Morgunblaðið - 02.09.2001, Blaðsíða 5

Þegar Vesturbæjarhátíðin var hér
um árið og garðveisla var haldin hér í
garðinum, sem allur var þá blöðrum
skreyttur, þá hafði ég aflað mér upp-
lýsinga um fyrri íbúa hússins. Ég
fékk langan lista, hér hafði sem sé bú-
ið margt fólk úr ýmsum stéttum sam-
félagsins. Stundum bjuggu hér þrjár
fjölskyldur.
Fyrst eftir að ég flutti í húsið varð
ég stundum vör við einhvern en ég
vissi aldrei hver það var. Enn heyrum
við mikinn umgang uppi á lofti. Þótt
allir kettirnir séu úti og enginn hérna
nema ég er samt verið að sýsla eitt-
hvað á rishæðinni.
Við keyptum húsið af frænku Ás-
laugar dóttur Jens trésmiðs. Áslaug
bjó hér alla ævi sína. Það var ótrúlega
margt til hér niðri og plássið var ótrú-
lega vel nýtt, hólf og skápar fyrir allt
sem hugsast gat. Vel hafði verið geng-
ið frá öllu, pappír á öllum veggjum. Á
stríðsárunum var byggt við húsið og
gert salerni, sú smíði var mun síðri en
húsið sjálft að öðru leyti – sennilega
gerð af vanefnum.
Ætlum að halda í þetta
tré eins og hægt er
Ég er óskaplega ánægð með þetta
hús. Ég vildi alltaf búa á þremur hæð-
um, ég vildi hafa eina hæð til aðgeyma
draslið, það er kjallarinn, eina sem
maður er fljótur að taka til í, það er
fyrsta hæðin og svo rishæð þar sem
maður getur haft það eins og maður
vill.
Við höfum smám saman verið að
endurnýja húsið. Auk þess sem fyrr
er talið var skipt um járn og glugga,
húsið hafði verið augnstungið. Húsið
var málað fyrir skömmu og það var
engin tilviljun að það var málað dökk-
grænt, við fórum með mynd af því í
málningarverslun og þar voru mátað-
ir alls konar litir á það í tölvu. Sá
græni varð svo fyrir valinu eftir mikla
umhugsun.
Nýlega voru svo settar nýjar tröpp-
ur, byggður pallur og girðing endur-
nýjuð í kringum lóðina. Vegna kvik-
myndarinnar er enn op í girðinguna
við tréð góða – vesturbæjarvíðinn. Við
ætlum að reyna að halda í þetta tré
eins lengi og því endist aldur en við
ætlum líka að koma til græðlingi til
þess að endurnýja það,“ segir Valva.
Það hefur teygst úr þessari heim-
sókn og umræðum um tréð og húsið.
Sindri – hinn kolsvarti köttur, er
löngu horfinn til félaga sinna í sófan-
um. Ég stend upp og þakka fyrir mig.
Þegar ég kveð stingur Valva að mér
ljósriti af minningargrein sem birtist
um Herdísi Jóhannsdóttur – skrifuð
af Karen Karlsson. Þær voru báðar
íbúar í þessu húsi sem ég stend nú
framan við. Allt er nú kunnuglegra en
áður var – ég tek mér stöðu fyrir
framan vesturbæjarvíðinn og les kafl-
ann um Stýrimannastíg 4 í umræddri
grein. Herdís var einhleyp og starfaði
lengst af sem verkakona. „Í nóvem-
ber 1959 fluttum við hjónin í sama hús
og Herdís bjó í að Stýrimannastíg 4,“
segir Karen í greinni. „Við vorum þá
nýgift og fengum á leigu rishæðina.
Fólk sem á leið framhjá Stýrimanna-
stíg 4 hugsar sennilega ekki út í að
húsið var einu sinni heimili ungra
hjóna með barn, auk húsráðandans og
Herdísar sem leigði lítið forstofuher-
bergi. „Minnsta höllin í vesturbæn-
um“, kölluðum við Herdís það.“
Ég skoða líka upplýsingar úr
manntali 1922, þá bjuggu þarna auk
fyrrnefndra hjóna og barnsins Ás-
laugar, dóttur þeirra, námsmær og
eitt gamalmenni. Árið 1938 er Jens
ekki lengur í lifenda tölu, kona hans
og dóttir, sem þá er orðin verslunar-
mær, búa í húsinu auk nýrrar náms-
meyjar, sjómanns og frúar hans.
Á allt þetta fólk og fjölmarga aðra
sem þarna hafa búið á ýmsum tímum
hefur vesturbæjarvíðirnn skyggt um
stund þegar það gekk til og frá heimili
sínu. Nú stend ég í skugga hans og
skoða hann enn skamma stund. Tréð
er orðið gamallegt – því er ekki að
neita. En vonandi á það þó eftir að
standa lengi enn, húseigendum að
Stýrimannastíg 4 og öðrum til stakrar
ánægju.
Garðveisla á Vesturbæjarhátíð. Til vinstri er vesturbæjarvíðirinn í miklum sum-
arblóma.
Stýrimannastígur 4 á áratugnum milli 1940 og 1950. Vesturbæjarvíðirinn er
þarna í vetrarbúningi.
vesturbæjarvíði í görðum á þessu
svæði en flest þessi tré eru þó farin
núna. Aftur á móti var lítið um að
hann væri gróðursettur úti á landi.
Það kemur til af því að víðir þessi er
hér alveg á sínum norðurmörkum.
Hann kelur nánast alltaf á ársprot-
um af því að hann undirbýr sig ekki
á réttum tíma fyrir veturinn. Þegar
komið er norðar í landið eru skilyrði
enn óhagstæðari. Hins vegar er til
geysistórvesturbæjarvíðir við lækn-
isbústaðinn á Kirkjubæjarklaustri.
Það tré er ekki mjög gamalt og hef-
ur vaxið þar mjög vel vegna þess að
fremur hlýtt er á þeim slóðum.
Vesturbæjarvíðir verður ekki
miklu eldri en sem nemur manns-
aldri. Trén eru því að týna tölunni
flest.“
En hvernig planta er þetta eig-
inlega, spyr blaðamaður
„Ja – það er nú það,“ segir Jóhann
alvarlegur í bragði. „Þetta virðist
vera tegundabastarður. Útlitslega
líkist hann hópi nauðalíkra blend-
inga sem mikið er til af í Evrópu og
taldir eru bastarðar körfuvíðis, Salix
viminalis L., selju S. capraea L. og
gráselju S. cinerea L. Allar þær teg-
undir blómgast fyrir laufgun og eins
er um alla þekkta bastarða þeirra.
Aftur á móti blómgast vesturbæj-
arvíðirinn samtímis eða um það bil
sem laufgun er að ljúka og virðist
auk þess hafa möguleika á að verða
stórvaxnari en þeir blendingar úr
þessum hópi sem ég hef séð erlend-
is. Þetta vekur grunsemdir um að
eitthvert X sé í blöndun vesturbæj-
arvíðisins – en hvað það er þori ég
ekki um að segja. Hitt er víst að
vesturbæjarvíðirinn er vel frjór,
þetta er kvenplanta og ég hef séð
blendinga þar sem loðvíðir er
auðsjáanlega faðirinn. Á þeim árum
sem þessar plöntur voru að gróa
voru ekki heldur aðrar víðitegundir
hér en nú eru þær fjölmargar.“
Er vesturbæjarvíðirinn þá elsti
aðflutti víðirinn á landinu?
„Nei, það er gamli gljávíðirinn í
Aðalstræti, við vitum að hann var
fluttur inn á áratugnum 1880 til
1890. Sá víðir fjölgaði sér ekki sjálf-
ur því hann var karlplanta og af teg-
und sem blómgaðist mjög seint.
Honum var fjölgað með græðling-
um.“
Þingvíðirinn dó í vorhreti 1963
en vesturbæjarvíðirinn lifði
En væri hægt að búa til „róm-
antíska“ plöntu þar sem vesturbæj-
arvíðirinn væri móðir og gamli gljá-
víðirninn faðir?
„Nei, þessar tvær plöntur frjóvg-
ast ekki saman,“ segir Jóhann og
brosir. „Á seinni stríðsárunum var
mikið ræktaður víðir sem kallaður
var þingvíðir og stóð upphaflega í al-
þingisgarðinum. Hann er úr þessum
körfuvíðishóp líka, en miklu harð-
gerari og glæsilegri planta. Hann
var farið að rækta í stórum stíl eftir
1940 og þá datt alveg niður ræktun
vesturbæjarvíðisins. Þess vegna
sést hann mjög sjaldan í görðum
sem gerðir voru eftir seinni heims-
styrjöldina.
Svo gerðist það í vorhretinu mikla
1963, þegar þingvíðirinn var farinn
að vaxa en vesturbæjarvíðirinn, sem
er suðlægrar ættar, var ekki farinn
að hreyfa sig, að þegar hið mikla
frost brast á þurrkaðist þingvíðirinn
nærri alveg út en vesturbæjarvíð-
irinn lét þetta aftur á móti ekki á sig
fá. Þetta varð til þess að þingvíði
hefur varla heldur verið plantað síð-
an, þótt enn séu til falleg þingvíðitré,
t.d. norðanlands.“
Var Ísleifur byggingavöru-
kaupmaður ekki stoltur af að hafa
ræktað vesturbæjarvíðinn?
„Nei, ekkert sérstaklega,“ segir
Jóhann. „Ég komst á snoðir um
þessa sögu þegar ég var nýlega
kominn hingað eftir að hafa verið
búsettur á Akureyri í mörg ár sem
forstöðumaður Lystigarðsins þar.
Ég var að ganga upp Bárugötu og sá
þar stórvaxinn vesturbæjarvíði í
garði. Ég ákvað að fara og spyrjast
fyrir um þetta tré. Ég hitti fyrir
gamla konu sem sagði mér að um-
rætt tré væri angi af vesturbæj-
arvíðinum hans Ísleifs Jónssonar
sem hefði búið á Stýrimannastíg 9.
Þar með fór ég og leitaði Ísleif uppi
til að heyra alla sólarsöguna. Ég
geri talsvert af því að leita heimilda
um gróðursögu plantna hér á landi.
Þess má geta að vesturbæjarvíð-
irinn hefur ekki svo mér sé kunnugt
verið ræktaður á neinni gróðarstöð,
það var svo auðvelt að koma honum
til að fólk var ekkert að kaupa
hann.“
Væri ástæða til að taka upp rækt-
un vesturbæjarvíðis aftur?
„Nei, við höfum svo miklu betri og
hentugri efnivið nú. Það er aftur á
móti gaman að hafa hann á sér-
stökum stöðum sem sögulega heim-
ild,“ segir Jóhann.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2001 B 5
Haustveisla
Heimsferða
til Benidorm
frá kr. 29.985
El Faro
Skógarhlíð 18, sími 595 1000. www.heimsferdir.is
Heimsferðir bjóða nú síðustu
sætin í haust til Benidorm á
hreint ótrúlegum kjörum, en á þessum vinsælasta áfanga-
stað Íslendinga í sólinni nýtur þú 28 stiga hita í september,
frábærra aðstæðna fyrir ferðamanninn og traustrar þjónustu
fararstjóra Heimsferða allan tímann.
Síðustu 38 sætin
í haust
Verðdæmi
Verð kr 29.985
Hjón með 2 börn, 2 – 11 ára, flug,
gisting, skattar, vikuferð 14. sept.
Verð kr. 39.930
Verð á mann miðað við 2 í íbúð,
vikuferð, El Faro.
Verð kr 49.930
Verð á mann miðað við 2 í íbúð,
2 vikur, 14. sept, El Faro.