Morgunblaðið - 20.06.2001, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 MIÐVIKUDAGUR 20. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
HINN 2. maí sl. bárust til Ísa-
fjarðar gleðifréttir. Fréttirnar
voru þær að nemendur 10. bekkjar
í grunnskólum Ísafjarðarbæjar
reyndust töluvert
undir „landsmeðal-
tali“. Nú gætir þú,
lesandi góður, haldið
að ég væri að tala um
eitthvað annað en ég
meina, t.d. sam-
ræmdu prófin sem
eru nýafstaðin. Nei,
svo er ekki. Reyndar
myndi það varla
passa því það er stíg-
andi í árangri 10.
bekkja grunnskól-
anna í Ísafjarðarbæ,
a.m.k. í Grunnskólan-
um á Ísafirði. Ég
ætla hins vegar ekki
að fjalla um námsár-
angur að þessu sinni.
Nei, ágæti lesandi. Þeir sem
báru fréttirnar núna voru aðilar
frá Áfengis- og vímuvarnaráði, Ís-
landi án eiturlyfja og fulltrúi frá
fyrirtækinu Rannsóknir og grein-
ing. Nú ertu væntanlega einhverju
nær. Árlega framkvæmir fyrirtæk-
ið Rannsóknir og greining rann-
sóknir meðal unglinga á landinu.
Meðal þeirra rannsókna er það
umhverfi sem unglingar á Íslandi
búa við ár frá ári, viðhorf þeirra
og neysla t.d. á tóbaki, áfengi og
fíkniefnum. Þessar kannanir
hjálpa okkur að sjá hver þróun
mála er o.fl. þ.h.
Fréttirnar góðu voru þær að nú
síðustu árin hefur áfengis-, tóbaks-
og hassneysla verið að minnka
verulega og ef miðað er við „lands-
meðaltalið“ þá hafa nemendur 10.
bekkja grunnskólanna í Ísafjarð-
arbæ, þ.e.a.s. á Ísafirði, Flateyri,
Suðureyri og Þing-
eyri, sýnt frábæran
árangur ár frá ári.
Þeir sem reykja dag-
lega í 10. bekk í
grunnskólunum í Ísa-
fjarðarbæ eru 10%
meðan landsmeðaltalið
er 16%. Þeir sem hafa
orðið ölvaðir síðustu
30 dagana áður en
könnunin var lögð fyr-
ir, vorið 2000, meðal
nemenda 10. bekkjar í
Ísafjarðarbæ voru
20% meðan landsmeð-
altalið var 32%. Þeir
sem höfðu einhvern
tíma prófað hass, með-
al 10. bekkinga í Ísa-
fjarðarbæ vorið 2000, voru 6%
meðan landsmeðaltalið var 12%.
Meðfylgjandi línurit sýna síðan
hver þróun síðustu fjögurra ára
hefur verið.
Reyndar koma þessar fréttir
okkur sem höfum verið að fylgjast
með þróun unglingamála í Ísa-
fjarðarbæ ekki mjög á óvart. Þetta
er í raun og veru staðfesting á því
sem við höfðum á tilfinningunni.
Það er athyglisvert að skoða línu-
ritin, ekki síst með hliðsjón af því
að á árinu 1997 tók vímuvarnahóp-
urinn Vá Vest við umboði sveit-
arfélaganna þriggja á norðanverð-
um Vestfjörðum, þ.e.a.s. Bolungar-
víkur, Ísafjarðarbæjar og Súða-
víkurhrepps, til að stýra vímuefna-
forvörnum á svæðinu. Í framhaldi
af því tókust samningar við for-
varnadeild SÁÁ um samstarfs-
verkefnið „Víðtækar forvarnir í
sveitarfélögum“. Frá upphafi hef-
ur Vá Vest-hópurinn stýrt mark-
vissum vímuefnaforvörnum á
svæðinu með aðstoð margra aðila.
Þar má fyrst nefna foreldra (í
gegnum foreldrafélög), kennara og
skólastjóra, félagsmálayfirvöld,
starfsfólk félagsmiðstöðva, heilsu-
gæslustarfsmenn, lögregluna og
fleiri aðila.
Svo virðist sem tekist hafi að að
stilla ágætlega saman strengi
þeirra aðila sem næst börnum og
unglingum standa, með einum eða
öðrum hætti. Þannig hafa starfs-
menn skólanna tekið myndarlega á
forvarnamálum, t.d. með auknum
aga. Sama má segja um starfs-
menn félagsmiðstöðva bæjarins.
Lögreglan hefur lagt meiri og
meiri áherslu á eftirlit með ólög-
legri útivist barna og unglinga og
áfengisneyslu þeirra. Og lögð hef-
ur verið æ ríkari áhersla á for-
varnir af hálfu lögreglunnar.
Félagsmálayfirvöld hafa eflt starf-
semi sína hvað unglingamál snert-
ir. Foreldrafélög hafa eflt „for-
eldrarölt“ og haldið uppi nokkurs
konar „jafningjaáróðri“. Heilsu-
gæslustarfsmenn hafa komið að
forvörnum með einum eða öðrum
hætti. Að sjálfsögðu má ekki
gleyma að minnast á sjálfa ung-
lingana okkar, sem eru okkur sem
hér búum til sóma.
Til marks um almennan áhuga
íbúa svæðisins og þátttöku í for-
vörnum má nefna fyrirbærið
Gamla Apótekið. En um er að
ræða samstarfsverkefni fjögurra
aðila á norðanverðum Vestfjörð-
um, þ.e.a.s. Rauða kross-deild-
anna, Hollvætta Menntaskólans á
Ísafirði, Vá Vest-hópsins og óskil-
greinds hóps foreldra og annars
áhugafólks um bætta unglinga-
menningu. Fyrir þá sem vilja
kynna sér nánar þetta fyrirbæri,
Gamla Apótekið, er bent á heima-
síðu þess sem er gamlaapotekid.is.
Þessar niðurstöður Rannsókna
og greiningar sýna, svo óyggjandi
er, að við erum á réttri leið í for-
vörnum. Þær sýna okkur jafn-
framt að forvarnir virka, ef íbú-
arnir hafa áhuga á að ná árangri
og stilla saman strengi sína. Okkur
er það fullljóst að ekki er ástæða
til að hætta hér. Nei, við ætlum að
gera enn betur. Við höfum komist
upp á lag með þetta, við kunnum
aðferðina sem skilar árangri. Til
hamingju, íbúar í Ísafjarðarbæ.
Við bjuggum í fjölskylduvænum
bæ, hann er enn fjölskylduvænni í
dag, þannig viljum við og ætlum
að hafa hann. Að lokum vil ég sér-
staklega hrósa unga fólkinu okkar.
Það á fyrst og fremst heiðurinn.
Þið eruð bæjarfélaginu okkar til
sóma.
Ísafjarðarbær er
undir „landsmeðaltali“
Hlynur
Snorrason
Vímuvarnir
Þessar niðurstöður
Rannsókna og grein-
ingar sýna, segir
Hlynur Snorrason, að
við erum á réttri leið í
forvörnum.
Höfundur er lögreglufulltrúi á
Ísafirði, verkefnisstjóri Vá Vest-
hópsins og stjórnarmaður í Gamla
Apótekinu.
,334 ,33= ,333 9666
6
,6
96
16
86
76
7(2
'!)
"

'
%% (2%

(( #
A

B( A
9%!!B
'
&

 #

A
(

#
&!


>



 



 



?! 
216  ?!@ 
216 
0   
0  
@ 
  
 @ 
MIKIÐ hefur verið rætt um
skýrslu Landsvirkjunar um mat á
umhverfisáhrifum Kárahnjúka-
virkjunar eftir að hún
kom fyrir sjónir al-
mennings í byrjun
maímánaðar. Mest
hefur verið fjallað um
gríðarleg umhverfisá-
hrif, sem hljótast af
fyrri áfanga virkjun-
arinnar með stíflun
Jöklu og flutningi á
rennsli hennar yfir í
Lagarfljót. Minna hef-
ur verið rætt um um-
hverfisáhrif síðari
áfanga Kárahnjúka-
virkjunar, sem felst í
virkjun Jökulsár í
Fljótsdal, fjögurra
bergvatnsáa norðan
Snæfells og sex berg-
vatnsáa austan Eyjabakkasvæðis-
ins. Umhverfisáhrif síðari áfang-
ans eru mun minni en í þeim fyrri
og orkugetuvinnslan einnig, en
hún nemur alls 1.090 gígawatt-
stundum eða 22,3% af heildarorku-
vinnslugetu Kára-
hnjúkavirkjunar.
Engu að síður eru
umhverfisáhrifin í síð-
ari áfanganum veru-
leg og ná yfir stórt
svæði.
Virkjun Jökulsár
í Fljótsdal
Síðari áfangi Kára-
hnjúkavirkjunar
skiptist í annan,
þriðja og fjórða verk-
hluta.
Í öðrum verkhluta
felst stíflun Jökulsár í
Fljótsdal um tveimur
km neðan við Eyja-
bakkafoss, þar sem
myndast Ufsarlón, sem verður
einn ferkílómetri að stærð. Frá
Ufsarlóni verður vatninu veitt um
13,5 km löng göng að aðrennsl-
isgöngum frá Hálslóni. Göngin
tengjast nálægt Axará á Fljóts-
dalsheiði. Með þessu móti getur
Hálslón miðlað rennsli beggja jök-
ulánna. Ekki þarf að fara mörgum
orðum um það hve miklu betri
þessi útfærsla á virkjun Jökulsár í
Fljótsdal er, heldur en áður fyr-
irhuguð Fljótsdalsvirkjun með
stórri stíflu við Eyjabakkafoss og
45 ferkólómetra uppistöðulóni,
sem hefði sökkt Eyjabökkum, en
það hefði leitt til sáralítils ávinn-
ings í raforkuöflun umfram núver-
andi virkjanaáform. Jökulsá í
Fljótsdal er rómuð fyrir fossa
sína, sem hverfa að hluta með
stíflun árinnar, en þess ber þó að
geta að yfirfallsrennsli verður í
ánni síðsumars, þannig að foss-
arnir vakna til lífsins á ný. Orku-
vinnslugeta annars verkhluta er
635 gígawattstundir eða 13% af
orkugetu fullbyggðrar Kára-
hnjúkavirkjunar.
Laugarfells-
og Hafursárveitur
Í þriðja verkhluta er efstu drög-
um Grjótár og Hölknár veitt í
Laugará og vatni úr þessum ám
veitt um fallgöng í göngin í Jök-
ulsá í Fljótsdal. Þessi veita er
nefnd Laugarfellsveita. Öll mann-
virki Laugarfellsveitu eru sögð lítil
nema stíflan í Laugará sem verður
um 6 metra há. Engu að síður er
hér um að ræða nær samfellt
svæði stíflna, skurða og veitna frá
upptökum Grjótár að útfalli Laug-
arárveitu, en sú vegalengd er um
12 km og myndar bogadregna línu
norðan Snæfells. Undirritaður hef-
ur áður bent á það í grein í Morg-
unblaðinu 12. september á sl. ári
„að hér sé nokkuð langt seilst eftir
hverjum vatnsdropa á svæði, sem
rætt er um að tilheyri Snæfells-
þjóðgarði,“ enda eru þessar þrjár
bergvatnsár aðeins smásprænur í
samanburði við jökulfljótin tvö.
Núverandi áform um Laugarfells-
veitu munu þó, að sögn Sigurðar
Arnalds, verkefnisstjóra umhverf-
ismatsins, fela í sér minna rask á
þessu svæði en lýst er í mati á um-
hverfisáhrifum Fljótsdalsvirkjun-
ar, sem Landsvirkjun gaf út í nóv-
ember 1999.
Auk Laugarfellsveitu er Hafurs-
árveita í þriðja verkhluta. Þar á að
veita Hafursá um 2ja km langan
skurð, með um 15 m vatnsbreidd
og 2ja m dýpi, sem byrjar um ein-
um km ofan við Hafursárfoss og
endar skammt ofan við vaðið á
Jökulsá neðan Eyjabakka. Hafurs-
árveita raskar landslagsheild við
norðurrætur Snæfells, Hafursár-
foss hverfur og skurður verður
áberandi í landslaginu. Orku-
vinnslugeta Hafursárveitu er að-
eins 0,2% af orkugetu fullbyggðrar
Kárahnjúkavirkjunar eða 8 gíga-
wattstundir á ári. Orkuvinnslugeta
Laugarfellsveitu er 1,8% heildar-
orkugetunnar eða 87 gígawatt-
stundir á ári.
Hraunaveita
Í fjórða verkhluta, svonefndri
Hraunaveitu, felst að sex þverám,
Kelduá, Grjótá, Innri-Sauðá, Ytri-
Sauðá, Fellsá og Sultarranaá er
veitt frá Hraunasvæðinu austan
Eyjabakkasvæðisins til vesturs að
stíflunni í Jökulsá í Fljótsdal.
Þessum sex þverám verður safnað
saman í svonefnt Kelduárlón, sem
myndast við stíflun Kelduár og
verður átta ferkílómetrar að stærð
og hverfur Folavatn inn í lónið, en
það hefur gildi sem matarkista
fyrir vatnafugla, þó að það sé fisk-
laust. Önnur lón, sem verða austar
á svæðinu verða mun minni. Frá
Kelduárlóni verður vatninu veitt í
göngum að Ufsarlóni í Jökulsá.
Hraunasvæðið er lítið rannsakað
en það liggur hátt, er snjóþungt og
fremur rýrt gróðurfarslega.
Kelduá er rík af fossum og flúðum,
sem verða vart svipur hjá sjón
eftir að vatnsmagn hennar
minnkar verulega. Orkuvinnslu-
geta Hraunaveitu er 360 gígawatt-
stundir á ári eða 7,4% af heildar-
orkugetu fullbyggðrar virkjunar.
Mildandi aðgerðir
Verði ráðist í fyrirhugaða Kára-
hnjúkavirkjun má milda umhverf-
isáhrif hennar nokkuð með því að
falla frá stíflun fjögurra berg-
vatnsáa norðan Snæfells. Virkjun
Hafursár er einfaldlega út í hött,
vegna sáralítillar orkuframleiðslu
en mikillar umhverfisröskunar við
rætur Snæfells. Æskilegt væri að
lækka vatnshæð í Hálslóni þannig
að hlífa megi stærra svæði í
Kringilsárrana, þ.á.m. Töðuhrauk-
unum og Töfrafossi, en það mun
bundið miklum vandkvæðum
vegna veitu Jökulsár í Fljótsdal út
í lónið. Því er skylt að minna enn
og aftur á þann mikla ávinning
sem felst í tiltölulega lítilli um-
hverfisröskun vegna stíflunar Jök-
ulsár í Fljótsdal miðað við allar
fyrri áætlanir í þeim efnum.
Þegar litið er á umhverfisáhrif
Kárahnjúkavirkjunar í heild er
ljóst, að margir umhverfisvænni
virkjanakostir fyrirfinnast í okkar
stóra landi með öll sín vatnsföll og
jarðhitasvæði. Einnig er ljóst að
Íslendingar geta ráðist í margar
skynsamlegri og áhættuminni fjár-
festingar á næstu árum. Þess
vegna kemur ekki til greina, að
ráðast í þær stórtæku náttúrufórn-
ir, sem virkjunin útheimtir.
Langt seilst eftir
hverjum vatnsdropa
Ólafur F.
Magnússon
Kárahnjúkar
Með virkjun lítilla berg-
vatnsáa norðan Snæ-
fells, segir Ólafur F.
Magnússon, er langt
seilst eftir hverjum
vatnsdropa.
Höfundur er læknir og borgar-
fulltrúi í Reykjavík. Hann er
stofnandi og forsvarsmaður
Umhverfisvina.
Mörkinni 3, sími 588 0640
G
læ
si
le
g
hú
sg
ög
n
Sérpantanir
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau. frá kl. 11-14.