Morgunblaðið - 12.06.2001, Blaðsíða 32

LISTIR
32 ÞRIÐJUDAGUR 12. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÍSLENSKA óperan hefur ekkimikið verið í sviðsljósinu aðundanförnu. Tvö ár eru nú lið-in síðan nýr óperustjóri,
Bjarni Daníelsson, var ráðinn til
Óperunnar, og á þeim tíma hefur
mikið vatn runnið til sjávar. Sýn-
ingar Óperunnar í fyrravetur á
Mannsröddinni eftir Poulenc og
Lúkretía svívirt eftir Benjamin
Britten voru báðar hlaðnar lofi, þótt
aðsókn hafi ekki staðið undir vænt-
ingum. Verkefnavalið var nýstár-
legt og spennandi og gaf fyrirheit
um góða framtíð. Í vetur hófst starf-
semin með sýningum á barnaóperu
Þorkels Sigurbjörnssonar Stúlk-
unni í vitanum, í samvinnu við Tón-
menntaskóla Reykjavíkur. Fyrsta
stóra sýningin í vetur, uppfærsla á
óperunni La Bohème eftir Puccini
tókst mjög vel og vakti söngvara-
valið sérstaka athygli og ánægju
gagnrýnenda. Ýmsum þótti þó, að
með vali á þeirri óperu væri skrefið
stigið til baka, í þann farveg að nú
yrðu eingöngu sýndar vinsælar óp-
erur, sem möluðu gull í kassann.
Auðvitað segir ein óperuuppfærsla
ekkert um það, og vangaveltur af
því tagi gagnslausar án þess að
skoðað sé hvernig framtíð Óperunn-
ar verður mótuð. En hvað er þá að
gerast í Óperunni? Hvernig hefur
leyst úr skipulagsmálum þar á bæ,
og hvernig gengur listræn stefnu-
mótun? Langt er síðan fréttir bár-
ust af því að til stæði að fastráða
söngvara við Óperuna, en ekkert
hefur verið opinberað um þau mál
enn. Það hefur líka verið hljótt um
verkefnavalið framundan, og hvað
til standi næstu misserin. Á þeim
tveimur árum sem liðin eru frá því
að Bjarni Daníelsson tók við stjórn
Óperunnar hefur legið í loftinu að
mikið standi til; mikilla breytinga sé
að vænta á rekstri hússins, og að
framundan séu spennandi tímar hjá
Íslensku óperunni, en kannski líka
erfiðir. Fjármálin spila auðvitað
stórt hlutverk í rekstri óperuhúss,
og fjárhagsgrundvöllur verður að
vera traustur svo listræn starfsemi
geti þrifist. Fyrirhuguð ráðning
söngvara er líka gleðiefni, en getur
um leið reynst snúnara mál en bara
að velja fáeina af þeim tugum
söngvara sem sóttu um starf. Val á
söngvurum hangir á sömu spýtu og
verkefnaval; þetta tvennt verður að
fara saman að einhverju leyti að
minnsta kosti. Þá eru húsnæðismál
Óperunnar komin í umræðuna að
nýju og hafa tengst umræðu um fyr-
irhugað Tónlistarhús við Reykjavík-
urhöfn.
Blaðamaður heimsótti Íslensku
óperuna nýlega, og settist niður
með óperustjóranum til að fá svarað
spurningum um stöðu Íslensku óp-
erunnar í dag, og framtíðarsýn óp-
erustjórans.
Það hafa verið gerðar töluverð-ar skipulagsbreytingar á Ís-lensku óperunni að undan-
förnu,“ segir Bjarni Daníelsson.
„Það má segja að verkefnið hafi ver-
ið það að breyta þessu frumkvöðla-
fyrirtæki í eitthvað sem líktist
venjulegu fyrirtæki. Gamla styrkt-
arfélagið, Styrktarfélag Íslensku
óperunnar, var lagt niður í sinni
gömlu mynd. Styrktarfélagið var
samkoma allra þeirra sem stóðu að
baki Íslensku óperunni, sama hvort
það voru einstaklingar eða fyrirtæki
atvinnulífsins sem studdu Óperuna.
Styrktarfélagið kaus stjórn óper-
unnar, en félagið hafði að auki sína
eigin stjórn, og það var satt að segja
orðið erfitt að sjá skýra verka- og
ábyrgðarskiptingu í þessu batteríi.
Styrktarfélaginu var skipt upp í
tvennt, annars vegar nýtt Vinafélag
Íslensku óperunnar, sem ætlar í
framtíðinni að starfa sem hreint
áhugamannafélag um óperutónlist
og óperuflutning. Vinafélagið ber
enga formlega ábyrgð á rekstri Óp-
erunnar, en velur tvo af fimm
stjórnarmeðlimum hennar. Hinn
helmingurinn af Styrktarfélaginu
varð að því sem við köllum Fulltrúa-
ráð Íslensku óperunnar. Þetta eru
styrktarfyrirtæki Óperunnar, og
þetta fulltrúaráð tilnefnir meirihlut-
ann í stjórn. Þessi nýja fimm manna
stjórn ber stjórnunarlega ábyrgð á
fjármálum, rekstri og starfsemi Óp-
erunnar, og ábyrgðinni verður ekki
vísað neitt annað.“ Bjarni segir að
með þessu skipulagi sé komið nokk-
uð straumlínulagað form á fyrirtæk-
ið Íslensku óperuna, til samræmis
við önnur framsækin fyrirtæki í
dag. Að auki eigi samsetning stjórn-
ar sér bakland á rökréttum stöðum,
bæði meðal óperuvina og fyrirtækj-
anna sem styðja Óperuna með fjár-
framlögum.
„Íslenska óperan er barn bland-
aðrar fjármögnunar og hefur alltaf
verið. Hún er til fyrir frumkvæði
einstaklinga sem hafa fengið stuðn-
ing áhugafólks og fyrirtækja. Með
þennan stuðning að vopni hefur ver-
ið hægt að leita til ríkisins og biðja
um fjárstuðning þaðan á móti. Með
styrk einstaklinga og fyrirtækja
hefur Óperan sannað tilverurétt
sinn, og á þeim forsendum höfum
við gert samninga við stjórnvöld og
fengið fé úr ríkissjóði í ákveðnu
hlutfalli við það sem hún hefur sjálf
aflað sér.“
Bjarni Daníelsson segir að þóttÓperan sé einkafyrirtæki séhún einnig þjóðarópera Ís-
lendinga. Til þess að reisn sé yfir
starfseminni og vit í henni þurfi að
efla hana. Markmiðið hljóti að vera
að gera starfsemina samfelldari og
stöðugri en hún hefur verið hingað
til. „Með samfelldri starfsemi á ég
við, að í um 25-30 vikur á ári, geti
fólk gengið að því vísu að Óperan sé
með óperusýningar í gangi. Þetta
kann að hljóma dálítið stórkostlega,
en það má minna á það að Sígauna-
baróninn, fyrsta verkið sem sett var
upp hér var sýnt 49 sinnum, þannig
að sá sýningafjöldi sem ég er að tala
um er ekki svo gífurlegur. Hins veg-
ar er markaðurinn lítill, þannig að
þessi sýningafjöldi myndi þýða það
að við yrðum að setja upp þrjú ný
verk á ári, og jafnvel endursýna eitt
til tvö verk frá fyrri misserum.
Þannig yrðu þetta um 40 sýningar á
nýjum uppfærslum á hverjum vetri
og um 20 á eldri. Til þess að átta sig
á þessari stærðargráðu má segja, að
ef við værum að sýna þessar 60 sýn-
ingar á vetri fyrir fullu húsi, þá þýð-
ir það um tuttugu og fimm þúsund
heimsóknir í Óperuna, og ég held að
það sé ekkert óraunhæft og muni
ekki ofbjóða markaðnum; Þjóðleik-
húsið er með um hundrað þúsund
heimsóknir, en reyndar miklu fleiri
verk í gangi. Við gátum aðeins sýnt
La Bohème tólf sinnum, en það
komu sex þúsund manns að sjá sýn-
inguna, og það eru að minnsta kosti
sex þúsund manns í þessu þjóðfélagi
sem vilja koma í óperuhús tvisvar
þrisvar á vetri, þannig að þá er
þetta komið nokkurn veginn. Ef við
náum því að hafa svona samfellda
starfsemi í húsinu, þá er þrennt
unnið með því. Við getum komið á
reglulegu samstarfi við óperuvini,
og þá fyrst og fremst nýja Vina-
félagið, sem getur þá vonandi gefið
okkur meira svigrúm til aukinnar
tilraunastarfsemi og fjölbreyttara
verkefnavals þegar fram í sækir. Í
öðru lagi getum við boðið fyrirtækj-
um atvinnulífsins raunhæft kostun-
arsamstarf; við getum verið sýnileg
og komið til móts við óskir þeirra
um að fá eitthvað útúr svona sam-
starfi og komið okkur út úr því ölm-
usufyrirkomulagi sem hefur ríkt
hingað til. Í þriðja lagi getum við
með svona samfelldri starfsemi,
fjölbreyttri og metnaðarfullri, lagt
okkar lóð á vogarskálarnar til að
skapa atvinnugrundvöll fyrir ís-
lenska söngvara.“
Það getur þó verið meira en aðsegja það, því þó við séumtilbúin að bjóða nokkrum
ungum söngvurum fastráðningu, er
þetta fólk á því stigi í lífi sínu, að
aðrir ásælast einnig krafta þess, og
það á annarra kosta völ. Við verðum
að geta boðið vel, ekki bara í laun-
um, heldur einnig í viðfangsefnum,
og það getur tekið tíma að byggja
slíkt upp. Þessar fastráðningar eru
mikilvægt menningarpólitískt
átak,“ segir Bjarni, „en þetta kostar
peninga. Til þess að koma upp sam-
felldri dagskrá á tiltölulega stuttum
tíma, þurfum við að þrefalda rekstr-
artekjur Óperunnar, úr hundrað
milljónum á ári í þrjú hundruð millj-
ónir. Þetta er auðvitað gífurleg
aukning, en upphæðin er út af fyrir
sig ekki há fyrir rekstur þjóðaró-
peru. En munurinn á því sem nú er,
og því sem við þurfum er talsvert
mikill. Við gerum okkur grein fyrir
því að þetta geti tekið nokkur ár.“
Bjarni segir að Óperan fari nú fram
á að allir þeir sem leggi fé til Ís-
lensku óperunnar hækki sín fram-
lög. „Við óskum eftir því við ríkis-
valdið að það hækki sín framlög, við
óskum eftir því sama af fyrirtækj-
um atvinnulífsins, og við sem rekum
fyrirtækið segjum að sama skapi, að
við skulum þá hækka þá upphæð
sem í kassann kemur í sömu hlut-
föllum.“ Bjarni hefur fyrir hönd Óp-
erunnar átt í viðræðum við stjórn-
arráðið um nokkurt skeið, en
endanlegar niðurstöður um fjár-
framlög liggja ekki fyrir, en hann
telur óhætt að segja að það verði
umtalsverð aukning á ríkisframlagi
til Óperunnar. Hann segir að við-
ræður standi einnig yfir við þau fyr-
irtæki sem lagt hafi Óperunni til fé á
liðnum árum, og farið hafi verið
fram á það að þau ykju sitt framlag í
sömu hlutföllum og aukning ríkis-
framlagsins verður. „Fyrirtækin
hafa tekið afar vel í þetta, það kom
mér á óvart hvað þau hafa verið já-
kvæð gagnvart þessari uppbygg-
ingu. Þetta er ný og áhugaverð um-
ræða. Það má segja að hún
endurspegli ákveðna þjóðfélags-
breytingu sem hefur orðið, þar sem
menningarstofnanir þurfa í auknum
mæli að sanna tilverurétt sinn með
því að leita til fyrirtækja. Ég er svo
bjartsýnn að segja að þó að við
náum ekki að þrefalda rekstrar-
tekjur Íslensku óperunnar á þrem-
ur árum, þá fáum við aukið fjár-
magn í þeim mæli sem þarf til þess
að geta byggt upp mun samfelldari
dagskrá með nokkrum glæsibrag.“
Íslenska óperan gengur að við-ræðum við íslensk fyrirtæki íljósi þeirra þjóðfélagsbreyt-
inga sem Bjarni telur hafa orðið að
undanförnu. Hann segir að um leið
og pólitísk samstaða sé um það að
menningarstofnanir sæti þeirri fjöl-
þættu fjármögnun sem nú sé að
verða raunin, sé ábyrgðinni um leið
ýtt yfir á fyrirtæki atvinnulífsins.
Umræðan um það hvort þetta sé
rétt eða rangt sé að sjálfsögðu fyrir
hendi, og raddir innan atvinnulífs-
ins gagnrýni þetta fyrirkomulag og
telji að ríkið eigi að reka óperu með
reisn, án þess að hún þurfi að ganga
betlandi milli fyrirtækja. „Við göng-
um þó ekki til fundar við atvinnulífið
með þá hugsun að við séum betl-
arar, heldur förum við með það í far-
teskinu að við séum að bjóða fyr-
irtækjum að taka á sig ákveðinn
menningarblæ með samstarfi við
„Íslenska
óperan er
þjóðarópera
Íslendinga“
Bjarni Daníelsson hefur verið óperustjóri
Íslensku óperunnar í tæp tvö ár. Á þeim
tíma hefur mikil vinna farið í skipulags-
breytingar og endurskoðun á starfseminni.
Bergþóra Jónsdóttir heimsótti Bjarna í
Óperuna og fékk svör við spurningum um
framtíðarsýn óperustjórans og áform hans
um nýja og breytta óperu, sem hann vill
að verði bakland íslenskra söngvara.
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Bjarni Daníelsson óperustjóri.