Morgunblaðið - 12.06.2001, Blaðsíða 13

FRÉTTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 2001 13
FRAMLEIÐSLA hófst með form-
legum hætti í öðrum áfanga álvers
Norðuráls á Grundartanga með því
að Valgerður Sverrisdóttir gangsetti
fyrstu áltökuna að viðstöddu fjöl-
menni. Fyrsti áfangi Norðuráls var
tekinn í gagnið 11. júní 1998, eða fyr-
ir nákvæmlega þremur árum og þeg-
ar öll ker í nýjum kerskálaálmum
Norðuráls verða komin í gagnið nú í
sumar, hefur ársframleiðsla fyrir-
tækisins aukist um 50 af hundraði,
eða úr 60 þúsund tonnum í 90 þúsund
tonn.
Nýr forstjóri álversins, Dick
Starkweather, bauð gesti velkomna
og þakkaði íslenskum stjórnvöldum
fyrir að hafa tekið þátt í að gera
stækkunina að veruleika. Minntist
hann á góða reynslu Norðuráls og
móðurfélagsins Columbia Ventures
af starfseminni hér á landi og kvaðst
vonast eftir því að áframhald yrði á
því.
Ánægjuleg þróun þjóðarinnar
til aukinnar hagsældar
Valgerður Sverrisdóttir, iðnaðar-
ráðherra, sagði m.a. í ávarpi sínu að
með stækkuninni fögnuðu menn enn
einum áfanga í afar ánægjulegri þró-
un þjóðarinnar til aukinnar hagsæld-
ar og velferðar. Sagði hún aðdáun-
arvert og tímanna tákn að hinar
miklu tæknibreytingar síðustu ára
og byggingarframkvæmdir við
áfangann hefðu aðeins tekið 15-16
mánuði, en fjárfest hefði verið fyrir
samtals um sjö milljarða króna.
„Fjárfestingin er mikilvæg en
meiru gildir hverju hún mun skila af
sér til þjóðarbúsins í framtíðinni,“
sagði ráðherra og benti á að við
stækkunina muni 50 nýir starfsmenn
verða ráðnir til starfa. Þá nefndi hún
aukið útflutningsverðmæti þjóðar-
innar samfara stækkuninni auk
margháttaðra beinna og óbeinna
tekna af starfsemi fyrirtækisins og
samfélagslegra margfeldisáhrifa.
„Þetta er vert að hafa í huga nú síð-
ustu daga þegar fyrirsjáanlegt er að
verulegur samdráttur muni verða í
útflutningstekjum sjávarafurða hér á
landi næstu árin. Þá rifjast upp að
fátt er íslenska þjóðfélaginu mikil-
vægara en að skjóta styrkari og fleiri
stoðum undir atvinnlíf landsins til að
draga úr útflutnings- og tekjusveifl-
um þjóðarbúsins.
Aukinn áliðnaður hér á landi í
framtíðinni er ein leiðin til þess, um
leið og við nýtum endurnýjanlegar og
hreinar orkulindir þjóðarinnar til
hagsbóta fyrir komandi kynslóðir.“
Mikil aukning í
raforkuframleiðslu
Iðnaðarráðherra rifjaði upp að ár-
ið 1997 hefði nýtt uppbyggingarskeið
hafist í stóriðju hér á landi eftir
tæpra tveggja áratuga hlé. Þessi öra
uppbygging iðjufyrirtækja hafi haft í
för með sér mikla aukningu í raf-
orkuvinnslu, m.a. hafi notkun raf-
orku til stóriðju aukist um 90% síð-
ustu fjögur ár, sem er jafn mikið og
öll raforkuframleiðsla fyrir almenna
notkun þjóðarinnar var árið 1996.
Sagði hún þetta hafa leitt til þess
að Íslendingar séu orðnir mestu raf-
orkuframleiðendur á íbúa á heims-
vísu, aðallega vegna hlutfallslega
mikillar notkunar stóriðjufyrirtækja.
„Þetta eru ótrúlegar staðreyndir
þegar haft er í huga að nánast öll raf-
orkuframleiðsla þjóðarinnar byggist
upp á örfáum áratugum síðustu ald-
ar. Gleymum því ekki að þessi mikla
fjárfesting í virkjunum og iðjuverum
á árunum 1997-1999 var grundvöllur
að stóraukinni þjóðarframleiðslu og
ein helsta ástæða þess að þjóðinni
tókst á þessum árum að vinna sig út
úr erfiðri efnahagskreppu. Með þess-
um framkvæmdum og rekstri var
vörn snúið í sókn til nýrra tækifæra
sem svo sannarlega hafa ræst,“ sagði
hún.
Valgerður Sverrisdóttir sagði að
lokum að íslensk stjórnvöld mundu
áfram staðfastlega stefna að því að af
frekari stækkun álversins yrði á
næstu þremur til fjórum árum, eins
og fyrirtækið hefði óskað eftir.
Starfsleyfi þess væri fyrir 180 þús-
und tonna ársframleiðslu og allt kapp
yrði lagt á að af slíkri stækkun gæti
orðið innan þessara tímamarka.
Heildarkostnaður hálfur
níundi milljarður króna
Fram kom í máli Ragnars Guð-
mundssonar, framkvæmdastjóra
fjármála- og stjórnunarsviðs Norð-
uráls, að stækkunin nú hafi kostað
um 8,5 milljarða kr. Kostnaður sé
bókaður í bandaríkjadollurum og sé
heldur undir áætlun, en virkt kostn-
aðareftirlit og styrking dollarans hafi
einkum stuðlað að þessari góðu nið-
urstöðu. Sagði hann verkið hafa
gengið vel og gangsetningin væri
tveimur vikum á undan áætlun.
Fjármögnun vegna stækkunarinn-
ar er fjölþjóðleg með þátttöku ellefu
banka frá átta þjóðlöndum. Lands-
banki Íslands er stærstur einstakra
lánveitenda og þá hefur Íslandsbanki
verið þátttakandi í fjármögnun
Norðuráls frá upphafi. Orkan sem
þarf vegna nýja áfangans nemur
tæplega 500 gígawattstundum á ári,
sem samsvarar ríflega 50 megavött-
um.
Samkvæmt upplýsingum frá
Norðuráli aukast útflutningstekjur
um tæplega fimm milljarða kr. á ári
vegna stækkunarinnar og hefur sú
tala hækkað umtalsvert að undan-
förnu vegna gengisþróunarinnar.
Stækkunin felur annars í sér leng-
ingu kerskála og er bætt 60 kerum
við þau 120 sem fyrir voru með til-
heyrandi búnaði. Þá hafa verið reist-
ar byggingar fyrir kerfóðrun, véla-
verkstæði og endurbætta
starfsmannaaðstöðu. Gerðar hafa
verið breytingar á búnaði í skaut-
smiðju og steypuskála og sett hefur
verið upp þéttflæðikerfi fyrir súrál í
nýrri og eldri hluta kerskála. Sex af
nýju kerjunum eru af nýrri gerð sem
mun vera afkastameiri en kerin sem
byggð voru í fyrsta áfanga. Er ætl-
unin að prófa nýju hönnunina nú með
það fyrir augum að hagnýta þessa
tækniþróun við byggingu síðari
áfanga.
Samtals unnu um 400 manns að
framkvæmdunum á því tæplega eina
og hálfa ári sem tók að byggja annan
áfanga álversins, en eftir stækkun
starfa um 200 manns hjá fyrirtæk-
inu. Langflestir þeirra koma af Vest-
urlandi.
Annar áfangi álvers Norðuráls á Grundartanga formlega tekinn í notkun í gær
Stjórnvöld munu áfram
stefna að frekari stækkun
Valgerður Sverrisdóttir iðnaðarráðherra
setti fyrstu áltöku nýs áfanga álversins á
Grundartanga í gang við formlega athöfn í
gær. Björn Ingi Hrafnsson var meðal við-
staddra. Eftir viðbótina er árleg afkasta-
geta álvers Norðuráls nú 90 þúsund tonn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Eftir stækkun starfa um 200 manns í álverksmiðju Norðuráls.
Valgerður Sverrisdóttir iðnaðarráðherra gangsetti annan áfanga ál-
versins á Grundartanga, sem tók innan við 18 mánuði að byggja.
bingi@mbl.is
LÍKUR á að lækna krabbamein í
ristli og endaþarmi eru mun betri ef
krabbameinið finnst á byrjunarstigi
og er því mikilvægt að fólk fari reglu-
lega í skoðun. Þetta segir dr. Sidney
J. Winawer, læknir við Memorial
Sloan-Kettering krabbameinsstöðina
í New York í Bandaríkjunum, en
hann er einn frumkvöðla í rannsókn-
um á þýðingu skimunar á ristil-
krabba. Winawer hélt fyrirlestur um
kembileit fyrir ristilkrabbameini í
gær á þingi norrænna meltingarsér-
fræðinga sem fram fer í Reykjavík
þessa dagana.
Forstig ristilkrabbameins er slím-
húðasepar sem eru góðkynja æxli.
Separnir stækka jafnt og þétt og hefj-
ast frumubreytingar í þeim, sem með
tímanum geta leitt til krabbameins.
Þetta ferli tekur um 10–15 ár og er
hægt að koma í veg fyrir að krabba-
mein myndist með því að fjarlægja
sepana á frumstigi.
Winawer segir fjölda rannsókna
hafa sýnt fram á að hægt sé að fækka
dauðsföllum vegna ristilkrabbameins
verulega sé leitað reglulega að
krabbameini í ristli, en sjúklingurinn
finnur oft ekki fyrir einkennum sjúk-
dómsins fyrr en um seinan. Hann seg-
ir að fólk þurfi að vera meðvitað um
mikilvægi þess að fara í skoðun og
segir að það ætti að vera jafn sjálf-
sagður hlutur að fara í ristilspeglun
og það er fyrir konur að fara í brjósta-
myndatöku. Líkur á lækningu eru í
dag 50% og hefur verið sýnt fram á að
hægt sé að bæta horfur verulega
greinist sjúkdómurinn á frumstigi.
Konur duglegar við að
drífa karlana í skoðun
Winawer segir að aðeins um 10% af
bandarísku þjóðinni fari reglulega í
svona skoðun og að mikil áhersla sé
lögð á það í Bandaríkjunum að reyna
að gera fólk meðvitaðra um mikilvægi
kembileitar. „Í auglýsingu frá okkur
segir t.d.: Ef þú ert fimmtíu ára eða
eldri, stundar reglulega líkamsrækt,
borðar hollan mat og líður fullkom-
lega vel...gætir þú samt verið með
ristilkrabbamein,“ segir Winawer.
Hann segir að sýnt hafi verið fram á
að það sé þjóðhagslega hagkvæmt að
skimað sé eftir ristilkrabba og að
kostnaðurinn sé svipaður og við
brjóstamyndatökur, eins og þær sem
gerðar eru hjá Krabbameinsfélagi Ís-
lands.
Orsök sjúkdómsins er óþekkt en
erfðaþættir, aldur og mataræði spila
þar inn í. Fólki sem borðar of mikið og
borðar mikið af feitum mat, er hætt-
ara við að fá sjúkdóminn en öðrum.
Strax á miðjum aldri er áhætta nokk-
ur og eykst hún með hækkandi aldri,
hún tvöfaldast u.þ.b. fyrir hvern ára-
tug sem við lifum. Winawer segir að
ristilkrabbamein herji jafnt á karla og
konur, en sérstök áhersla sé lögð á að
ná til kvenna þar sem það hafi sýnt
sig að þær sinni því betur að fara í
skoðun og séu duglegar við að drífa
eiginmenn sína með sér. Hann segir
mikilvægt að allir fari reglulega í
skoðun eftir fimmtugt og þeir sem
eru í áhættuhópi, viti t.d. af ristil-
krabba í ættinni, fari fyrr.
Kembileit verði hafin
Ristilkrabbamein er þriðja algeng-
asta tegund krabbameins hér á landi
og greinast rúmlega eitt hundrað ein-
staklingar árlega með sjúkdóminn.
Hallgrímur Guðjónsson, sérfræðing-
ur í meltingarsjúkdómum, segir að
engin skipulögð kembileit fyrir rist-
ilkrabbamein sé framkvæmd hér-
lendis. Skoðun sé aðeins framkvæmd
óski læknir eða sjúklingur eftir því.
Hann segir að Félag meltingarsér-
fræðinga hafi áhuga á að hefja kembi-
leit á Íslandi og að þverfaglegur
starfshópur sé nú að skoða með hvaða
hætti slíkt eftirlit ætti að fara fram.
Hópurinn mun skila af sér tillögum til
Landlæknis og er stefnt að því að
hrinda af stað vitundarvakningu um
ristilkrabbamein og mikilvægi kembi-
leitar næsta haust, en félagið stóð síð-
asta vetur fyrir svipuðu átaki um bak-
flæði.
Hallgrímur segir að tvær aðferðir
séu einkum notaðar til að leita að
krabbameini í ristli. Annars vegar er
um að ræða ristilspeglun sem Hall-
grímur segir að sé sársaukalítil að-
gerð sem valdi litlum óþægindum.
Hins vegar er hægt að leita að blóði í
hægðum. „Þótt maður sjái ekki blóð
með berum augum, getur leynst í
hægðunum blóð sem seytlar úr æxl-
unum,“ segir Hallgrímur. „Fólk tekur
sýni á árs fresti og sendir þau lækni
sem athugar hvort í hægðunum leynist
blóð. Sé svo er farið út í speglun.“
Fjöldi erlendra sérfræðinga flytur
erindi á ráðstefnunni sem 430 manns
sækja. Ráðstefnunni lýkur í dag.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Dr. Sidney J. Winawer með Sjöfn Kristjánsdóttur og Hallgrími Guðjóns-
syni, formanni Félags sérfræðinga í meltingarsjúkdómum.
Þing norrænna meltingarsérfræðinga í Reykjavík
Mikilvægt að leita reglu-
lega að ristilkrabba