Morgunblaðið - 11.07.2001, Blaðsíða 23

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 11. JÚLÍ 2001 23
Í MORGUNBLAÐINU 24. maí
síðastliðinn var viðtal við ungan pilt
úr Réttarholtsskóla sem vann sér
það til frægðar að verða einn til að fá
10 á samræmdu prófi í íslensku. Í
viðtalinu vék hann meðal annars að
einni af kennslubókunum, Mályrkju,
og gaf henni heldur lága einkunn,
taldi þá vinnu sem farið hefði í lestur
hennar tímasóun og vitnaði til kenn-
ara sinna máli sínu til stuðnings. Af
þessu tilefni ritar ritstjóri í íslensku
hjá Námsgagnastofnun, Ingólfur
Steinsson, grein í Morgunblaðið 12.
júní sl. Greinilegt er að Ingólfi sárn-
ar nokkuð þessi ummæli um Mál-
yrkjuna, og er það að vonum. Hann
skýrir í greininni lítillega fyrir les-
endum hvernig Mályrkjubækurnar,
Mályrkja I, II og III, eru byggðar
upp. Þar bendir hann á að sam-
kvæmt aðalnámskrá skiptist ís-
lenskunámið í lestur, talað mál og
framsögn, hlustun og áhorf, ritun,
bókmenntir og málfræði. Mályrkju-
bækurnar koma inn á flesta þessa
þætti og þar er að finna bókmenntir
eftir íslenska höfunda frá 19. og 20.
öld. M.a. eru málfræðiþættinum
gerð góð skil í þessum bókum, eink-
um þeirri síðustu, Mályrkju III.
Undanfarnar 6-8 vikur hef ég unn-
ið að því að gera könnun á notkun
námsefnis í íslensku í
efri bekkjum grunn-
skólanna. Tilgangur
hennar er fyrst og
fremst að athuga hvaða
námsefni er verið að
nota og hvernig það
nýtist. Þegar þetta er
skrifað hef ég haft
samband við 64 ís-
lenskukennara í jafn-
mörgum skólum. 40 af
þessum skólum nota
Mályrkju III í 10. bekk
og af samræðum mín-
um við þá er orðið ljóst
að hún fær misjafna
dóma meðal viðmæl-
enda minna. Margir
kennarar tala um að málfræðin í
henni nýtist illa enda kemur í ljós að
í öllum þessum 40 skólum eru not-
aðar aðrar bækur með til að kenna
málfræði.
Hins vegar eru margir sáttir við
bókmenntatexta og aðra bók-
menntaumfjöllun í Mályrkju III.
Víðast er hún notuð sem sýnisbók í
bókmenntum og reynist yfirleitt vel
sem slík að sögn kennara. Mjög fáir
af þeim sem ég hef talað við hafa
gert tilraun til að nota bókina til
heildstæðrar móðurmálskennslu
eins og mun þó vera
ætlast til af þeim sem
sömdu hana. Lausleg
athugun sýnir að Mál-
yrkja I og II virðast
undir sömu sök seldar.
þær eru notaðar sem
lestrarbækur og aðrar
bækur notaðar til að
kenna málfræðina.
En hver kynni þá að
vera skýringin á því að
Mályrkja á svo mis-
jöfnu gengi að fagna í
skólunum? Ingólfur
Steinsson segir í grein
sinni að það hafi hvarfl-
að að sér að „kennarar
óski frekar eftir eyðu-
fyllingabókum með tilbúnum svörum
sem hægt er að nota með lítilli fyr-
irhöfn“ en Mályrkjan sé yfirgrips-
mikil og þar þurfi að gefa sér tíma til
að setja sig inn í efnið. Ég get ekki
skilið þessa athugasemd á annan veg
en þann að hér sé gefið í skyn að
kennarar séu að reyna að komast
létt frá kennsluundirbúningnum.
Þarna er ég ekki sammála Ingólfi.
Þær samræður sem ég hef átt við ís-
lenskukennarana undanfarið hafa
gefið mér innsýn í afar metnaðarfullt
og áhugavekjandi starf víðsvegar um
landið. Oft leggja þeir á sig ómælda
vinnu við að semja verkefni eða tína
saman ítarefni til að gera kennsluna
markvissari og skemmtilegri. Enda
vita það allir sem verið hafa í kennslu
að þeir sem ætla sér að vera væru-
kærir og makráðir í því starfi endast
þar ekki lengi, a.m.k. ekki við mikinn
orðstír.
Nærtækari skýring gæti snert
málfræðiþáttinn sem rætt var um
hér að framan. Eins og kunnugt er
taka nemendur grunnskólans sam-
ræmt próf í íslensku við lok 10.
bekkjar. 35% af því prófi er mál-
fræði. Þá málfræði er reynt að kenna
þessu unga fólki í 8. til 10. bekk. Þeg-
ar líður á síðasta veturinn og prófið
nálgast er eðlilegt að rifja upp það
sem kennt hefur verið og nú á að fara
að prófa í. Hafi verið stuðst við Mál-
yrkju í þessari kennslu vill svo til að
málfræðin, sem gefur 3,5 af heildar-
einkunninni, er dreifð um alla bók-
ina, Mályrkju III, alls 220 blaðsíður,
innan um annað efni. Sumt verður
jafnvel að sækja í Mályrkju II sem
er líka 220 blaðsíður eða Mályrkju I
sem er 227 blaðsíður. Mjög margir af
viðmælendum mínum innan skól-
anna kvörtuðu undan þessu og sögðu
að þeim fyndist aðgengilegra og
þægilegra að hafa alla málfræðina á
einum stað. Þetta mun vera höfuð-
ástæðan fyrir því að kennarar sjá sér
ekki annað fært en nota aðra mál-
fræðibók með Mályrkjunni og marg-
ar neikvæðar athugasemdir um bók-
ina tengjast þessum annmarka.
Mályrkjubækurnar þrjár eru ekki
slæmar bækur. Til þeirra hefur verið
vandað eins og kostur er. Bók-
menntatextar hafa verið valdir af
kostgæfni og málfræðiþættir unnir
af kunnáttu og hugkvæmni. Bæk-
urnar eru því bæði fræðandi og
skemmtilegar. Mályrkjuvefurinn er
einnig hið mesta þing fyrir kennara.
Hitt er svo annað mál að þeir sem
skrifa kennsluefni verða að horfast í
augu við það að sumt gengur og ann-
að ekki. Það er alveg sama hvað okk-
ur tekst að gera góðar bækur, það er
engin trygging fyrir því að þær henti
til kennslu, a.m.k. ekki fyrir alla.
Kennarar hafa mismunandi áherslur
og starfsvenjur og það sem hentar
einum á ekki við þann næsta. Bekkir
í grunnskólanum eru misjafnir. Það
sem á við í einni kennslustofu gengur
alls ekki í þeirri næstu. Það er því
fráleitt að hugsa sér alla kennara
nota sömu kennslubókina. Og þó að
einum kennara finnist tímasóun að
kenna Mályrkju getur annar notað
hana, a.m.k. suma þætti hennar, með
góðum árangri. Þannig er grunn-
skólinn. Þess vegna er sveigjanleiki í
vali á námsefni grundvallaratriði ef
skólastarf á að geta þrifist til far-
sældar og þroska fyrir æskuna sem
við erum að ala upp.
Sitt sýnist hverjum
– um Mályrkju
Ragnar Ingi
Aðalsteinsson
Málfræði
Fráleitt er, segir
Ragnar Ingi Aðal-
steinsson, að hugsa
sér alla kennara nota
sömu kennslubókina.
Höfundur er íslenskukennari og
námsefnishöfundur
Í MBL. 7. júní s.l. birtist frétt þar
sem fram kemur að Samtök atvinnu-
lífsins telji að Ríkisútvarpið hafi ný-
lega byrjað innheimtu útvarpsgjalds
af fyrirtækjum vegna útvarpstækja í
fyrirtækjabílum án þess að hafa til
þess ótvíræða stoð í lögum.
Það er rétt að Ríkisútvarpið hefur
innheimt útvarpsgjald hjá fyrirtækj-
um og hafa forsvarsmenn Samtaka
atvinnulífsins öðru hverju hreyft and-
mælum á sömu forsendum og til-
greindar eru í frétt Mbl. Á s.l. ári var
gerð athugun á skilum fyrirtækja á
afnotagjaldi til Ríkisútvarpsins og í
framhaldi af því var ákveðið að herða
innheimtu, vegna þess að í ljós kom
að nokkur fyrirtæki reyndu að kom-
ast hjá því að greiða afnotagjald.
Náðst hefur samkomulag við nær
öll fyrirtæki sem ekki greiddu afnota-
gjald eftir að lög og reglur um afnota-
gjald til Ríkisútvarpsins hafa verið
útskýrð, en í 12. gr. laga um Ríkisút-
varpið nr. 122 frá 30. júní 2000 segir
m.a.:
„Eigandi viðtækis
sem nýta má til mót-
töku á útsendingum
Ríkisútvarpsins skal
greiða afnotagjald, út-
varpsgjald, af hverju
tæki. Þó skal aðeins
greiða eitt útvarpsgjald
fyrir einkaafnot fjöl-
skyldu á heimili. Afslátt
skal veita þeim sem að-
eins geta nýtt sér svart/
hvíta móttöku sjón-
varpsefnis og þeim sem
einungis geta nýtt sér
hljóðvarpssendingar.
Einnig er heimilt að
veita fyrirtækjum og
stofnunum afslátt
vegna fjölda tækja á sama stað. Nán-
ari ákvæði um afslátt og skilgrein-
ingu á heimili skal setja í reglugerð.“
Í Mbl. 26. júní sl. skrifar lögmaður
hjá Samtökum atvinnulífsins Jón
Rúnar Pálsson að kjarni þessa
ágreinings sé sá að í 12. gr. laga 122/
200 er hvergi talað um
sérstaka gjaldtöku
vegna útvarpa í fyrir-
tækjabílum umfram
einkabíla.
Eins og áður hefur
komið fram er sérstak-
lega greint frá í 12. gr.
laganna að heimilt er að
veita fyrirtækjum og
stofnunum afslátt
vegna fjölda tækja á
sama stað, og að nánari
ákvæði um afslátt eigi
að setja í reglugerð. Við
framkvæmd laganna
hefur Afnotadeild RÚV
litið þannig á að fyrir-
tækjabifreið hafi ákveð-
ið heimili, þ.e. heimili fyrirtækisins,
og þess vegna væri heimilt að gefa af-
slátt vegna fjölda tækja. Afnotagjald
í bifreiðum hefur ekki verið aflagt,
enda er getið sérstaklega um í reglu-
gerð að viðtæki í einkabifreiðum telst
heimilisviðtæki notanda.
Í reglugerð um Ríkisútvarpið, sbr.
Stj.tíð. B, nr. 357/1986, 18, gr, segir
m.a.
„Viðtæki í einkabifreiðum telst
heimilisviðtæki notanda. Af viðtækj-
um í öðrum bifreiðum og vélknúnum
tækjum skal greiða fullt gjald.
Sjúkrahús, heilsuhæli, vistheimili,
dvalar- og elliheimili og sjúkradeildir
slíkra stofnana, skólar, aðrar stofn-
anir og fyrirtæki skulu greiða 50%
útvarpsgjald af hverju aukasjón-
varpstæki í samfelldri notkun í eigu
stofnunarinnar og 15% útvarpsgjald
af hverju aukahljóðvarpstæki, en
ekki línum frá þeim til annarra vista-
vera.“
Reglugerðin tekur ekki á einstaka
tilfellum um afslátt. Við ákvörðun um
greiðslu útvarpsgjalds af viðtækjum í
bifreiðum er litið svo á að atvinnu-
bifreiðar sama eiganda eða rekstrar-
aðila tilheyri ákveðnu heimilisfangi,
þ.e. sama stað, og því sé heimilt að
gefa afslátt. Reglugerðin er í sam-
ræmi við lögin, en ekki er sérstaklega
getið í reglugerðinni um leigubif-
reiðastjóra.
Andi reglugerðarinnar er í sam-
ræmi við lögin að viðtæki í einkabif-
reið tilheyri heimilisafnotum. Í tilfell-
um þar sem um leigubifreiðastjóra er
að ræða svo og þegar yfirmenn fá bif-
reið til afnota frá fyrirtækinu, hefur
verið litið svo á að um einkabifreið sé
að ræða og því þurfi ekki að greiða
sérstakt afnotagjald.
Athugasemd Jóns Rúnars Páls-
sonar um að afnotagjöld til Ríkisút-
varpsins skv. lögum standist ekki
stjórnarskrána er önnur umræða og
verður ekki svarað hér.
Ríkisútvarpið ætlar að standa vörð
um þennan lögbundna tekjustofn,
sbr. lagaákvæðin, sem vitnað var í
hér að ofan. Einstök fyrirtæki í land-
inu eiga því ekki að komast hjá að
greiða af viðtækjum sínum til út-
varps- eða sjónvarpsafnota þegar all-
ur þorri heimila og fyrirtækja í land-
inu greiðir afnotagjald eins og tíðkast
líka hjá útvarps- og sjónvarpsstöðum
í almannaþágu í flestum eða öllum
öðrum löndum Vestur-Evrópu.
Flest fyrirtæki greiða
af viðtækjum
Halldór V.
Kristjánsson
RÚV
Einstök fyrirtæki í land-
inu, segir Halldór V.
Kristjánsson, eiga ekki
að komast hjá að greiða
af viðtækjum.
Höfundur er starfsmaður
afnotadeildar Ríkisútvarpsins.