Morgunblaðið - 02.08.2001, Síða 32

32 FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÚRSKURÐUR Skipulagsstofnunar um mat á
umhverfisáhrifum Kárahnjúkavirkjunar er alls
um 280 bls. að lengd. Í 5. kafla úrskurðarins eru
niðurstöður Skipulagsstofnunar dregnar sam-
an og fer niðurlag þess kafla orðrétt hér á eftir:
Við athugun Skipulagsstofnunar hefurverið farið yfir framlögð gögn og lagtmat á umhverfisáhrif Kárahnjúka-virkjunar á grundvelli laga og reglu-
gerðar um mat á umhverfisáhrifum, annarra laga
sem málið varðar og matsáætlunar um Kára-
hnjúkavirkjun. Einnig hefur stofnunin tekið mið
af leiðbeiningum Evrópusambandsins um athug-
un matsskýrslna.
Skipulagsstofnun telur að framlagðar upplýs-
ingar séu ekki nægjanlegar um alla meginfram-
kvæmdaþætti fyrirhugaðra framkvæmda við
Kárahnjúkavirkjun til að unnt sé að segja fyrir
um umfang þeirra. Einnig telur Skipulagsstofn-
un annmarka vera á framlögðum upplýsingum
um framkvæmda- og áhrifasvæði. Skipulags-
stofnun telur að þessi skortur á upplýsingum um
fyrirhugaðar framkvæmdir og framkvæmda- og
áhrifasvæði hafi í för með sér að ætla verði að það
mat sem sérfræðingar hafa lagt á áhrif fram-
kvæmdanna á einstaka umhverfisþætti kunni að
vera vanáætlað þar sem þeir hafi ekki haft nauð-
synlegar upplýsingar um umfang fyrirhugaðra
framkvæmda þegar matið fór fram. Einnig telur
Skipulagsstofnun að gera hefði þurft ítarlegri
grein fyrir mögulegum og fyrirhuguðum mót-
vægisaðgerðum og hugsanlegum áhrifum þeirra
svo að unnt hefði verið að taka afstöðu til fram-
kvæmdanna með hliðsjón af þeim. Skipulags-
stofnun minnir í þessu sambandi á athugasemdir
með frumvarpi því sem varð að lögum um mat á
umhverfisáhrifum, en þar segir um 1. gr.: „Litið
er á mat á umhverfisáhrifum sem mikilvægt tæki
stjórnvalda til að ná fram markmiðum í umhverf-
ismálum og stuðla að sjálfbærri þróun. Eitt af
markmiðum laganna er að tryggja að Skipulags-
stofnun fái nauðsynlegar upplýsingar til að geta
tekið ákvörðun um tiltekið verkefni með fulla
vitneskju um hvaða líkur eru á því að verkefnið
hafi veruleg áhrif á umhverfið.“ Einnig vísar
Skipulagsstofnun í þessu sambandi til 18. gr.
reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum og mat-
sáætlunar um Kárahnjúkavirkjun. Skipulags-
stofnun telur þó að á grundvelli framlagðra upp-
lýsinga um fyrirhugaðar framkvæmdir og
framkvæmda- og áhrifasvæði þeirra liggi fyrir að
framkvæmdirnar séu líklegar til að hafa í för með
sér veruleg neikvæð umhverfisáhrif. Sérstaklega
varðar það fyrri áfanga virkjunarinnar og þá sér-
staklega Hálslón og veitu Jökulsár á Dal til Jök-
ulsár í Fljótsdal/Lagarfljóts. Þannig hefur komið
fram við athugun Skipulagsstofnunar að fram-
kvæmdir í fyrri áfanga virkjunarinnar eru líkleg-
ar til að hafa varanleg neikvæð áhrif vegna jarð-
vegsrofs og áfoks á víðfeðm svæði austan
Jökulsár á Dal sem hafa verulegt gildi m.t.t. jarð-
vegs og gróðurfars. Þessi áhrif varða marga
þætti, s.s. gróður á Vesturöræfum, hreindýr,
fugla og landslag, auk þess sem rof mun valda
mistri á Vesturöræfum og niður í byggð. Þá hefur
komið fram að framkvæmdirnar munu hafa í för
með sér miklar breytingar á vatnafari sem munu
hafa áhrif t.d. á grunnvatnsstöðu á láglendum
svæðum meðfram Jökulsá í Fljótsdal og Lagar-
fljóti sem aftur mun hafa áhrif á gróður, fuglalíf
og landbúnað. Hálslón mun eyða gróðurlendi
með hátt verndargildi, m.a. vegna legu þess á
einu stærsta samfellda gróðursvæði yfir 500 m
h.y.s. á miðhálendi Íslands. Framkvæmdir við
fyrri áfanga virkjunarinnar munu raska tegund-
um sem eru sjaldgæfar á svæðis- og landsvísu og
þær munu breyta skilyrðum fyrir lífríki í vötnum.
Framkvæmdirnar kunna einnig að hafa í för með
sér veruleg áhrif á fuglalíf, m.a. vegna svæða sem
fara undir lón og óbeinna áhrifa jarðvegsrofs og
breytinga á vatnafari. Fram hefur komið að
framkvæmdir við Hálslón eru líklegar til að hafa
veruleg áhrif á hreindýr og að áhrif fram-
kvæmdanna á Héraðsflóa eru líkleg til að verða
veruleg á seli. Áhrifa vegna breytts ferskvatns-
streymis kann að gæta suður með fjörðum á
Austurlandi. Þá liggur fyrir að framkvæmdirnar
munu hafa veruleg áhrif á jarðmyndanir og
landslag sem njóta verndar og hafa verndargildi
á svæðis-, lands- og jafnvel heimsvísu. Fyrir ligg-
ur að á annað hundrað fornminja geti raskast við
framkvæmdir í fyrri áfanga virkjunarinnar. Tals-
verð óvissa er um áhrif framkvæmdanna á byggð
og atvinnulíf á Austurlandi.
Varðandi síðari áfanga virkjunarinnar hefur
komið fram við athugun Skipulagsstofnunar að
nokkuð skortir á að fyrir liggi nægileg gögn til að
meta áhrif á helstu umhverfisþætti, s.s. á gróður,
smádýr og fugla. Þó liggur jafnframt fyrir í fram-
lögðum gögnum að hluti framkvæmda síðari
áfanga Kárahnjúkavirkjunar mun hafa í för með
sér umtalsverð áhrif á tiltekna umhverfisþætti,
s.s. landslag.
Niðurstaða matsskýrslu Landsvirkjunar er að
umhverfisáhrif virkjunarinnar séu innan viðun-
andi marka í ljósi þess efnahagslega ávinnings
sem væntanleg virkjun muni skila þjóðinni og
þeirrar atvinnuþróunar sem sölu orkunnar fylgir.
Að mati Skipulagsstofnunar hefur ekki verið
sýnt fram á að ávinningur af fyrirhuguðum fram-
kvæmdum við Kárahnjúkavirkjun verði slíkur að
hann vegi upp þau verulegu, óafturkræfu, nei-
kvæðu áhrif sem framkvæmdin mun fyrirsjáan-
l
s
þ
a
h
f
k
S
k
v
l
u
k
m
h
v
v
A
l
f
o
k
u
m
u
v
l
á
H
v
k
h
v
b
o
s
S
l
l
h
S
í
v
s
v
i
ú
S
æ
ú
r
þ
f
m
VERULEG OG ÓAFT
SKIPULAGSSTOFNUNbirti í gær úrskurð sinn ummat á umhverfisáhrifumKárahnjúkavirkjunar þar
sem lagst er gegn framkvæmdunum
vegna umhverfisáhrifa og ófull-
nægjandi upplýsinga. Áætlanir
Landsvirkjunar hafa gert ráð fyrir
byggingu virkjunarinnar í tveimur
áföngum eða 625 MW virkjun í fyrri
áfanga og 125 MW virkjun í þeim
síðari.
Landsvirkjun tilkynnti fram-
kvæmdina til Skipulagsstofnunar
20. apríl sl. og lagði fram mats-
skýrslu. Alls bárust 362 athuga-
semdir við matsskýrsluna á kynn-
ingartíma og leitaði stofnunin einnig
umsagna og sérfræðiálita við und-
irbúning úrskurðarins.
Í úrskurðinum segir að við athug-
un Skipulagsstofnunar hafi komið í
ljós að framkvæmdalýsing sem lögð
var fram af Landsvirkjun í mats-
skýrslu og fylgigögnum hafi ekki
verið tæmandi um alla meginfram-
kvæmdaþætti. Hvergi sé að finna
aðgengilegt yfirlit yfir alla megin-
framkvæmdaþætti og upplýsingar
séu í sumum tilfellum misvísandi.
„Skipulagsstofnun hefur leitað frek-
ari upplýsinga um einstaka fram-
kvæmdaþætti eftir að framkvæmd-
in var kynnt til athugunar og
matsskýrsla lögð fram. Nokkuð hef-
ur verið bætt úr af hálfu fram-
kvæmdaraðila varðandi upplýsingar
um einstaka framkvæmdaþætti.
Skipulagsstofnun telur þó enn
ekki ljóst hvert umfang allra meg-
inframkvæmdaþátta fyrirhugaðra
framkvæmda við Kárahnjúkavirkj-
un er. Skipulagsstofnun telur að
þessi skortur á upplýsingum um
fyrirhugaðar framkvæmdir hafi í
för með sér að ætla verði að það mat
sem sérfræðingar hafa lag
framkvæmdanna á einst
hverfisþætti kunni að vera
að þar sem þeir hafi ekki h
legar upplýsingar um
fyrirhugaðra framkvæmd
matið fór fram. Skipulag
telur að annmarkar séu á f
um upplýsingum um fyri
framkvæmdir og að þær sé
öllu leyti í samræmi við
reglugerðar um mat á um
áhrifum varðandi t.d. lýsin
kvæmdar, hönnun hennar
un og umfang. Þá telur
framlögð gögn heldur ek
samræmi við matsáætlun u
hnjúkavirkjun varðandi sk
í máli, á uppdráttum og ef
um á skýringarmyndum,“ s
skurðinum.
Áhrif á náttúrufa
samfélag og efnah
Fjallað er í ítarlegu mál
hverfisáhrif fyrirhugaðra
kvæmda. Bendir stofnun
framkvæmdin hafi áhrif
úrufar, samfélag og ef
landsvísu og svæðisbundið
leiðandi ætti ekki að taka
afstöðu til framkvæmdarin
angrað, heldur í skýru sam
helstu orsakaþætti og afle
Ýmsir annmar
framlögðum gö
Skipulagsstofnun birti úrskurð í gær
þar sem lagst er gegn byggingu 750 MW
Kárahnjúkavirkjunar vegna umtalsverðra
umhverfisáhrifa og ófullnægjandi
upplýsinga um einstaka þætti.
Skipulagsstofnun leggst gegn byggingu 750
ÚRSKURÐUR
SKIPULAGSSTOFNUNAR
Skipulagsstofnun hefur lagstgegn Kárahnjúkavirkjun.Þetta er niðurstaða úrskurðar,
sem var birtur síðdegis í gær. Ljóst
er að þessi afstaða Skipulagsstofnun-
ar getur haft víðtæk áhrif. Áform um
byggingu Kárahnjúkavirkjunar og
álvers á Reyðarfirði er eitt stærsta
mál, sem hér hefur verið á dagskrá
um nokkurt skeið.
Þetta er í annað sinn á skömmum
tíma að opinber stofnun leggst gegn
viðamiklum áformum stjórnvalda. Í
desember komst Samkeppnisráð að
þeirri niðurstöðu að fyrirhugaður
samruni Landsbanka Íslands og Bún-
aðarbanka Íslands mundi hafa skað-
leg áhrif á samkeppni og bryti í bága
við samkeppnislög.
Í skýrslu Skipulagsstofnunar er
tekið tillit til margra þátta, allt frá
áhrifum virkjunar á plöntur, dýr og
samfélagið til verndargildis og feg-
urðar landslags. Við mat allra þess-
ara þátta kemst Skipulagsstofnun að
þeirri niðurstöðu að Kárahnjúka-
virkjun með framleiðslugetu allt að
750 megawöttum „muni hafa í för
með sér umtalsverð umhverfisáhrif
og að ekki hafi verið sýnt fram á að
annar ávinningur af fyrirhuguðum
framkvæmdum verði slíkur að hann
vegi upp þau verulegu, óafturkræfu,
neikvæðu umhverfisáhrif sem fram-
kvæmdin mun fyrirsjáanlega hafa.
Ennfremur að upplýsingar skorti um
einstaka þætti framkvæmdarinnar
og umhverfisáhrif hennar. Því er,
með vísan til b. liðar 2. mgr. 11. gr.
laga um mat á umhverfisáhrifum,
lagst gegn framkvæmdinni.“
Sérstaka athygli vekur í hversu
mörgum tilvikum stofnunin lítur svo
á að Landsvirkjun hafi ekki skilað
fullnægjandi upplýsingum. Hvað eft-
ir annað er fundið að því að mats-
skýrsla Landsvirkjunar gefi ekki
nægilega góða mynd af umfangi
framkvæmda eða áhrifum á náttúru
og landslag. Gagnrýnt er að saman-
burður við aðra kosti þar sem Lands-
virkjun kemst að þeirri niðurstöðu að
Kárahnjúkavirkjun sé sá hagstæðasti
sé ófullnægjandi og því sé ekki hægt
að leggja mat á þessa afstöðu fyrir-
tækisins. Gengur Skipulagsstofnun
iðulega út frá því þegar upplýsingar
vantar að ganga verði út frá hinu
versta í mati á áhrifum.
Þá er gagnrýnt að ekki hafi verið
reiknað út verðmæti þess lands, sem
yrði fyrir raski ef til framkvæmda
kæmi. Að auki vanti að full grein sé
gerð fyrir fjárhagslegum ávinningi
virkjunar og hvernig hana eigi að
nýta verði ekki reist álver. „Skipu-
lagsstofnun telur enn frekar hafa
verið leitt í ljós við athugun stofnun-
arinnar heldur en vænta mátti, þegar
ákvörðun var tekin um matsáætlun
um framkvæmdina síðastliðið sumar,
að virði náttúrufars á áhrifasvæði
framkvæmdarinnar sé hátt og áhrif
framkvæmdanna á náttúrufar í
mörgum tilfellum veruleg og óaftur-
kræf,“ segir í úrskurðinum. „Skipu-
lagsstofnun telur því að enn frekar en
fyrr var ætlað að þörf sé á að fjár-
hagslegt mat á náttúruverðmætum
sem framkvæmdirnar myndu raska
eða eyðileggja sé lagt til grundvallar
mati á þjóðhagslegum áhrifum fram-
kvæmdarinnar.“ Kemur einnig fram í
úrskurðinum að Skipulagsstofnun er
þeirrar hyggju að framkvæmdirnar
muni líklega „hafa í för með sér veru-
legar takmarkanir á möguleikum á
svæðinu til þjóðgarðsstofnunar og
-uppbyggingar“.
Úrskurður Skipulagsstofnunar er
mjög ítarlegur og þar eru færð fram
fjölmörg rök fyrir þeirri niðurstöðu,
sem stofnunin kemst að. Meðferð
stofnunarinnar á málinu er hluti af
því ferli, sem kveðið er á um í lögum,
sem sett voru á Alþingi fyrir nokkr-
um árum og hafa síðan verið endur-
bætt. Kannski má segja, að nú reyni í
fyrsta sinn verulega á þessa löggjöf
og ekki ólíklegt að umræður skapist
um lögin sem slík í kjölfar þessa úr-
skurðar. Hvað sem líður úrskurði
Skipulagsstofnunar væru slíkar um-
ræður jákvæðar vegna þess, að ýms-
ar hugmyndir eru á döfinni, sem
gætu styrkt þessa löggjöf.
Lögum samkvæmt má kæra úr-
skurðinn til umhverfisráðherra og
gaf Friðrik Sophusson, forstjóri
Landsvirkjunar, til kynna í gær-
kvöldi að verið væri að meta hvort sú
leið yrði farin. Í ljósi þeirra gífurlegu
hagsmuna, sem hér er um að ræða,
má ganga út frá því sem vísu, að
Landsvirkjun kæri.
Á heimasíðu Skipulagsstofnunar
segir að hún eigi að vera umhverf-
isráðherra til aðstoðar við yfirstjórn
og framkvæmd skipulags- og bygg-
ingarlaga og laga um mat á umhverf-
isáhrifum. Eftir úrskurð Skipulags-
stofnunar nú og Samkeppnisráðs á
síðasta ári er a.m.k. alveg ljóst, að sú
löggjöf, sem þessar stofnanir byggj-
ast á virkar eins og Alþingi hefur
væntanlega ætlast til, því að enginn
getur haldið því fram nú, að stofnanir
á borð við þessar gangi erinda þeirra
stjórnmálamanna, sem við völd eru
hverju sinni.
Hins vegar er alveg ljóst, að lögin
um mat á umhverfisáhrifum gera
beinlínis ráð fyrir, að lokaákvörðun
sé í höndum ráðherra. Það er eðlilegt,
því að ráðherra sækir umboð sitt til
hins þjóðkjörna Alþingis.
Í kjölfar þessa úrskurðar Skipu-
lagsstofnunar er ráðherra hins vegar
vandi á höndum. Gangi hann þvert á
niðurstöðu, sem studd er sterkum
faglegum rökum og taki ákvörðun,
sem byggist fyrst og fremst á póli-
tískum sjónarmiðum, mun verða
spurt til hvers lögin um mat á um-
hverfisáhrifum séu og hvert markmið
Alþingis með setningu þeirra hafi
verið.
Á hinn bóginn fer ekki á milli mála,
að Kárahnjúkavirkjun og álver á
Reyðarfirði eru lykilþættir í stefnu
núverandi ríkisstjórnar í efnahags-
og atvinnumálum, sem ætlað er að
eiga mikinn þátt í nýrri efnahagslegri
uppsveiflu á næstu árum.
Ráðherra, sem gengur gegn ítar-
lega rökstuddum úrskurði Skipulags-
stofnunar verður að hafa mjög sterk
rök fyrir slíkri ákvörðun.