Morgunblaðið - 02.08.2001, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
FRAMBOÐ á forntónlist, þ.e. tón-
list fram að tímum Bachs, hefur
færzt mjög í aukana á seinni áratug-
um, samfara þeirri endurreisn á
„upphaflegum“ flutningsmáta sem
nú má heita nærri einráður í tónlist
fyrir 1750. A.m.k. gildir það um úrval
hljómplötuverzlana, sem aukizt hefur
verulega frá því sem var á 7.–8. ára-
tug síðustu aldar.
Eitthvað hefur Íslendingum hins
vegar gengið treglegar að fá að kynn-
ast forntónlist í lifandi mynd. Inn-
lendir hljómlistarhópar eins og Mus-
ica antiqua, Voces Thules og
Bachsveitin í Skálholti eru teljandi á
fingrum annarrar handar, og heilu
árin geta liðið milli heimsókna er-
lendra flytjenda hingað. Sýnir það
betur en flest annað hvað „þú álfu
okkar yngsta land“ er enn langt úr al-
þjóðaleið, hvað sem líður öllum sam-
gönguframförum.
Með fullri sanngirni verður þó líka
að viðurkenna, að tónlist miðalda og
endurreisnartímans höfði enn aðeins
til minnihluta tónlistarunnenda, og
liggja því óhjákvæmilega markaðs-
sjónarmið að baki fátíðra heimsókna
að utan. Það er segin saga, að oftar
en ekki þurfi að koma til styrkir frá
menningarsjóðum eða sendiráðum
umræddra landa, eins og þegar
sænska sendiráðið studdi komu tólf-
menninganna í Ensemble Villancico
hingað frá Stokkhólmi í febrúar 1997.
Sömuleiðis hlaut ferð miðalda-
dúósins Alba hingað fjárstuðning úr
Dansk-íslenzka sjóðnum. Dúóið hef-
ur komið tvisvar áður fram á Íslandi,
1997 í Skálholti og 1998 í Hallgríms-
kirkju, og var söngkonan við hlið píp-
arans og trommarans Pouls Høxbros
í fyrri skiptin sænska altsöngkonan
Agnethe Christensen, auk velska
hörpuleikarans Helen Davies 1998,
þar sem hópur úr Vox Feminae
Margrétar Pálmadóttur myndaði
nunnukór í tónverkum Hildigerðar
abbadísar frá Bingen, er fagnaði 900
ára afmæli það ár. Að þessu sinni
söng hins vegar landa Christensens,
Miriam Andersén, er einnig lék á
gotneska hörpu frá um 1400.
Réttmæti erlends miðaldatónlist-
arinnslags á þjóðlagahátíð Siglfirð-
inga ætti að vera augljóst. Elztu ís-
lenzku þjóðlögin eru frá miðöldum,
líkt og fornbókmenntir okkar, og þar
eð lifandi þjóðlagasönghefð meðal al-
þýðu er tæpast lengur til hér á landi,
og þaðan af síður hljóðfærasláttur,
veitir ekki af erlendum bakgrunni að
nánast eina söng- og hljóðfærahópn-
um sem sinnt hefur íslenzkum þjóð-
lögum hin síðustu ár, þ.e.a.s. Emblu,
er fram kom á fyrstu þjóðlagahátíð-
inni í fyrra og aftur nú í sumar. Má á
vissan hátt segja, að með hvoru
tveggja framtaki sé verið að fylla
dulítið í hörmulegar þjóðmenningar-
eyður vegna skilvísrar upprætingar
lútherskra klerka fyrri tíma á alþýð-
legri tón- og dansmennt.
Hvað dansinn varðar lögðu þau
Høxbro einnig til fróðlegt námskeið í
miðaldahringdönsunum estampie og
bran(s)le, sem líkt og fleiri hinna 10
námskeiða hátíðarinnar, eins og
kvæðamennskutilsögn Steindórs
Andersens, fóru fram í gagnfræða-
skólahúsi bæjarins. Oftast við góða
þátttöku og meiri en í fyrra. Dans-
kennsla Høxbros byggðist á biblíu
forndansakönnuða, Orchésographie
eftir Thoinot Arbeau (Langres 1589),
við eigin undirleik á pípu og bumbu
og vakti mikla kátínu. Mætti vel
hugsa sér álíka leiðbeiningar í sagna-
dönsum, vikivökum og basse danse
(sbr. Vera mátt góður) á komandi há-
tíðum frá innlendu fróðleiksfólki á við
Kolfinnu Sigurvinsdóttur, sem
kenndi börnum og fullorðnum í fyrra.
Að ekki sé talað um þjóðdansa frá
Skandinavíu og víðar úr N- og A-
Evrópu, þar sem kunna að leynast
vísbendingar um forntónlistarmenn-
ingu norðurhjarans er finnast ekki í
fræðibókum.
Rammi hinna fjölsóttu miðaftans-
tónleika Ölbu-dúósins (af lat. falbus,
hvítur, og vísað til dagrenningarbirtu
og morgunlokkna trúbadúra) var
harla óvenjulegur, því uppákoman
fór fram í gömlu innansvalbúnu timb-
urhúsi við hlið Síldarminjasafnsins
þar sem verið er að innrétta
Bræðsluminjasafnið Grána. Kald-
ranalegur mjölsnigill blasti við
áheyrendum fyrir aftan flytjendur
innan um risavaxin tannhjól, svo
minnti eilítið á Krupp-verksmiðju-
umgjörð umdeildrar Niflungahrings-
uppsetningar Chérauds í Bayreuth á
8. áratug síðustu aldar. En hljóm-
burðurinn var furðugóður, og svala-
hringurinn vakti spurningu um hvort
hér mætti ekki flytja Shakespeare-
leikrit í stíl við Globe-leikhúsið ný-
endurreista í Lundúnum.
Dagskráin hófst á hljóðfæraút-
setningu á miðaldasekvenzu úr
sænsk-finnsku söngbókinni Piae
Cantiones frá 1582, Laus Virginis
nati sonat cum iubilo. Sekvenzur
nutu fyrrum þvílíkrar alþýðuhylli –
sumpart vegna tengsla við veraldleg-
an söng og dans eins og lai og estam-
pie – að tilhlýðilegt þótti að fjarlægja
þær úr messuhaldi í andsiðbót kaþ-
ólsku kirkjunnar á 16. öld, enda mátti
vel skynja múglægan munaðarund-
irtón úr rúmbukenndum bumbu-
slætti Høxbros (3+3+2) við eigin
írskleitan flúrblástur á einhenda ga-
loubet-flautu, makalaust hljóðfæri
sem spannar nærri tvær krómatískar
áttundir þrátt fyrir aðeins 3 fingra-
göt. Þarna birtist ljóslifandi „pipe
and tabor“-hefð síðmiðalda, sem hús-
um reið (jafnt í kastala, kirkju og
koti) allt frá 12. til 15. aldar.
Miriam Andersén söng næst ang-
urværan en bráðfallegan enskan ást-
arsöng frá lokum 13. aldar, Brid one
breere, við eigin harpslátt. Andersén
er menntuð í forntónlistarmekkanu
Schola Cantorum Basiliensis í Sviss
og fór mjög sannfærandi jafnt með
þetta sem seinni framlög sín til tón-
leikahaldsins. Eftir „Bjergtrolden“,
lipra syrpu Høxbros úr 3 dönskum
þjóðlögum á galoubet og „bones“
kastaníettur í fjór- og sexskiptum
töktum, kynnti hann með skondnum
myndrænum fettum og hljóðlíking-
um „Den bjergtagna“, hrikalega
sænska ballöðu um ill örlög stúlku
sem gekk í björg og bjó með álfum.
Söng þar Andersén við hörpuundir-
leik og pípu í dæmigerðri punktaðri
hrynjandi og sérkennilega tatara-
blendinni módal-tóntegund, sem
kveikti spurningu um hvort rætur
Liljulagsins forna kynnu að leynast í
afdölum Jamtalands, fallist menn
ekki á möglega misritun í handriti
Labordes.
Alfons spaki („El Sabio“) Kastala-
landskonungur kom við sögu í næstu
þrem lögum úr 200 Maríusöngva
handriti tónskálda hans frá 13. öld,
þar sem brá fyrir allvirtúósum sam-
leik pípu og trommu. Hirð konungs
var á sínum tíma mikil gróðrarstía
tónlistar, og sóttu hljómlistarmenn
þangað úr allri álfu, líkt og seinna til
Ferrara og Versala á 16. og 17. öld.
Furðunútímalegt lagferli var yfir
ensku Maríuvísunni frá svipuðum
tíma, On hir is mi lif, einskonar iðr-
unarsöng bersyndugs öldungs á ell-
eftu stundu. „Got in vil hohen vreu-
den saz“ hét síðan merkur nótna-
fundur, hypolýdískur lofsöngur um
Eirík Menved Danakonung (Eiríks-
sonar klippings myrta) eftir þýzka
meistarasöngvarann Rumelant, er
sunginn var við samtímis undirblást-
ur á tvær galoubetflautur þar sem
bordúnstónn færðist milli handa til
skiptis.
„Glorieuse Vierge Marie“, Maríu-
lag eftir norðurfranska trouvère-
söngvarann Adam de la Halle (d.
1288), kunnan fyrir söngleik sinn „Le
jeu de Robin et Marion“, var ægifag-
urt áheyrnar, og merkisviðburður
var að „La tierche estampie Real“ úr
7 laga safni frá um 1300, sem mun
geyma hvorki meira né minna en
elztu varðveittu hljóðfæranótur í
vestrænni tónlistarsögu. Fór þar
dórískt lag í punktaðri 6/8 taktteg-
und og minnti hrynjandin svolítið á
hinn þriggja alda yngri andkaþólska
níðsöng Lilliburlero. Loks flutti dúó-
ið hljóðfæraútsetningu á tveim Mar-
íu-cantígum í sama takti en með mun
heitari og suðrænni áferð.
Það var engin spurning um aðild
og rétt þessara flytjenda. Mun fleiri
hafa í seinni tíð þótzt kallaðir til forn-
tónlistariðkunar en reynzt hafa út-
valdir. Alba-dúó Høxbros og Ander-
séns má óhikað telja meðal hinna
seinni, hvort heldur að innlifun, stíl-
tilfinningu eða flutningstækni. Hér
gat að heyra túlkun í úrvalsflokki, og
sá þar varla snöggan blett á. Mikill
fengur var að framkomu dúósins á
þessari tónlistarhátíð, enda þökkuðu
nærstaddir fyrir eftirminnilega upp-
lifun með því að klappa fram tvö seið-
andi aukalög.
Söngvaseiður
miðalda
TÓNLIST
Þ j ó ð l a g a h á t í ð á
S i g l u f i r ð i
Hrafninn og dúfan: Norrænar ball-
öður og miðaldasöngvar. Dúóið
ALBA (Poul Høxbro, pípur,
tromma; Miriam Andersén, harpa
og söngur). Bræðsluminjasafnið
Grána, föstudaginn 13. júlí kl. 21.
MIÐALDATÓNLEIKAR
Ríkarður Ö. Pálsson
JÓHANN Friðgeir Valdimars-son tenórsöngvari og Guðmundur Sigurðsson org-anisti eru gestir Hádegistón-
leika í Hallgrímskirkju á hádegi í
dag, eða kl. 12.00. Efnisskrá tón-
leikanna er fjölbreytt. „Þetta verða
allar helstu rjómaterturnar fyrir
tenór í kirkjulega bransanum,“ segir
Jóhann Friðgeir. Agnus dei eftir Bi-
zet, aria di chiesa eða kirkjuarían
Pietà, signore eftir Stradella, svo
tökum við náttúrlega Ave Maria eftir
Bach og Gonoud, Ombra mai fu eftir
Händel og Næturljóð eftir Chopin.
Það er það eina sem sungið er á ís-
lensku.“
Er þetta sama Næturljóðið og
MA-kvartettinn söng á sínum tíma?
„Já, og ljóðið er mjög fallegt,“ seg-
ir Jóhann Friðgeir. „Svo leik ég á
orgelið nokkur frekar innhverf resi-
tatív og sálmforleiki eftir Bach og
Buxtehude,“ bætir Guðmundur við.
Hafið þið unnið saman áður?
„Já,“ segir Jóhann Friðgeir. „Ég
kynntist Guðmundi fyrir fjórum ár-
um í gegnum söng við brúðkaup og
jarðarfarir og í annarri kirkjulegri
tónlist og gerði mér strax grein fyrir
því að hann er algjör snillingur.
Hann er það; þótt hann sé alveg
hörmulegur húmoristi.“
„Ert það ekki þú Jóhann sem allt-
af er verið að líkja við Kristján Jó-
hannsson?“
„Nei, það er verið að líkja Krist-
jáni við mig!“
Hér leysist samtalið um stund upp
í galgopahátt, hlátur og skemmtileg-
heit, meðal annars með eftirhermum
úr Formúlunni. Það verður að segj-
ast eins og er að sjaldan er menning-
arumræðan jafnhláturmild og í
þessu samtali; en áfram með tal um
samstarf:
„Það er alveg stórkostlegt að
vinna með Jóhanni,“ segir Guð-
mundur. „Hann er í mínum huga
einn af fremstu söngvurum Íslands
og á heimsmælikvarða, og á skilið
góð tækifæri til að koma sér á fram-
færi og ég vona að hann fái þau tæki-
færi. Hann er mikill listamaður og
drengur góður, og alltaf ljúft að
vinna með honum. Þetta er létt og
auðvelt, og ekki til hroki í honum,
bara skemmtilegir taktar og ekkert
vesen. Það er allt uppi á borðinu hjá
okkur; ef honum finnst ég ekki spila
rétt, gerir hann athugasemdir við
það, og ef mér finnst hann vera að
syngja öðruvísi en hann ætti að vera
að gera, segi ég honum það.“
„Já, við erum semsagt vanir að
vinna saman,“ segir Jóhann Frið-
geir, „og alltaf stutt í húmorinn.
Annars er ég alinn upp í kirkjumús-
íkinni í Bústaðakirkju. Ég er í söngn-
um mikið til fyrir tilstilli Guðna heit-
ins Guðmundssonar organista, sem
hvatti mig áfram, og mér finnst það
mjög ánægjulegt að til standi að
Guðmundur taki við hans starfi sem
organisti í Bústaðakirkju.“
„Þetta er rétt,“ segir Guðmundur,
„það má orða það þannig að Bústaða-
kirkja hafi lýst áhuga sínum á að fá
mig í starf organista, og við eigum í
viðræðum núna um það.“
En ertu ekki enn í námi?
„Jú, ég á ár eftir í mastersnámi í
orgelleik í Westminster Choir coll-
ege í Prinston í New Jersey í Banda-
ríkjunum, og þeir þyrftu að bíða eftir
mér þennan tíma. Ég kann mjög vel
við mig í Princeton, þetta er góður
skóli.“
En segðu mér Guðmundur, hvern-
ig fara saman rödd Jóhanns Frið-
geirs og orgelið í Hallgrímskirkju?
„Mjög vel, reyndar þarf svolítið að
stúdera raddval og blöndun radd-
anna, en hljómborðið niðri gerir það
að verkum að maður heyrir vel
hvernig hljómurinn verður. Ég held
að þessi samstilling hafi tekist vel
hjá okkur og Hallgrímskirkja er al-
veg einstök upp á þetta að gera.“
„Fólk talar um það að Hallgríms-
kirkja hafi ekki góðan hljómburð,“
segir Jóhann Friðgeir, „en ég er ekki
sammála því. Maður verður bara að
kunna að beita sér rétt og ofgera sér
alls ekki. Maður þarf í raun ekki að
beita sér, hvert smátíst berst.“ „Það
er mikil ögrun að spila í Hallgríms-
kirkju,“ bætir Guðmundur við, „og
ég er þakklátur fyrir að fá þetta
tækifæri. Þetta er gríðarlega gam-
an.“
En Jóhann Friðgeir, þú ætlar að
heimsækja Listasumar á Akureyri
um helgina, er ekki svo?
„Jú, þetta verður loftárás á Ak-
ureyringa. Ég hlakka rosalega til að
koma norður. Að koma norður er
fyrir söngvara eins og að koma heim.
Akureyringar eru söngelskasta fólk
á landinu. Mér finnst mjög gaman að
fá þetta tækifæri. Listasumar sér
um þetta í tengslum við verslunar-
mannahelgina. Tónleikarnir eiga að
vera í Deiglunni kl. 21 á laugardags-
kvöldið, en það er að verða uppselt,
og rætt um að flytja tónleikana í
stærra húsnæði, jafnvel Sjallann. Ég
ætla að syngja flottustu íslensku lög-
in sköpuð fyrir tenórinn, Hamra-
borgina, Sjá dagar koma og aríur á
borð við Nessun dorma, og lög eins
og Caruso og fleira sem Pavarotti
hefur verið að syngja. Þannig að
þetta verður á léttu nótunum líka.
Við Jónas Þórir Þórisson sem leik-
ur með mér fyrir norðan höfum unn-
ið mikið saman. Hann er algjör snill-
ingur í músík, alveg frá a-ö. Hann er
fljótur að grípa og fylgir manni alltaf
vel. Ég ætla að frumflytja eitt lag
eftir hann á tónleikunum. Annars
verða aríurnar sem ég syng aðallega
eftir Puccini. Þetta verður allt bara
íslenskt og ítalskt – óskalög tenórs-
ins. Svo syng ég Stúku- og Brekku-
söng á íþróttavellinum á sunnudags-
kvöldið.“
Verður þú, Jóhann, eitthvað á ferð
í útlöndum eins og Guðmundur?
„Já, ég er að fara til Ítalíu og verð
þar í nokkra mánuði að að syngja á
tónleikum og til að syngja fyrir
óperuhús.“
Ljúfur tenór og snilldar
organisti vinna vel saman
Jóhann Friðgeir Valdimarsson tenór og
Guðmundur Sigurðsson organisti hafa mörg
járn í eldinum. Bergþóra Jónsdóttir komst að því
hvað Jóhann á við með „rjómatertum í Hall-
grímskirkju og loftárás á Akureyri“ og framtíð-
aráformum Guðmundar, sem boðin hefur verið
staða organista í Bústaðakirkju
Morgunblaðið/Ásdís
Jóhann Friðgeir Valdimarsson: „Ég gerði mér strax grein fyrir því að
Guðmundur er algjör snillingur.“
begga@mbl.is