Morgunblaðið - 20.06.2001, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 20. JÚNÍ 2001 35
NÝLEG reynsla
okkar af efnahags-
stjórn byggðri á krón-
unni hefur tekið af all-
an vafa um að upptaka
evrunnar á Íslandi er
þjóðþrifamál. Í grein
undirritaðs í Mbl. 17.
maí sl. er reifuð löng
raunasaga krónunnar
og þau sterku efna-
hagslegu rök sem
mæla með því að Ís-
lendingar losi sig við
krónuna og taki upp
evruna. Það er ljóst að
einhliða eða tvíhliða
tenging krónunnar við
evruna, eða upptaka
dollarsins, eru ekki heppilegir kostir
vegna stofnanalegra og annarra
vankanta. Umræðan um upptöku
evrunnar hefur hins vegar lengi
snúist um að slíkt krefjist aðildar að
ESB. Í þessari grein er þeirri
spurningu varpað fram hvort önnur
leið en ESB-aðild sé fær til að Ís-
lendingar geti tekið upp evruna.
Vissulega er ESB-aðild æskileg-
asta leiðin til að taka upp evruna. Þá
fengjum við rödd við mótun pen-
ingastefnunnar. Seðlabankinn kæm-
ist sjálfkrafa í samstarf um greiðslu-
og fjármálakerfið innan ramma evr-
ópska bankakerfisins (European
System of Central Banks). Að auki
hefði Ísland aðgang að sameiginleg-
um sjóðum sambandsins ef sú staða
kæmi upp að vextir væru hækkaðir
vegna þenslu á meginlandinu meðan
við sigldum inn í krappa lægð. Þá
kæmi sér vel að eiga völ á slíkri
sveiflujöfnun.
Skoðanakannanir sýna að meiri-
hluti þjóðarinnar er fylgjandi ESB
aðild og upptöku evrunnar. Því þarf
að hefja sem fyrst
markvissa úttekt á
hugsanlegum leiðum
að þessu markmiði.
Það er rétt að veiga-
miklir aðilar hafa lagst
gegn ESB-aðild. Þeir
álíta hagsmunum í
sjávarútvegi betur
borgið með innlendri
veiðistjórn. Þar sem
hlutdeild sjávarútvegs
er nú komin niður fyrir
40% af heildarútflutn-
ingstekjum þjóðarinn-
ar, þarf að taka meira
tillit til þeirra greina
sem standa undir 60%
af útflutningi og eiga
allt sitt undir stöðugum rekstrar-
grundvelli. Jafnframt telja þessir
aðilar að fullveldi þjóðarinnar sé
varðveitt með EES og Schengen-
samningunum. Ef ekki næst fljót-
lega sátt um ESB-aðild er hugs-
anlega hægt að flýta upptöku evr-
unnar með því að sækja um slíkt á
grundvelli núverandi Evrópusam-
starfs.
Nægar stofnanalegar forsendur
virðast vera fyrir því að sækja um
upptöku evrunnar án beinnar ESB-
aðildar. Sá grundvöllur, sem Íslend-
ingar hafa á að byggja í þessu máli,
er aðild þjóðarinnar að EES og
Schengen-samningunum og það að
Mónakó, sem sjálfstætt ríki, fær
evruna.
Sérfræðingar í alþjóðalögum líta
svo á að ekki sé raunhæft að sækja
um upptöku evrunnar á grundvelli
EES-samningsins þótt slíkt væri í
fullu samræmi við hann. Þótt EES-
samningurinn sé lifandi eða þróun
háður hvað varðar þau atriðið sem
hann tekur til, svo lengi sem fyrir
því er pólitískur vilji, er stofnana-
þáttur hans ekki lengur álitinn lif-
andi. Jafnvel þótt samningurinn hafi
formála (preamble), sem venjulega
táknar að alþjóðlegur samningur sé
lifandi, er hann það ekki í raun þar
eð valdið á bak við hann hefur færst
frá upphaflegum viðsemjanda
EFTA-ríkjanna, framkvæmdastjórn
ESB, og yfir til ráðherraráðsins og
Evrópuþingsins. Þetta hefur orðið
til þess að frekari þróun á stofn-
anaþætti EES-samningsins hefur
lagst af.
Þróun samstarfs EFTA-EES og
ESB-ríkjanna hefur haldið áfram
utan EES-samningsins. Íslendingar
og Norðmenn hafa gert veigamikinn
samning við ESB um rétt fólks inn-
an EES-svæðisins til að ferðast um
það án vegabréfaskoðunar. Scheng-
en-samningurinn er því í fullu sam-
ræmi við ákvæði EES-samningsins
um frjálst flæði vinnuafls á svæðinu
sem tryggir virkni hins innri mark-
aðar. Schengen-samstarfið gengur
jafnframt mun lengra en EES-
samningurinn frá stofnanalegu sjón-
arhorni, með því að veita EFTA-
EES-ríkjunum rétt til að sitja
reglulega fundi fastafulltrúaráðs
ESB (COREPER) og taka þannig
þátt í mótun samstarfsins.
Á sama hátt myndi evran efla
virkni hins innri markaðar hvað
varðar fjórfrelsið – flæði vöru, þjón-
ustu, vinnuafls og fjármagns innan
EES-svæðisins. Um leið myndi
samkeppnisstaða íslenskra fyrir-
tækja, sem tilvist krónunnar skekk-
ir mikið, lagast til muna. Upptaka
evrunnar yrði í fullu samræmi við
anda EES-samningsins sem leggur
ríka áherslu á að samkeppnisskil-
yrði séu jöfn innan svæðisins. Þann-
ig væri hægt að sækja fundi ESB
varðandi mótun peningastefnunnar
þótt flestar ákvarðanirnar yrðu
teknar áður en Íslendingar og hugs-
anlega Norðmenn sætu fundina.
Þar sem Mónakó hefur verið í
myntbandalagi við Frakka síðan
1925 var tekið fram í Maastricht-
sáttmálanum að það, Vatíkanið og
San Marínó fengju evruna um leið
og umlykjandi ESB-þjóðríki. Samt
hefur upptaka evrunnar þar for-
dæmisgildi vegna þess að eins og Ís-
land er það sjálfstætt ríki utan
ESB. Að auki fær Mónakó að slá
evrumynt með mynd af Rainer
fursta sem verður gjaldgeng um
gervallt evrusvæðið. Það ætti því að
vera hægt að slá evrumynt prýdda
Jóni Sigurðssyni hérlendis.
Vegna olíu- og fiskveiðihagsmuna
sinna hafa Norðmenn tvisvar hafnað
aðild að ESB. Vegna þess að Norð-
menn eiga fullt eins mikið undir við-
skiptum við ESB-ríkin og Íslend-
ingar hafa norsk stjórnvöld borið
upp erindi á efstu valdstigum um
samstarf Noregs og ESB varðandi
tengingu norsku krónunnar við evr-
una til að öðlast þann stöðugleika
sem mun fylgja evrunni. ESB hefur
hins vegar ekki ljáð máls á beinni
tengingu. Hugsanlega eru Norð-
menn reiðubúnir að ganga til sam-
starfs við okkur um upptöku evr-
unnar á grundvelli tvíhliða samn-
ings.
Tíminn til að kanna þetta mál er
núna, þegar slakt gengi krónunnar
og ofurháir krónuvextir eru að kaf-
færa atvinnulífið. Að auki hefur evr-
an fengið byr undir báða vængi í
Svíþjóð og Bretlandi. Breski Íhalds-
flokkurinn gerði „björgum breska
pundinu“ að meginstefnu sinni í ný-
afstöðnum þingkosningum. Afhroð
flokksins í kosningunum hefur
styrkt umboð Verkamannaflokksins
til að taka upp evruna að gefnu sam-
þykki þjóðinnar. Raddir um upp-
töku evrunnar hafa einnig gerst há-
værar í Svíþjóð eftir nýlegt hrun
sænsku krónunnar á gjaldeyris-
mörkuðum.
Það er löngu tímabært að íslensk
stjórnvöld leiti allra leiða að fá evr-
una. Þar sem ESB-aðild virðist ekki
vera á dagskrá þarf að skoða þessa
leið. Ef ESB-ríkin ljá máls á að
hefja viðræður um þetta þarf að
fara að undirbúa samningsmarkmið-
in. Ef um semst er síðan hægt að
leggja evrusamning í dóm þjóðar-
innar.
Evra án ESB-aðildar?
Þorsteinn
Þorgeirsson
ESB
Er önnur leið fær en
ESB-aðild, spyr Þor-
steinn Þorgeirsson, til
að Íslendingar geti tekið
upp evruna?
Höfundur er hagfræðingur
Samtaka iðnaðarins.
KJARADEILUR
eru ávallt erfiður tími
fyrir alla sem verða fyr-
ir áhrifum þeirra.
Þannig er einnig um þá
deilu, sem nú ber hæst
á þessum vettvangi, en
hún er samt óvenjuleg
fyrir margra hluta sak-
ir.
Annars vegar stend-
ur stétt þroskaþjálfa –
afar smá á landsvísu –
sem hefur af fórnfýsi og
mannkærleik kosið að
gera að lífsstarfi sínu
umönnun og þjónustu
við annan hlutfallslega
lítinn hóp, sem – með fullri virðingur
fyrir öllum öðrum hópum sem þurfa
hjálpar þjóðfélagsins með – mun
aldrei krefjast neins í eigin nafni;
þeir einstaklingar sem fylla þennan
hóp hafa í fæstum tilvikum nauðsyn-
legan þroska til að gera sér nokkra
grein fyrir eigin þörfum.
Þroskaþjálfar eru í þeim sporum
að hafa um langt árabil látið eigið til-
kall til mannsæmandi launa víkja
fyrir mikilvægi starfsins, og hafa lið-
ið fyrir það. Nú hafa þeir sagt: hing-
að og ekki lengra, nú hlýtur að vera
komið að okkur að fá þær launa-
hækkanir sem duga til að við getum
borið höfuðið hátt, verið stolt af
starfi okkar og fundist við launuð að
verðleikum.
Hins vegar standa fulltrúar
stjórnvalda, sem hafa fyrir hönd
þjóðfélagsins tekið að sér að sjá um
þessa þjónustu, skipuleggja hana og
greiða. Þeir líta til reiknilíkana,
óljósra heildarhagsmuna og ímynd-
aðra óheillaáhrifa allra breytinga.
Þeir vita líka að áhrifamáttur hóps
þroskaþjálfa á landsvísu er ekki
áhyggjuefni – þetta eru jú engir
flugumferðarstjórar – og því finnst
þeim óhætt að segja: Nei, við getum
ekki teygt okkur eins langt og
þroskaþjálfar fara fram á, heildar-
hagsmunur verða að ráða, óheilla-
áhrifin á samanburðarhópa geta
valdið hruni allra launasamninga í
landinu, viðmiðunar-
mörk verða að halda,
ekki hægt, ekki
hægt ...
Það er ömurlegt fyr-
ir okkur aðstandendur
þroskaheftra einstak-
linga að verða vitni að
þessari deilu. Það er
nöturlegt að þurfa að
horfa upp á mikilvæga
festu í lífi barnanna
okkar hverfa út í veður
og vind, og óöryggið
og óvissuna taka við.
Það er sárt að sjá haft
eftir formanni samn-
inganefndar ríkisins í
þessu samhengi að allt sé á góðu
róli; það sé búið að semja við svo
marga, að þeir hópar sem eftir eru –
þar á meðal hlýtur hann að telja
þroskaþjálfa – séu aðeins lítið brot
af heildinni, og því sé í raun allt í
besta lagi. Af þessum og líkum orð-
um annarra í hópi viðsemjenda
þroskaþjálfa má ætla, að í þeim búð-
um telji menn í lagi að taka sér góð-
an tíma í þessar samningaviðræður.
Við aðstandendurnir – og vænt-
anlega þroskaþjálfar líka – búum í
annari veröld vegna barnanna okk-
ar: öryggi hins dagslega lífs hefur
verið rofið, við taka sveiflur í hegð-
un, á geðslagi, í framkomu. Langt
uppbyggingarstarf er að eyðileggj-
ast í lífi fjölmargra einstaklinga.
Þroskaheftir einstaklingar munu
aldrei fara í kröfugöngu til að krefj-
ast eins né neins. Á meðan þessi
deila stendur munum við aðstand-
endurnir ekki gera það heldur; við
erum uppteknari við annað þessa
dagana, skiljanlega.
Það á ekki að þurfa að hvetja
samningsaðila til að komast sem
fyrst að ásættanlegri niðurstöðu;
það er skylda þeirra. Bregðist þeir
þeirri skyldu, eru þeir einnig að
bregðast okkur, sem erum að taka
afleiðingum þessarar vinnudeilu.
Stjórnvöld eru ekki síst að bregðast
þeirri skyldu, sem mannúðlegt þjóð-
félag hlýtur að leggja þeim á herðar
til að sinna þeim sem minnst mega
sín. Og þroskaheftir fylla þann hóp,
þótt þeir megi sín ekki mikils.
Þeir fara tæpast í kröfugöngur.
Og þeir mæta tæpast á kjörstað.
Til stjórnvalda
Eiríkur Þorláksson
Þroskaþjálfar
Það er nöturlegt, segir
Eiríkur Þorláksson, að
þurfa að horfa upp á
mikilvæga festu í lífi
barnanna okkar hverfa
út í veður og vind.
Höfundur er formaður
Umsjónarfélags einhverfra.
Psyllium Husk Caps
FRÁ
Apótekin
FRÍHÖFNIN
Fyrir meltinguna,
hægðalosandi
með GMP gæðastimpli
100% nýting/frásog
H
á
g
æ
ð
a
fra
m
le
ið
sla
Nú býðst þér ótrúlegt tækifæri til þessarar heillandi borgar á
verði sem hefur aldrei fyrr sést. Þú bókar tvö sæti til Mílanó
þann 6. júlí, en greiðir bara fyrir eitt, og kemst til einnar mest
spennandi borgar Evrópu á
frábærum kjörum. Frá Mílanó
liggja þér allar leiðir opnar um
Evrópu og hjá Heimsferðum
getur þú valið um gott úrval 3ja
og 4 stjörnu hótela. Gildir fyrir
heimflug 11. júlí.
Verð kr. 15.207
Flugsæti á mann, m.v. 2 fyrir 1.
30.414.- / 2 = 15.207.
Skattar kr. 2.495, ekki innifaldir.
Ferðir til og frá flugvelli kr. 1.800.
Forfallagjald kr. 1.800.
Skógarhlíð 18, sími 595 1000. www.heimsferdir.is
Tveir fyrir einn til
Mílanó
6. júlí
frá kr. 15.207