu
jarðlög. „Rannsóknasvæði mitt var á
syðsta hluta þessarar eldvirknilínu.
Að sumu leyti svipar svæðinu til Ís-
lands en er með meiri gróðurþekju of-
an á gosberginu. Verkefni mitt var að
brjóta til mergjar byggingu beggja
þessara jarðmyndana, eldri kalk-
steinslaganna sem voru mynduð í
grunnu sævi, og yngra gosbergsins
sem var myndað á landi á virkri gos-
sprungu og hvernig eldri og yngri
jarðlögin tengdust. Sagan sem þessir
atburðir ná yfir spannar 230 milljónir
ára, frá því að elstu sjávarsetlögin
mynduðust og þar til eldvirknin hófst
á þessu svæði fyrir um 1,8 milljónum
ára. Til þess að takmarka verkefnið
valdi ég svæði sem var 20x40 km að
flatarmáli þar sem öll aðaleinkenni
framvindunnar komu fram. Setlögin
voru kortlögð og greind, skoðaðir
steingervingar til að ákvarða aldur
þeirra, kortlagðar sprungur og hreyf-
ingar um þær, aldursafstaða og fleira
slíkt. Þetta var mikil nákvæmnisvinna
og voru skoðuð fyrirbæri frá sentí-
metrum og upp í kílómetra að stærð.
Síðan var sömu aðferðum beitt á gos-
bergið ofan á, og að lokum þurfti að
tengja þetta púsluspil allt saman í
eina sögu sem náði yfir þetta 230
milljón ára tímabil.
Það var mikil reynsla að stunda
þessar rannsóknir, erfið á köflum, en
lærdómsrík þegar upp var staðið.“
15 milljón ár af jarðsögu
landsins rannsökuð
Þegar Maryam kom aftur til Ís-
lands ári síðar hafði hún skammtíma-
aðstöðu á Norrænu eldfjallastöðinni
og að tillögu yfirmanna þar hóf hún
jarðfræðirannsóknir á Miðvestur-
landi. Hún valdi þetta svæði af mörg-
um sem til greina komu vegna fjöl-
breyttra brota og bergganga þar sem
gera mætti tölfræðilega rannsókn á
berghöggun.
Þegar dró að lokum þessarar vinnu
á eldfjallastöðinni hafði Maryam átt-
að sig á því að til að gera þessu svæði
rétt skil þurfti að átta sig á brotasög-
unni. Eftir að starfinu lauk á eldfjalla-
stöðinni fór hún að leggja drög að
nýju verkefni um jarðsögu Miðvest-
urlands. Hún hóf gott samstarf við dr.
Pál Einarsson prófessor og leitaði
ráða hjá dr. Hauki Jóhannessyni jarð-
fræðingi sem þekkir þetta svæði
einna best og dr. Kristjáni Sæmunds-
syni og fleirum. Páll hefur verið virk-
ur samstarfsmaður hennar síðustu
árin. Árið 1996 fékk hún starfsað-
stöðu á Orkustofnun en þar vinnur
stærsti hópur jarðfræðinga hérlendis.
„Ég hef hins vegar ekki launaða stöðu
þar,“ segir hún þegar hún útskýrir
starfsskilyrði sín.
Frá því Maryam hóf rannsóknir
sínar hér á landi haustið 1995 og til
ársins 1998 voru þær kostaðar af er-
lendum styrkjum sem hún hafði aflað
sér og var því óháð innlendum sjóð-
um. „Styrkirnir nægðu til þess að ég
gat unnið að ítarlegri gagnasöfnun og
úrvinnslu fram á mitt ár 1998,“ út-
skýrir hún.
Þegar Maryam segir frá rannsókn-
arverkefninu leynir áhuginn sér ekki:
„Allir vita að hér á landi eru tvö virk
gosbelti, Langjökuls-Reykjaness gos-
beltið og eystra gosbeltið, og enn-
fremur að tvö þverbrotabelti eru til
staðar, Suðurlandsskjálftabeltið og
Tjörnesbrotabeltið. En færri vita
sennilega að hér er líka að finna merki
um forn gosbelti í eldri bergmyndun-
um landsins. Rannsóknasvæði mitt á
Miðvesturlandi er kjörið til slíkra
rannsókna. Þar er að finna í jarðlög-
um á tiltölulega litlu svæði samfellda
röð atburða sem spanna síðastliðnar
15 milljónir ára og þar eru sýnileg
jarðlög sem jöklar hafa sorfið allt að
1,5 km af upphaflegu yfirborði lands-
ins. Jarðfræði þessa svæðis er mjög
flókin. Í stuttu máli má lýsa henni
þannig að samkvæmt eldri rannsókn-
um er útdautt gosbelti á Snæfellsnesi
sem var virkt frá því fyrir um 15 millj-
ónum ára þar til fyrir um 5 milljónum
ára. Fyrir um 6–7 milljónum ára
færðist megin virknin og gliðnunin yf-
ir í núverandi Reykjaness-Langjök-
ulsbelti. Enn síðar, fyrir um 2 millj-
ónum ára, kom upp gosvirkni á
VNV-ANA sprungum sem eru ekki
hluti af plötuskilunum og sú virkni er
enn til staðar. Jarðskjálftarnir í Borg-
arfirði 1974, sem voru um 6 á Richt-
ers-kvarða, sýna að hreyfingar eiga
sér enn stað á þessu svæði.
Aukinn skilningur á úthafs-
hryggjunum
Í vinnu minni hér hef ég haft mikið
gagn af þeirri reynslu sem ég fékk í
doktorsverkefni mínu í Frakklandi.
Jarðlagastaflinn er á rannsóknar-
svæðinu í Borgarfirði brotinn þvers
og kruss, meira en á nokkrum öðrum
stað á Íslandi. Valin svæði voru síðan
rannsökuð nánar og gerð af þeim sér-
kort. Greina má fjölmörg misgömul
sprungukerfi með mismunandi stefn-
ur, og fleiri höggunarfyrirbæri eru
einnig sýnileg í staflanum. Ástæðan
fyrir því hversu flókin myndin er hér
er færsla gosbeltisins fyrir 6–7 millj-
ónum ára. Ég er að reyna að rekja at-
burðarás sprungumyndunar og högg-
unar og til þess þarf ég að greina á
milli þess sem gerðist meðan gamla
gosbeltið var virkt, þess sem skeði af
völdum núverandi Langjökulsgos-
beltis, og einnig þess sem tengist
yngstu eldvirkninni á Snæfellsnesi.
Þetta er mikið púsluspil og reynir á
kunnáttu og reynslu jarðfræðingsins.
Niðurstöður þessa rannsóknaverk-
efnis geta haft bæði vísindalegt og
hagnýtt gildi. Þær geta leitt til aukins
skilnings á úthafshryggjunum þar
sem ekki er hægt að komast jafnvel
að því að kortleggja og tímasetja í
smáatriðum sprungukerfi þeirra
djúpt á sjávarbotni. Sprungur og
höggunarfyrirbæri eru nátengd jarð-
skjálftum og eldvirkni, ennfremur
rennsli heits vatns í efsta hluta jarð-
skorpunnar, en á því hvílir öll nýting
Íslendinga á jarðhitaauðlindinni. Sem
dæmi má nefna að rannsóknir okkar
Páls Einarssonar prófessors á síðast-
liðnum árum á Vesturlandi hafa sann-
fært okkur um að gamla gliðnunar-
munstrið á Miðvesturlandi líkist
sennilega mest annaðhvort Suður-
landsþverbrotabeltinu eða jafnvel nú-
verandi Reykjanesgosbelti. Niður-
stöður okkar benda frekar til
þverbrotabeltis og ef við getum fært
sönnur á þetta þá sjáum við hér á
landi þrjú stig sprungumyndunar
milli tveggja gosbelta. Yngsta stigið
er Suðurlandsbrotabeltið, næst kem-
ur Hreppasvæðið og elst og þróaðast
er Miðvesturland þar sem hægt er að
sjá jarðlögin niður á meira dýpi. Sem
dæmi um hagnýta þýðingu þessara
rannsókna má nefna að rennsli heits
vatns í jarðskorpunni hér á landi fer
fyrst og fremst eftir neti af sprungum
á mismunandi dýpi og þessar rann-
sóknir ættu því að auðvelda okkur
skilning á vatnsleiðninni á jarðhita-
svæðum, einkum á lághitasvæðun-
um.“ Verkefnið á Miðvesturlandi er
mjög spennandi og getur vafalaust
lagt talsvert af mörkum til þekkingar
á íslenskri jarðfræði og jafnvel út fyr-
ir landssteinana. Fyrir utan þetta
verkefni hafa fáar grunnrannsóknir á
jarðfræði Miðvesturlands verið unnar
síðan 1975 og 1978. Þetta svæði er því
tiltölulega lítt kannað og rannsóknar-
aðferðir mínar eru einnig lítt þekktar
hér á landi enn sem komið er. Nið-
urstöður þær sem hafa verið kynntar
til þessa hafa vakið mun meiri athygli
erlendis en innanlands.
Meginvandamál mitt nú er fjár-
mögnun verkefnisins. Ég hef ekki
Hvernig er það fyrir hámenntaða erlenda borgara að flytja til Íslands? Tökum við þeim opnum örmum og fögn-
um því að fá að njóta sérhæfðra starfskrafta þeirra? Eða sýnum við þeim svo mikið fálæti að þeir finna sig knúna
til að yfirgefa landið vegna þess að þeir fá ekki störf við hæfi? Hildur Einarsdóttir ræðir við dr. Maryam Khoday-
ar sem er búsett hér á landi og hefur stundað hér jarðfræðirannsóknir undanfarin ár.



 


   
 

 


 
! 
 ! 
"## $!
$ 

%&'(
)

*
++
%&''

!  


 

, 



$ !


 $
  

$
 
-

 $











! 






 

. $ 
/0
%&'1
%&23

 4   

 
$
  
$ 




 
5 

$
  
!
 
  
Vísindarann-
sókn á vergangi
Morgunblaðið/Þorkell Þorkelsson
Dr. Maryam Khodayar og dr. Hjalti Fransson, samstarfsmaður hennar, fyrir framan kort af bergstafla á Mið-
vesturlandi sem hún hefur unnið upp úr ótal loftmyndum. Sýnir myndin hvernig bergstaflinn er brotinn þvers
og kruss, meira en á nokkrum öðrum stað á Íslandi.