Morgunblaðið - 28.04.2001, Blaðsíða 61

FÓLK Í FRÉTTUM
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 28. APRÍL 2001 61
Ástrós Una Jóhannesdóttir
Bragi Hlíðberg
Guðmundur Samúelsson
Hreinn Vilhjálmsson
Margrét Arnardóttir
HÁTÍÐ
HARMONIKUNNAR
verður haldin í ÁSGARÐI, Glæsibæ við
Álfheima, í kvöld, 28. apríl kl. 20.15.
Húsið opnað kl. 19.45.
20.15 Tónleikar
Allir velkomnir hvort sem er á tónleikana,
dansleikinn eða hvort tveggja.
Miðaverð kr. 1.000
HLJÓMSVEIT Félags harmonikuunnenda
í Reykjavík undir stjórn Þorvaldar Björnssonar.
Hljómsveitin STORMURINN
undir stjórn Arnar Falkner
LÉTTSVEIT Harmonikufélags
Reykjavíkur undir stjórn
Jóhanns Gunnarssonar og
Björns Ólafs Hallgrímssonar.
Kl. 22.30 Harmonikudansleikur
Fyrir dansi leika félagar úr Harmonikufélagi Reykjavíkur. Ragnheiður Hauksdóttir
syngur. Gestaspilarar: Guðmundur Samúelsson og Hreinn Vilhjálmsson.
Oddný Björgvinsdóttir
Ólafur Þ. Kristjánsson
Rut Berg Guðmundsdóttir
Sólberg Bjarki Valdimarsson
Yuri Fjodorov
Flytjendur:
Kynnir: Jóhann Gunnarsson.
ÞEIR félagar Ásgeir Tómasson og
Jónatan Garðarsson stýra um þess-
ar mundir þáttum í Ríkisútvarpinu
undir heitinu Íslensk dægurtónlist í
eina öld en þeir hófu göngu sína um
miðjan febrúarmánuð á þessu ári.
Heill þáttur var tileinkaður hinum
vinsæla MA-kvartett, sem starfaði á
árunum 1932 til 1942. Í þeim þætti
voru leikin þrjú lög með kvartett-
inum af hljómplötu í eigu Ríkisút-
varpsins sem merkt var „ónýt“. Lög-
in eru afar merkileg heimild um
þennan dáða sönghóp – og heimt
þeirra úr helju stórtíðindi hvað varð-
ar sögu íslenskrar dægurtónlistar á
síðustu öld. Auk þessa vekur fund-
urinn óneitanlega upp spurningar
um hvort meira hnossgæti kunni að
leynast í krókum og kimum Út-
varpsins.
Ekkert klikk
Ásgeir útskýrir tilurð þessa máls.
„Þegar efni var ekki flutt í beinni
útsendingu í útvarpinu var það tekið
upp á plötu og hún bara búin til á
staðnum,“ segir hann. „Hingað til
hefur verið talið að einungis hafi
varðveist átta lög með MA-kvartett-
inum sem kom oft fram í útvarpi á
þessum tíu ára ferli sínum. Hann
söng iðulega í beinni útsendingu
nema, að því er talið var, í eitt skipti,
en það var þegar hann kom fram í
útvarpi í síðasta skipti [1942]. Þá var
dagskráin svo löng að það þurfti að
skipta henni í tvennt. Páll Ísólfsson,
sem þá var tónlistarstjóri, var feng-
inn til að velja átta lög og svo sungu
þeir þetta inn – sagan segir að það
hafi bara verið til átta plötuefni
þannig að ekkert mátti klikka. Allir
hafa hingað til haldið að þetta væru
einu lögin sem hefðu varðveist.“
Þessi átta lög má t.d. finna á
hljómdiski, samnefndum kvartettin-
um, sem enn er auðfáanlegur. Ás-
geir tjáir mér að um þessar mundir
sé mikið verið að vinna í hljómplötu-
safni Útvarpsins.
„Þetta er skráð að meginefni til en
þessi plata sem fannst var óskráð og
á miðanum stóð að hún væri ónýt.
Það er fyrrverandi yfirmaður tækni-
deildar, Magnús Hjálmarsson, sem
fann þessa plötu en hann vinnur við
að fara yfir það
sem til er og
hreinsa upptök-
ur, lagfæra þær
og brenna svo yf-
ir á geisladiska.
Platan var alveg
klárlega ónýt en
honum tókst að
klastra saman
þremur lögum af
fjórum. Þau þrjú
sem náðust eru „Vakna, Dísa“ eða
„Dísukvæði“, „Ping pong-valsinn“,
eins og þeir [MA-kvartettinn] sjálfir
kalla það en það heitir réttu nafni
„När jag var en ung Caballero“ og
er eftir sænska vísnasöngvarann
Evert Taube, og svo er eitt á þýsku
sem heitir „Untreue“. Það er eftir
Glück og við syngjum jafnan ljóðið
„Réttarvatn“ eftir Jónas Hallgríms-
son við þetta lag. Þetta gat Magnús
lagfært þannig að þetta er fullboð-
legt og vel það.“
Eina lagið án undirleiks
Ásgeir segir fjórða lagið, sem
hann kann ekki að nefna, hins vegar
glatað.
„Miðað við nútíma tölvutækni er
ekki hægt að lappa upp á það en
hver veit hvað gerist innan tíu, tutt-
ugu ára? En þetta er alveg gríðar-
legur fundur vegna þess að allt í einu
eru lögin orðin ellefu í stað átta.“
Gildi þessa viðburðar felst í sér-
stöðu kvartettsins í íslenskri dæg-
urtónlistarsögu.
„MA-kvartettinn er fyrsti söng-
hópurinn eða bara fyrsta „grúppan“
getum við sagt sem slær í gegn á
landinu,“ útskýrir Ásgeir. „Þeir
verða alveg dæmalaust vinsælir.“
Um uppruna þessara hljóðritana
segir Jónatan Garðarsson að allar
líkur bendi til þess að þær séu frá 31.
mars 1937. Þá hafi sveitin haldið tón-
leika í Gamla bíói og farið síðan eftir
það í Landsímahúsið, þar sem Út-
varpið var til húsa, og sungið. Efnis-
skrá tónleikanna þennan dag og lög-
unum á plötunni ber vel saman.
„Það er spurning hvort gerð hafi
verið prufuupptaka eða hvort skurð-
artækið hafi verið látið ganga meðan
þeir voru í beinni – sem er reyndar
líklegra. Fyrsta plötuskurðartækið
kom til landsins árið 1936 á vegum
Útvarpsins og fljótlega eftir það fóru
menn að gera tilraunir með að taka
upp einn og einn dagskrárlið í út-
varpssal og safna efni. Þetta er mjög
líklega frá slíkri tilraun.“
Þess ber að geta að „Vakna, Dísa“
eða „Dísukvæði“ er án undirleiks en
þannig söng kvartettinn framan af
ferlinum. Það er því eina varðveitta
heimildin um það hvernig MA-kvart-
ettinn hljómaði fyrstu árin.
Á skilið að heyrast
Ásgeir er á því að útgáfu sé þörf.
„Þessi lög hljóma í raun betur en
þau sem þegar eru til vegna þess að
það er ekkert búið að afrita þau –
þetta er enn af fyrstu kynslóð. Þess-
ar plötur eru svokallaðar dagskrár-
plötur og það safn sem Útvarpið á er
mikill menningararfur.“
En hvernig standa endurútgáfu-
málin þá, svona almennt séð?
„Útvarpið hefur gefið út einn disk
með svona efni, með hljómsveit
Bjarna Böðvarssonar. Ég veit ekki
alveg hver stefna Ríkisútvarpsins
er. Hvort gera eigi meira af þessu í
framtíðinni eða bara hreinlega gefa
öðrum kost á því. Þetta er spurning
um hlutverk Útvarpsins. Á það að
fara í samkeppni við hljómplötuút-
gáfur úti í bæ?“
En það er áhyggjuefni – sem kom
m.a. fram í samtali greinarhöfundar
við Trausta Jónsson, veðurfræðing
og helsta fræðimann á sviði gömlu
dægurtónlistarinnar – að því lengur
sem beðið er með útgáfu á þessu
efni, því meiri verður hættan á því
að það falli í gleymsku. Klukkan tif-
ar. Og einnig þarf að taka tillit til
þess að markaðurinn fyrir svona efni
er ekki stór.
„Þetta er alveg hárrétt,“ samsinn-
ir Ásgeir. „Þeir sem hlusta á þetta er
fólk sem er komið nokkuð við aldur.
Ég veit ekki alveg hver markaður-
inn er og margt þetta eldra fólk sem
er markhópurinn á jafnvel ekki
geislaspilara. Og ekki færi maður að
gefa þetta út á LP-plötum!“
Ásgeir lýkur spjallinu á bjart-
sýnisnótum.
„Samt held ég að alltaf verði
einhver markaður fyrir hendi. Það
eru alltaf einhverjir sem eru nógu
sérvitrir til að nenna að pæla í og
velta vöngum yfir þessu. T.d. er úti
í Bandaríkjunum fyrirtæki sem
heitir Rhino og það gerir mjög mik-
ið af því að endurútgefa gamalt
efni. Efni sem hefur kannski verið
talið hundómerkilegt til þessa en
svo hefur komið í ljós að það á sér
sína sögu og á vel skilið að heyr-
ast.“
Lög finnast með MA-kvartettinum
„Gríðarleg-
ur fundur“
Nýlegur fundur þriggja laga MA-kvartetts-
ins er sannarlega merkisviðburður í ís-
lenskri dægurtónlistarsögu. Arnar Eggert
Thoroddsen ræddi við Ásgeir Tómasson og
Jónatan Garðarsson um þetta og skyld mál.
MA-kvartettinn starfaði árin 1932–1942 og naut mikilla vinsælda.
arnart@mbl.is
Magnús
Hjálmarsson
Jónatan
Garðarsson
Ásgeir
Tómasson