Morgunblaðið - 02.09.2001, Blaðsíða 8

8 B SUNNUDAGUR 2. SEPTEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
F
YRIR um ári birtist
stutt grein í dagblað-
inu Japan Times sem
vakti athygli mína.
Nýjasta tískubólan, að
því er blaðið hélt fram,
var sú að stúlkur létu
hefta fyrir munn sinn til að líkjast
sem mest teiknimyndafígúrunni
Hello Kitty sem er lítil kisa með
engan munn. Tók nokkra stund fyr-
ir blaðamann að átta sig á því að
þarna var um aprílgabb að ræða því
tíska ungs fólks í Japan er nokkuð
öfgakennd um þessar mundir.
Strákarnir lita hárið á sér ljóst,
mála sig jafnvel sumir og ganga í
risavöxnum gallabuxum með rass-
inn hangandi niður að hnjám. Stelp-
urnar sem reyna sem mest að tolla í
tískunni aflita á sér hárið, mála and-
litið þeldökkt og bæta svo ofan á
silfurlituðum varalit og augnskugga,
þannig að þær líkjast helst verum úr
framúrstefnulegri geimferðamynd.
Kæmi þá nokkuð á óvart þótt þær
létu hefta saman á sér munninn?
Hvað sem Hello Kitty líður finnst
mörgu eldra fólki í Japan að tíska
unga fólksins sé gengin út í öfgar og
telja að hún sé til marks um það að
unglingar hundsi algerlega þau gildi
sem japanskt þjóðfélag byggist á.
Benda margir á að aukið tilefn-
islaust ofbeldi meðal ungs fólks og
stóraukið vændi unglingsstúlkna
beri vott um stefnuleysi ungs fólks
og skort á tillitssemi og virðingu
fyrir öðrum. Vilja margir ganga svo
langt að halda því fram að aga- og
siðleysi ungs fólks hafi leitt til auk-
inna félagslegra vandamála og geri
það erfiðara fyrir Japani að komast
út úr þeim efnahagserfiðleikum sem
þjóðin stendur nú frammi fyrir.
Verðmætamati fyrri
kynslóða hafnað?
Það er óumdeilanlegt að Japan
stendur frammi fyrir miklum efna-
hagslegum og stjórnmálalegum
vandamálum og því kannski skiljan-
legt að ungt fólk hafni verðmæta-
mati fyrri kynslóða. En tískan geng-
ur í bylgjum og öfgakenndum
sveiflum og það getur verið erfitt að
meta hvort hún endurspeglar miklar
breytingar á hegðun og viðhorfum
fólks. Mér gafst tækifæri til að hitta
fjóra háskólastúdenta við Ibaraki
háskóla í Mito-borg, um 100 km
norður af Tókýó, og notaði það til að
spyrja þau um væntingar þeirra til
framtíðarinnar og viðhorf þeirra til
japansks þjóðfélags. Viðmælendur
mínir eru Kie Yamada, Eri Wat-
anabe, Kotaro Kuniya og Tomohiro
Hayashi. Eri og Kie, stelpurnar í
hópnum, eru 18 og 19 ára. Eri er í
kennaranámi en Kie í náttúrufræði.
Kotaro, 22 ára, og Tomohiro, 21 árs,
eru báðir í félagsvísindanámi.
Efnahagserfiðleikar síðustu ára
hafa orðið til þess að ungt fólk á erf-
iðara með að finna sér vinnu eftir að
það útskrifast úr háskóla en áður
var. Ég byrjaði á því að spyrja hvort
þau væru búin að velja sér framtíð-
arstarf. Kotaro, sem mun útskrifast
nú í vor svarar fyrst. „Ég er búinn
að ákveða að fara í auglýsingar og er
búinn að finna vinnu. Ég er að hugsa
um að vinna þar í svona 3-4 ár en
hvað tekur þá við veit ég ekki. Ég
var frekar að vonast eftir starfi við
alþjóðatengsl en ákvað síðan að
kannski væri best að halda því bara
sem tómstundagamni. Ég vildi
krefjandi og skapandi vinnu og
ákvað því að fara út í auglýsinga-
hönnun.“
Eri segist hafa vitað frá því að hún
var lítil hvað hún vildi verða. „Ég er
núna að læra að verða kennari og vil
vinna við það, en nú upp á síðkastið
hef ég verið að hugsa um að ég
myndi gjarnan vilja vinna líka með
börnum á öðrum sviðum.“ Kie og
Tomohiro eru hins vegar ekki búin
að ákveða sig. Kie segir: „Ég er allt-
af að skipta um skoðun. Mig langaði
til að fara í langskólanám og jafnvel
út í rannsóknir en nú er ég ekki svo
viss.“ Tomohiro segir: „Ég er bara
að læra það sem ég hef áhuga á og
myndi gjarnan vilja vinna við eitt-
hvað því tengdu. Takmarkið hjá mér
er að finna áhugaverða vinnu sem er
líka vel launuð.“
Hvað með fjölskyldulíf? Stjórn-
völd í Japan hafa miklar áhyggjur af
því að fæðingartíðni hefur hríðlækk-
að á síðustu áratugum og er komin
niður í 1,3 börn á konu. Mikil herferð
hefur því verið sett af stað til að snúa
þeirri þróun við. Eri, Tomohiro og
Kotaro segjast öll vilja stofna fjöl-
skyldu. Kotaro segir: „Við erum tvö
systkinin og ég held að það sé alveg
passlegt. Þrjú er svolítið mikið, eitt
er einmanalegt fyrir barnið.“ Eri
tekur undir það. „Ég held að það sé
betra að eiga systkini, annars hef-
urðu engan til að leika þér við.“
„Mér finnst ekkert leiðinlegt að vera
einn, en það væri gott að eiga kær-
ustu,“ segir Tomohiro. „Hvað börn
varðar myndi ég helst vilja eiga þrjú
en það er dýrt að borga fyrir skóla-
göngu þeirra. Eitt barn er of lítið,
ætli tvö sé ekki passlegt. Það er líka
skemmtilegra fyrir foreldrana að
eiga tvö.“ Kie er sú eina sem segist
ekki viss um að hún vilji eiga börn.
„Ég held ég myndi vilja gifta mig,“
segir hún, „en ég er ekki viss um að
ég hafi áhuga á að eiga börn. Ég vil
fa góða vinnu en stelpur sem vilja
það finnst þær ekki geta átt börn.“
Pabbi mest í vinnunni og með
vinnufélögum sínum
Þau eiga það öll sameiginlegt að
eiga feður sem unnu mikið og komu
seint heim á kvöldin meðan þau voru
að alast upp. Mæður þeirra unnu all-
ar hlutavinnu eftir að börnin komust
á skólaaldur en voru fyrst og fremst
húsmæður. Eri segir: „Pabbi lék
ekki mikið við mig þegar ég var lítil.
Ef við fórum eitthvert út var það
venjulega ég, mamma og litla systir
mín. Pabbi hafði sína vinnu og jafn-
vel þegar hann var í fríi var hann
ekki mikið með okkur og mamma sá
alltaf um heimilisverkin.“ Hin kinka
öll kolli. Tomohiro segir: „Pabbi fór
ekki mikið út með okkur, var mest í
vinnunni eða með vinnufélögum sín-
um. Það gerðist bara varla að við
færum öll saman út sem fjölskylda.
Mamma gerði heldur ekki mikið
með okkur svo ég varð mest að leika
mér einn.“ En Kotaro er í mun að
koma því að, að það megi ekki al-
hæfa um of út frá sameiginlegri
reynslu þeirra. „Ég held að það séu
samt margir japanskir krakkar sem
hafa alist upp við aðrar aðstæður.
Það eru margir pabbar sem fara
með börnum sínum út að leika sér í
almenningsgörðum, að spila hafna-
bolta eða í Disneyland einu sinni í
mánuði. Mér fannst alltaf að það
hlyti að vera mjög gaman.“ Tomoh-
iro brosir og segir: „Já, ég öfundaði
alltaf þá krakka.“
Eri, Kie, Tomohiro og Kotaro eru
sammála um það að feður þeirra hafi
ekki haft mikil áhrif á þau. Kotaro
segir þó að það sé pabba hans að
þakka að hann hafi áhuga á ferðalög-
um og því að kynnast öðrum lönd-
um. „Ég fór með foreldrum mínum
til Kóreu þegar ég var lítill og fannst
mikið til þess koma að pabbi gat tal-
að við fólk þar á ensku,“ segir hann.
Kotaro segir þó að áhrif móður hans
hafi verið miklu meiri. „Mamma mín
er mjög sérstök. Hún er hrifin af
fyndnum, skrýtnum hlutum og get-
ur vingast við hvern sem er. Það hef-
ur mótað mig mjög.“ Eri segir:
„Mamma mín er mjög sterk og hefur
kennt mér margt. Það gaf mér mikið
sjálfstraust að sjá hversu framtaks-
söm hún er.“ Tomohiro telur hins
vegar að áhrif foreldra hans á hann
hafi verið lítil. „Mamma og pabbi
voru ekki mikið með mér. Pabbi
hafði ekki gaman af börnum, held
ég. Hann var þögull og vildi helst
lesa blöðin þegar hann var heima.
Ég lærði því að hlusta meira og las
bækur. En það er það sem ég hef
mest gaman af, að hlusta á fólk. Það
er ekki það, að tengsl milli fólks í
fjölskyldunni séu slæm, heldur það
að allir vildu bara gera sitt.“
Kie hefur svipaða sögu að segja.
„Ég hef ekki tekið eftir neinum bein-
um áhrifum frá pabba á mig. Hann
skipti sér ekki mikið af uppeldi okk-
ar krakkanna, ég leitaði alltaf til
mömmu og ömmu með vandamál
mín. En kannski á ég það pabba að
þakka að ég hef áhuga á náttúru-
fræði af því hann er hrísgrjóna-
bóndi.“
Líklegt að vinnan verði mikilvægari
fjölskyldunni, það er bara svoleiðis
í Japan
Hvernig skapar maður gott fjöl-
skyldulíf? Kotaro segir: „Ég vil ekki
þurfa að vinna um helgar og myndi
vilja leggja meiri áherslu á fjölskyld-
una en gert var þegar ég var lítill.
Að fjölskyldan geri hluti saman. Það
er samt líklegt að vinnan yrði mik-
ilvægari, það er bara svoleiðis í Jap-
an.“ Tomohiro segir: „Ég held það
sé vegna þess hvernig atvinnumark-
aðurinn er hér. Það er oft sagt að
Japan byggist á hópum frekar en
einstaklingi. Fyrirtækið verður hluti
af lífi þínu. Eins og fjölskylda. Mað-
ur getur ekki bara farið í frí þegar
mann langar, en langar náttúrulega
ekki til að vera stjórnað að ofan. En
fyrirtækin eru sterk og maður getur
ekki slitið sig frá þessu kerfi. Þetta
er vinnuumhverfi þar sem verður að
umbera hluti og leggja mikið á sig.
Ef fyrirtækið segir að þú eigir að
gera eitthvað gerirðu það. Ég myndi
vilja skapa börnum mínum umhverfi
sem væri mjög ólíkt því sem ég ólst
upp við. Að fjölskyldan fari öll út
saman og ferðist saman.“ Eri segist
gjarnan vilja að faðirinn gæti tekið
meiri þátt í fjölskyldulífinu. Kie seg-
ist vilja öðru vísi fjölskyldulíf en það
sem hún ólst upp við og meira jafn-
rétti. „Ég vil að hjón geti bæði unnið
og tekið jafnan þátt í uppeldi
barnanna. Konan á ekki bara að sjá
um það.“
Talað um jafnrétti en sést
ekki almennt í samfélaginu
Kotaro tekur undir það að inn-
leiða þurfi meira jafnrétti. „Það eru
alls kyns lög í gildi og talað um í
fyrirtækjum að það eigi að vera jafn-
rétti en ég get ekki séð að það sé al-
mennt í samfélaginu. Mér finnst
sjálfum að hjón geti bæði unnið og
síðan hjálpast að við heimilisverk
þegar heim kemur. Konan á ekki
endilega að elda heldur eiga þau að
hjálpast að. En þegar börn eru kom-
in til sögunnar finnst mér að konan
eigi að sjá um börnin. Ekki það að
hún megi ekki vinna heldur hitt að
ég held að það sé gott fyrir barn að
hafa mömmu sína hjá sér. Mamma
var heima hjá mér meðan ég var að
alast upp og mér þótti það mjög
gott.“ Eri segist sammála þessu.
„Mér finnst það ekki gott að konur
hér virðast alltaf hætta að vinna
þegar þær gifta sig. Samt finnst mér
að ég ætti að ala upp mín eigin börn.
Það er ekki það að menn eigi að
vinna og konur að sjá um barnaupp-
Við þurfum meira jafnrétti
U N G T F Ó L K Í J A P A N
Ungt fólk í Japan er mikið
gefið fyrir tískusveiflur.
Strákar aflita hár sitt og
stúlkur ganga í svo háum
hælum að þær gnæfa yfir
hæstu karlmenn. Mætti
ætla að hafin væri uppreisn
í landinu. Hulda Þóra
Sveinsdóttir ræddi við
fjögur japönsk ungmenn og
komst að því að þrátt fyrir
félagsleg vandamál og efna-
hagsþrengingar virðist tal
um að ný kynslóð hafi
varpað gildismati þeirrar
gömlu á haugana ekki á
rökum reist.
Kie Yamada segir að efla þurfi jafn-
rétti í Japan.
Tomohiro Hayashi, Eri Watanabe og Kotaro Kuniya ræða reynslu sína.
Morgunblaðið/Hulda Þóra Sveinsdóttir