Morgunblaðið - 02.08.2001, Qupperneq 36

UMRÆÐAN
36 FIMMTUDAGUR 2. ÁGÚST 2001 MORGUNBLAÐIÐ
H
elgin framundan er
ein sú kvíðvæn-
legasta af öllum
helgum ársins. Þó
eru allir stað-
ráðnir í því að njóta hennar.
Annað væri nú. Enginn leggur
upp með þau áform að verða
fyrir áfalli eða slysi um helgina.
Enginn unglingur sem safnað
hefur í sumar fyrir kostnaðinum
sem fylgir því að fara á Eld-
borgina eða á Þjóðhátíð í Eyjum
er barmafullur tilhlökkunar yfir
því að verða barinn eða nauðgað
og hefur uppi staðföst áform um
að rangla um dauðadrukkkinn
útí móum vestur á Mýrum eða í
Herjólfsdal í 1–3 sólarhringa
samfleytt. Þó er þetta fastur
fylgifiskur verslunarmannahelg-
arinnar. Þeir
sem halda
uppi gæslu á
útihátíðunum
og búa jafn-
vel að ein-
hverri
reynslu af slíku hátíðarhaldi,
gefa sér ákveðna tölfræði og
telja sína hátíð hafa farið vel
fram ef aðeins svo og svo marg-
ir hafi lent í „ryskingum“, „verið
við skál“, verið með „stút við
stýrið“ og allar hinar klisjurnar
sem slengt er á bæði borð svo
fæstir hugsa lengur um alvör-
una sem að baki býr.
Ekki ætla ég mér það hlut-
verk að leggja einum eða nein-
um lífsreglur fyrir þessa helgi
fremur en aðrar helgar ársins.
Enda er jafnslæmt að einblína
svo á þessa einu helgi að ofbeld-
ið og drykkjuskapurinn sem við-
gengst allar hinar helgar ársins
verði talinn léttvægari en ella.
Það getur varla verið nokkuð
betra að láta berja sig til óbóta
á malbikinu í miðbæ Reykjavík-
ur eða í heimahúsi í vestur-
bænum, en úti í ilmandi græn-
gresinu fyrir austan, vestan,
norðan eða sunnan.
Það er engu að síður full
ástæða til að ræða fyrirfram um
hugsanlegar afleiðingar fremur
en bíða átekta og hefja svo upp
raust sína og segja með spek-
ingssvip að of seint sé að byrgja
brunninn... en læra samt aldrei
neitt af reynslunni og endurtaka
leikinn um næstu verslunar-
mannahelgi.
Varla efast þó nokkur um að
flutningar milli lands og Eyja
verði undir ákveðnari stjórn og
skipulegri en raunin var í fyrra,
afleiðingar hvers þarf ekki að
rekja frekar. Þá má leyfa sér að
láta þá von í ljósi að umferðar-
slys verði færri, helst engin, um
helgina.
Ýmislegt hefur þó lærst. Til
dæmis er orðið blessunarlega
langt síðan haldin var útihátíð
um hvítasunnuna. „Vor í dal“
hét ein slík og fer hrollur um þá
sem voru á þeim stað á þeim
tíma.
Mikilvægasti þátturinn í þeim
breytingum á skemmtana-
mynstri unglinga undir lögaldri
sem orðið hafa á seinni árum
felst þó í meðvitund foreldra um
hversu gríðarlega mikilvægt er
að fylgja unglingunum vel eftir
og mun lengur en áður tíðkaðist.
Engum dettur lengur í hug að
nýfermdur unglingur sé orðinn
fullfær um að sjá um sig sjálfur
að öllu leyti þó sú 19. aldar
hugsun loði enn við marga af
eldri kynslóðum að börnum og
unglingum sé hollast að byrja að
vinna sem fyrst og helst sem
mest og lengst. Ýmsar þjóð-
félagsbreytingar ásamt breyt-
ingum á lífsmynstri fólks hafa
þó orðið til þess að vinnu-
framlag barna og unglinga er
hvorki jafn mikilvægt samfélag-
inu lengur né verjandi að þræla
þeim út í sumarleyfi frá löngu
skólaári. Ásókn barna í vinnu
með skóla og í fríum stafar orð-
ið alfarið af síaukinni einka-
neyslu þeirra; til að fjármagna
meðalneyslu meðalunglings dug-
ir ekkert minna en framlag
tveggja fullorðinna, til viðbótar
því sem hann leggur sér til
sjálfur.
Meðalkostnaður við ferð á
útihátíð um verslunarmanna-
helgina hefur oft verið reikn-
aður og birtur í dagblöðum og
liggur áreiðanlega ekki undir 50
þúsundum í ár, varlega áætlað.
Hvort þeim peningum er vel eða
illa varið má liggja milli hluta,
og er langt frá því helsti ókost-
urinn við hinar stóru skemmt-
anahelgar ársins. Versti gallinn
er væntingarnar sem við þær
eru bundnar. Það á að skemmta
sér meira, betur og lengur en
hinar helgarnar; allt á að ganga
upp, skemmtun, drykkja, ferða-
lög, útilega og kynlíf. Þetta er
stór pakki sem erfitt er að
hnýta utan um án þess að eitt-
hvað af innihaldinu fari úr bönd-
um.
Meðvitund foreldrakynslóð-
arinnar um þær viðsjár sem
útihátíðir geta haft í för með sér
á uppruna í því að foreldrar
unglinga í dag þekkja útihátíðir
af eigin raun. Útihátíðir 8. ára-
tugarins í Saltvík, á Húsafelli og
í Atlavík eru þeim vafalaust
mörgum í fersku minni og
margir vilja eflaust forða börn-
um sínum frá því að ganga í
gegnum viðlíka reynslu. Borg-
arsamfélagið íslenska hefur alið
af sér þrjár kynslóðir sem fædd-
ar eru eftir 1950 og þekkja af
eigin raun útihátíðir í þeirri
mynd. Vafalaust á það sinn þátt
í því að foreldrar unglinga í dag
vita betur en foreldrar þeirra
hvað til stendur þegar tjaldið og
svefnpokinn er tekinn fram úr
geymslunni frá árinu áður. Ung-
mennafélagsandinn sem áður
sveif yfir vötnum er horfinn veg
allrar veraldar, þó sjálfur muni
ég eftir að enn hafi eimt eftir af
honum í Atlavík 1973 þegar
nokkrir ungir piltar reyndu að
sýna glímu við litlar undirtektir
þeirra sem þar voru.
Vonandi verða allir jafnglaðir
við helgarlok og nú við upphaf
hennar; vonandi markar þessi
verslunarmannahelgi engin
þáttaskil til hins verra í lífi
neins unglingsins. Vonandi
skynja sem flestir alvöruna sem
felst í þessum óskum og gera
sér fulla grein fyrir að það at-
hæfi sem hér hefur verið lýst af
hógværð sem hinum neikvæðu
þáttum verslunarmannahelg-
argleðinnar er í rauninni ekkert
annað en glæpsamlegt athæfi.
Helgin
framundan
Er nokkuð betra að láta berja sig til
óbóta á malbikinu í miðbæ Reykjavíkur
en úti í ilmandi grængresinu fyrir aust-
an, vestan, norðan eða sunnan?
VIÐHORF
Eftir Hávar
Sigurjónsson
havar@mbl.is
FJÖLMARGIR
hafa lýst áhyggjum yf-
ir fyrirhuguðu laxeldi í
kvíum hér við land.
Fullvíst má telja að
laxar í þúsundatali
sleppi úr kvíunum ef af
þessu verður. Tal
manna um að lítil eða
engin hætta sé á að
laxinn sleppi úr kvíun-
um er eins og hvert
annað óráðshjal.
Dettur mönnum í
hug að efnið í kvíunum
þoli hamfarir íslenskr-
ar náttúru svo sem
stórveður með tilheyr-
andi reköldum, t.d.
bátshlutum, vörpum eða rekaviði?
Þá geta snjóflóð og skriðuföll valdið
tjóni á kvíunum í þröngum fjörðum
og hafís gæti gjöreyðilagt umrædd
mannvirki ef hann kæmi að landinu.
Á árunum 1965–1971 var ís árlega
við Norðurland og oft suður um
Austfirði, t.d. við Eskifjörð. Þá sást
til hafíss úr Suðursveit 1968 svo að
Austfirðir eru ekki gulltryggðir fyr-
ir hafískomu.
Ekki er ástæða til að rengja að
afleiðingin af kvíaeldi
gæti orðið sú sama og í
Noregi, að eldisfiskur-
inn blandaðist villta
stofninum og ylli
hruni.
Laxeldi í kvíum í
Noregi er arðvænlegt í
dag ef ekki er tekið til-
lit til þess tjóns sem
það hefur valdið á
villta stofninum. Hins
vegar er þetta áhættu-
söm atvinnugrein.
Ýmsir óþekktir þættir
geta komið fram og
valdið skaða. Sýking í
kvíum getur orðið að
fári og hverfur þá arð-
urinn eins og slökkt sé á kerti. Það
er því engan veginn viðunandi að
hætta tilveru villta laxastofnsins og
taka gild gjörsamlega haldlaus rök
þess efnis að laxinn sleppi ekki úr
kvíunum.
Hverfi villti laxastofninn úr ánum
er það í rauninni óbætanlegt því
samkvæmt reynslunni hefur reynst
erfitt að koma stofninum í fyrra
horf eftir að hann hefur hrunið. Til
að koma í veg fyrir svo ógnvekjandi
tjón ætti því ekki að leyfa kvíaeldi á
laxi. Lítið sem ekkert mark er nú
tekið á röksemdum og kvörtunum.
Það eina sem gildir er að kæra til-
urð kvíaeldis svo að ekki verði kom-
ist hjá að dómar falli. Því mun vera
þörf fyrir harðari mótstöðu gegn
umræddu kvíaeldi og að Landssam-
band veiðifélaga, aðrir veiðiréttar-
eigendur og náttúruverndarsamtök
hafi forgöngu um málarekstur.
Það er von mín að sá skjótfengni
gróði sem sumir sjá í kvíaeldi blindi
ekki svo sýn að afdrifaríkar ákvarð-
anir verði teknar er skaðað gætu
laxveiði á Íslandi um ókomna fram-
tíð.
Laxeldi í kvíum
Aðalbjörn
Benediktsson
Lax
Það eina sem gildir,
segir Aðalbjörn Bene-
diktsson, er að kæra
tilurð kvíaeldis.
Höfundur er fv. bóndi og
ráðunautur.
ÞÁ er Guðmundur
góði Arason fór í
Drangey að vígja eyna
kom hann að stað í
berginu þar sem óvætt-
ur bað sér griða með
orðunum „Vígðu nú
ekki meira Gvendur
biskup, einhversstaðar
verða vondir að vera“.
Guðmundur skildi þá
eftir óvígðan hluta af
bjarginu fyrir óvætt
þessa að búa í. Það er
ekki úr vegi að rifja upp
þessa þjóðsögu af um-
burðarlyndi kaþólskra
manna á miðöldum nú þegar borgar-
ráð synjar Kaffi Austurstræti um
framlengingu vínveitingaleyfis.
Kaffi Austurstræti er orðið athvarf
fólks sem blótar Bakkus í óhófi. Af
þessu verða samborgarnir fyrir ýmiss
konar óþægindum þegar drukknir
gestir staðarins leita út af staðnum út
á Austurvöll, Austurstræti og Ing-
ólfstorg. Það fer ekki vel saman að
vera með börnin í spássitúr innanum
dauðadrukkið, veikt og meitt fólk.
Það er réttilega ekki gott að bara
hörðustu gleðimenn landsins séu í
hjarta miðborgarinnar. En hver er
lausnin sem yfirvöld grípa til? Jú, að
svifta staðinn vínveitingaleyfi, vona
líklega að þar með fari allir viðskipta-
vinir staðarins í afvötnun og vanda-
málið hverfi.
Kaffi Austurstræti varð að
drykkjumannamiðstöð þegar Keisar-
anum var lokað.
Keisarinn var góður staður, vel í
sveit settur við Hlemm, nálægt
strætó, Tryggingastofnun og lög-
reglustöðinni. Veitingamaðurinn rak
staðinn af alúð og hafði mikinn skiln-
ing á kjörum viðskiptavina sinna.
Menn gátu drukkið uppá krít þegar
hart var á dalnum og upphitaður kofi
að húsabaki var athvarf þeirra sem
ósjálfbjarga voru eftir lokun. Þarna
gátu menn setið að drykkju óhultir
fyrir fordómum samborgaranna.
Stöðum þar sem drukkið er í óhófi
fylgja að sjálfsögðu vandamál, en það
leysir ekki vandann að fjarlægja ein-
kennin en láta sjúkdóminn ósnertan.
Keisaranum var lokað og vandamálið
skaut upp kollinum á öðrum stað, því
miður í hjarta borgarinnar. Að loka
fyrir vínveitingaleyfi Kaffi Austur-
strætis er ekki framtíðarlausn því að
sjálfsögðu verður annar bar fyrir val-
inu sem helsti samkomustaður
drykkjufólks. Hvar sá bar verður veit
enginn núna, en það verður að teljast
líklegt að hann verði í miðborginni.
Yfirvöld munu þá væntanlega að
nokkrum tíma liðnum
þurrka þann stað líka
og hrekja fólkið á næsta
stað. Það er undarleg
skammsýni að loka
þeim stöðum sem vand-
ræði fylgja og verða
steinhissa þegar vanda-
málið kemur upp ann-
ars staðar. Einhvern
tíma hefði þetta verið
kallað að flýja raun-
veruleikann. Eitt sinn
var drykkjumaður
spurður: „Veistu ekki
að brennivínsdrykkja er
flótti frá raunveruleik-
anum?“ Og hann svaraði: „Margur
hefur bjargað sér á flótta!“ Sú aðferð
yfirvalda að loka öllum þeim stöðum
sem drykkjumenn sækja virðist vera
byggð á heimspeki drykkjumannsins.
Staðreyndin er sú að engin einföld
lausn er nú til á þeim vanda sem hér
er við að etja. Er þá kannski kominn
tími til að leita nýrra lausna?Það eru
til allgóð úrræði fyrir fólk sem hættir
að drekka en engin fyrir þá sem vilja
drekka mikið. Þó er vitað að alltaf
verður til fólk sem leitar lífshamingj-
unnar á flöskubotni. Við þurfum að
viðurkenna að þessi lífsstíll er hluti af
þjóðlífinu, þjóðmenningunni ef svo
má að orði komast.
Að undanförnu hafa menn litið á
skipulagsmál höfuðborgarinnar frá
nýju sjónarhorni. Það hefur skapað
skemmtilega og frjóa umræðu sem
hefur getið af sér margar áhugaverð-
ar lausnir. Mig langar því að stinga
hér að einni útópískri hugmynd að
lausn á því vandamáli sem borgin
glímir nú við.
Í Reykjavík er margvísleg aðstaða
fyrir borgarana að sinna hugðarefn-
um sínum, göngustígar, sundlaugar,
félagsmiðstöðvar, íþróttahallir, lista-
söfn og meira að segja sérstakt svæði
fyrir hunda. Kannski er kominn tími
til að búa þeim sem hafa það að aðal-
áhugamáli að drekka sig fulla viðun-
andi aðstöðu; reisa félagsmiðstöð fyr-
ir drykkjufólk.
Drykkjumannamiðstöð þyrfti að
hanna með tilliti til þarfa viðskipta-
vinanna. Hjarta staðarins yrði stór
bar gerður af sterkum efnum. Leigja
mætti út veitingasöluna og gæti borg-
in haft af því góðar tekjur. Í viðskipt-
um gildir að þar sem eftirspurn er
mikil má hafa góðar tekjur og á eng-
um bar eru þyrstari viðskiptavinir en
á drykkjumannabarnum.
Í miðstöðinni gætu verið útibú
frá helstu þjónustustofnunum
Félagsmálastofnun, Trygginga-
stofnun og SÁÁ gætu deilt með sér
skrifstofu. ÁTVR gæti haft litla versl-
un á svæðinu þar sem ódýrustu vín-
tegundirnar væru til sölu eða jafnvel
komið þar upp sjálfsala. Einnig væri
tilvalið að hafa litla verslun á staðnum
þar
sem seldar væru ýmsar nauðsynja-
vörur, t.d. tóbak og kökudropar. Apó-
tek og lítil bráðamóttaka þar sem
hægt væri að gera að minni háttar
meiðslum gætu sparað mörg sporin.
Gistiskáli, jafnheitur fangaklefa en
örlítið vistlegri, þar sem þeir sem ekki
komast heim eða eiga hvergi heima
gætu fengið að liggja yfir blánóttina,
myndi líka koma í góðar þarfir. Til-
valið er að skreyta miðstöðina með
myndum af merkum sukkurum t.d.
hinum nýfræga Lalla Johns og Jóni
gamla Kristófer sem var Kadett í
hernum. Þar gæti jafnvel orðið til vís-
ir að safni. Lögregluskóla- og lög-
fræðinemar gætu séð um gæslu á
staðnum. Þeir fengju þar tækifæri til
að til að kynnast vel framtíðarvið-
skiptavinum sínum. Þetta fyrirkomu-
lag gæti sparað öllum sem þessum
málum sinna fyrirhöfn og fé.
Drykkjumannnamiðstöðinni þyrfti
að velja góðan stað fjarri íbúðabyggð
og nálægt lögreglustöð. Húsið fyrir
norðan Hverfisstein og vestan við
Frímúrarahöllina gæti hentað vel.
Þar er stutt í almenningssamgöngur
og
lögreglan þyrfti ekki að fara langt
til að heilsa uppá sína traustustu
viðskiptavini. Jafnvel mætti reisa
miðstöðina á norðurenda lóðar
lögreglustöðvarinnar.
Svona staður yrði til fyrirmyndar
og ófyrirséð hvaða góðu afleiðingar
það hefði ef samfélagið rétti utan-
garðsmönnum sínum sáttahönd með
þessum hætti.
Velja þarf staðnum fallegt nafn í
anda nafngifta annara félagsmið-
stöðva borgarinnar. Nafnið á bergi
því sem Guðmundur biskup góði
skildi eftir óvígt í Drangey gæti verið
viðeigandi; Heiðnaberg.
„Einhvers staðar verða
vondir að vera“
Sverrir Björnsson
Drykkja
Það leysir ekki vand-
ann að fjarlægja ein-
kennin, segir Sverrir
Björnsson, en láta
sjúkdóminn ósnertan.
Höfundur er hönnuður.