Morgunblaðið - 12.04.2001, Blaðsíða 40

SKOÐUN
40 D FIMMTUDAGUR 12. APRÍL 2001 MORGUNBLAÐIÐ
31. OKTÓBER síð-
ast liðinn veitti land-
búnaðarráðherra
Bændasamtökum Ís-
lands og Landssam-
bandi kúabænda leyfi
fyrir innflutningi á fóst-
urvísum úr norskum
kúm. Sótt var um þenn-
an innflutning til að
gera samanburðartil-
raunir með íslenskar og
norskar kýr, til að fá úr
því skorið hvort hag-
kvæmt yrði að kynbæta
íslenska kúastofninn
með erfðaefni úr þess-
um norska stofni.
Margir kúabændur hafa lagst gegn
hugmyndum um kynblöndun kúa-
stofnsins og haft efasemdir um gagn-
semi þessara tilrauna. Eftir að leyfi
fékkst frá ráðherra fyrir innflutningi
á fósturvísum, sneru unnendur ís-
lensku kýrinnar bökum saman til
verndar kúastofninum og stofnuðu
Búkollu, samtök áhugamanna um ís-
lensku kúna. Nú drep ég niður penna
fyrir málstaðinn.
Fyrir hverju eru
Búkollubændur að berjast?
Eru íslenskar kýr ekki með þeim
ósköpum gerðar að engar tvær eru
eins, hvorki að lit né lögun? Mis-
mjólka, stórspena, júgurbólgusækn-
ar, óþægar, síðjúgra, seinþroska,
tímalausar stritlur. Það væri auð-
veldara að mjólka 40 kýr einsamall ef
þær væru allar eins, allar jafn full-
komnar, þægar og heilbrigðar. Kúa-
bændum var færð á silfurfati hug-
myndin um að flytja inn erfðaefni
norskra kúa af NRF-stofni til að
leysa félagslegan og fjárhagslegan
vanda stéttarinnar á einu bretti.
En látum gylliboð um patentlausn-
ir við okkar vanda ekki villa okkur
sýn.
Þeim atriðum sem taka þarf til at-
hugunar varðandi innflutning á nýju
kúakyni má skipta í þrjá flokka:
1. Atriðum sem varða bóndann,
2. atriðum sem varða landbúnaðar-
samfélagið og
3. atriðum sem varða þjóðina.
Innflutningsmenn í röðum bænda
hafa langhelst haldið fram yfirburð-
um norsku kúnna til mjólkurfram-
leiðslu, það sé það sem máli skiptir
fyrir bóndann. Öðrum flokknum hafa
þeir kosið að líta framhjá og þriðja
flokkinn telja þeir að komi málinu
ekki við.
Ég tel hugmyndir um innblöndun
íslenska kúastofnsins með erlendum
kynjum slíkt stórmál, að á það verði
að líta í svo víðu samhengi sem kost-
ur er, og það mun ég gera í þessu
greinarkorni.
Á nákvæmlega sama
hátt og hvern og einn
Íslending varðar um
málefni eins og uppi-
stöðulón á Eyjabökk-
um og aðgang útlend-
inga að náttúruauð-
lindum, varðar þegna
landsins um lífríki þess,
ásýnd og framtíðar-
möguleika.
Ég er ekki að halda
því fram að bændur eigi
ekki að taka ákvörðun
um þetta mál, því það
varðar okkur auðvitað
allra mestu, en við meg-
um ekki líta fram hjá
því að málefnið er miklu stærra en
svo að það varði aðeins bændur. Þér
kemur þetta við vegna þess að þú ert
Íslendingur. Láttu málið til þín taka
ef þú ert stjórnmálamaður.
Ferðaþjónusta og
umhverfissjónarmið
Gullfoss var ekki virkjaður á sín-
um tíma og þar hefur Biskups-
tungnahreppur orðið af fasteigna-
gjöldum af virkjun, sem er ekki lítið.
Nú er helsti vaxtarbroddurinn innan
minnar sveitar ferðaþjónusta tengd
þeim gamla fossi. Sagan hefur ýtt
hugmyndum um virkjun Gullfoss al-
gerlega út af borðinu og ef okkur
tekst að verja kúakynið gegn þessari
aðsókn, yfir þúsund ára gamalt kyn
sem er einstakt í heiminum, gæti ég
trúað að sjónarmið framtíðarinnar
verði svipuð þeim sem nú gilda um
Gullfoss. Þetta eru þjóðargersemar.
Sérstaða og einstakir
búfjárstofnar
Vegna fátæklegrar spendýrafánu
landsins hefur búféð mikil áhrif á
ásýnd þess og er nánast hluti af líf-
ríki Íslands og óvefengjanlega stór
hluti af menningunni. Á tímum auk-
inna samgangna og alþjóðavæðingar
skiptir hvers kyns sérstaða sífellt
meira máli, og þar mun koma að
þjóðirnar verji miklum fjármunum
til að koma sér upp eða draga fram
einhvers konar sérstöðu. Við njótum
þeirrar einstöku aðstöðu að vera eina
þjóðlandið í þessum heimshluta sem
stundar nútíma búskap með upp-
runaleg búfjárkyn, ekki bara eitt
heldur þrjú: sauðkindina, hestinn og
kúna. Þessir dýrastofnar hafa þróast
við óvenjulegar aðstæður, í einangr-
un um aldaraðir. Með þeim höfum við
náð að byggja hér nútíma búskap og
framleiðum mjólkurvörur sem
standast allan samanburð. Búfjár-
kynin eru öll í ræktun, hesturinn er
heimsfrægur og íslenska kindin nýt-
ur sífellt meiri athygli erlendra fjár-
bænda, sérstaklega vestan hafs.
Hvað með skuldbindingar Íslend-
inga á alþjóðavettvangi til að varð-
veita fjölbreytni náttúru og dýralífs?
Kröfur markaðarins
Hverjar eru kröfur markaðarins
og vilji neytenda? Væntanlega ódýr-
ar, hollar og góðar afurðir. Hollar og
góðar afurðir getum við framleitt
með kúnum okkar.
Fyrir innflutningsmönnum vakir
að skapa tækifæri til að framleiða
ódýrari mjólk. Ég efast hins vegar
um að við getum framleitt ódýrari
mjólk á Íslandi með einhverjum öðr-
um kúm. Kem nánar að því síðar.
Þar að auki verða svo óljós hugtök
sem kröfur markaðarins og vilji
neytenda ekki skýrð með orðinu
ÓDÝRT einvörðungu. Hræringar í
neytendamálum undanfarnar vikur
hafa sýnt það svo ekki verður um
villst að hagsmunir íslenskra neyt-
enda og bænda fara saman. Um leið
og við verndum íslenskt búfé og ís-
lenskan landbúnað, verndum við ís-
lenska neytendur. Við stefnum að
sama marki.
69% þjóðarinnar eru á móti inn-
flutningi á nýju kúakyni (samkvæmt
Gallup í desember 1999). Nei, afsak-
ið, 92% þjóðarinnar eru á móti inn-
flutningi á nýju kúakyni (samkvæmt
skoðanakönnun DV í janúar-febrúar
2001). Einhver hluti af þessu fólki sér
hag sínum betur borgið í landi með
íslenskar kýr.
Áhrif innflutnings á landbúnaðar-
samfélagið yrðu meiri og flóknari en
séð verður fyrir endann á á þessu
stigi, enda hafa menn hliðrað sér við
að ræða það málefni. Að mínu mati
kostaði það eftirfarandi:
– Nýtt ræktunarstarf
– Nýjar rannsóknir
– Nýjar leiðbeiningar
– Nýjar byggingar
– Ný vandamál
– Nýja ímynd
– Varðveita þyrfti gamla kynið
– Ræktunarstarf úr sögunni
– Vinna gegn skyldleikarækt
– Vinna gegn útrýmingu
Það er fullljóst að fjöldi mjólkur-
kúa á Íslandi gefur ekki svigrúm til
að hafa tvö eða fleiri kúakyn í ræktun
á landinu. Innblöndun mundi þýða að
hreinræktuðum íslenskum kúm
fækkaði og möguleikar á kynbóta-
framförum í stofninum minnkuðu
sem því næmi. Einnig yrði mjög
kostnaðarsamt að halda úti tvöföldu
ræktunarstarfi, einu fyrir okkar kýr
og öðru fyrir innflutt kyn. Einn
möguleiki er að láta innflutt erfðaefni
flæða skipulagslaust yfir kúastofninn
og tryggja aðeins gripi á nokkrum
býlum gegn innblöndun. Ekki er það
metnaðarfullur kostur en eflaust sá
ódýrasti.
Bent hefur verið á að mjólk úr ís-
lenskum kúm sé gott hráefni til osta-
gerðar og jafnvel hollari ungbörnum
en gengur og gerist um kúamjólk.
Mjólkuriðnaðurinn er ekki hrifinn af
miklum sveiflum í efnainnihaldi
mjólkur, þar sem innihaldslýsingar á
umbúðum þurfa alltaf að vera réttar
og mismunandi hráefni í vinnslu
veldur vandkvæðum. Reyndar hefur
mjólkuriðnaðurinn ekki fengist til að
taka afstöðu til innflutningsmálsins,
frekar en aðrir sem standa utan raða
bænda og óttast að styggja þar einn
eða annan.
Lífræn ræktun og vistvæn gildi
njóta meiri athygli þegar menn sjá að
ekki er jafn vænlegt að stefna á há-
marksafköst í landbúnaði og áður var
talið. Að viðhalda og nota uppruna-
lega dýrastofna til framleiðslu er
hluti af hugmyndafræði lífrænnar
ræktunar.
Á okkar menningarsvæði láta
menn sig varða meðferð og velferð
dýra í æ ríkara mæli. Kúabændur
hér á landi þekkja minna til legusára,
fótasjúkdóma og annarra húsvist-
arkvilla en bændur sem búa með
stóru kúakynin. Veturinn er langur
hér á landi og kýrnar okkar virðast
þola innistöðuna betur en sum önnur
kyn.
Hvað segir sagan um
innflutning?
Nautgripir: Er öllu óhætt? Holda-
kyn þegar komin til landsins.
Hross: Sjúkdómar bárust hingað
án innflutnings hrossa.
Sauðfé: Sjúkdómar – sjúkdómar –
sjúkdómar.
Geitur: Ekki kunnugt um innflutn-
ing.
Svín: Verksmiðjubú. Noregur –
Finnland ...
Alifuglar: Verksmiðjubú. (Hvaðan
eru alifuglar fluttir inn?)
Refur: Innblöndun í villtan ref.
Minkur: Umhverfisslys.
Hundar: Tegundaringulreið.
Lax: Villtir laxastofnar/innfluttur
eldislax?
Gæludýr ...
Hænunni og hundinum lá við út-
rýmingu.
Við getum stundað fyrirbyggjandi
aðgerðir eins og gert hefur verið
þegar flutt hefur verið inn í gegn um
tíðina. Afleiðingarnar hafa verið ým-
islegar. Þrátt fyrir nýjar aðferðir og
aukna þekkingu, fósturvísaflutninga
og betri leiðir til að greina sjúkdóma,
stendur alltaf eftir einhver áhætta:
– Óþekktir sjúkdómar
– Óþekktar smitleiðir
– Endurtekinn innflutningur
Noregur ...
Verður látið staðar numið við Nor-
eg? Noregur er heldur ekki lokað
land. Þangað geta borist sjúkdómar
sem ekki eru þekktir þar núna.
Við erum að mestu laus við þá
sjúkdóma sem valda mestum skaða
erlendis. Hreinna svæði en Ísland
fyrirfinnst ekki nokkurs staðar í
grenndinni. Þess vegna er torvelt að
flytja búfé hingað til lands, því
áhættan er öll okkar megin.
Búfé sem verið hefur í einangrun
frá sjúkdómum hefur heldur ekki
mótstöðu gegn þeim. Hrossapestin
sem hér gekk fyrir nokkrum árum
var líklega af völdum sóttkveikju
sem ekki var þekkt sem sjúkdóms-
valdur erlendis. Hér gætu sjúkdóm-
ar sem eru fremur meinlausir annars
staðar valdið miklum usla.
Hvernig eru varnaráætlanir hér á
landi gegn faröldrum og hvernig hef-
ur þeim verið fylgt eftir?
Hvaða þekkingu hafa okkar menn
á þessu sviði? Sigurður Sigurðarson
dýralæknir, sem barist hefur við að
ráða niðurlögum riðu og fleiri sjúk-
dóma í sauðfé varar sterklega við
innflutningi af þessu tagi og það ger-
ir Margrét Guðnadóttir prófessor í
veirufræði einnig. Hún er sérfræð-
ingur á sviði hæggengra búfjársjúk-
dóma.
Hvaða reynslu höfum við af búfjár-
sjúkdómum? Afar bitra, að ég held.
Sú kynslóð sem nú byggir sveitir hef-
ur ekki upplifað af eigin raun hörm-
ungar mæðiveikinnar og telur að í
þessum efnum séu allir vegir færir.
Er áhættunnar virði að láta reyna
á þetta?
Íslenskar kýr á Íslandi – sam-
keppnisstaða –
Innflutningssinnar halda því fram
að þeirra leið sé besta vörn bænda
gegn samkeppni erlendis frá. Þannig
getum við helst keppt við innfluttar
landbúnaðarvörur. Að mínu mati er
sú lausn ekkert annað en baráttulaus
uppgjöf gagnvart erlendri sam-
keppni. Þannig rífum við sjálf stóran
stein úr varnarmúr okkar um heima-
markaðinn. Og nú nefni ég stór-
hættulegt og bannað orð í þessu sam-
hengi – VIÐSKIPTAHINDRANIR
– Það sem allar þjóðir stunda en eng-
inn viðurkennir.
Norðmenn verja 400 milljónum á
ári til að losna við eða halda niðri
smitandi slímhúðarpest, meðal ann-
ars til að ná betri samningsstöðu við
Evrópusambandið. Eigum við nú að
gefa samkeppnisaðilunum öll okkar
tromp? Ég held ekki.
Með innflutningi fórnum við auk
þess möguleikum á útflutningi. Við
getum aldrei keppt í verði á erlend-
um mörkuðum, ekki einu sinni með
bestu kúm í heimi, en við getum sótt
BÚKOLLA EÐA NRF?
Sigríður Jónsdóttir
Það er fullljóst, segir
Sigríður Jónsdóttir, að
fjöldi mjólkurkúa á Ís-
landi gefur ekki svig-
rúm til að hafa tvö eða
fleiri kúakyn í ræktun
á landinu.