Vísir - 23.08.1979, Blaðsíða 9

VISIR Fimmtudagur 23. ágúst 1979.
Hafi fiskifræðingar sýnt fram á, að um ofveiði sé að ræða, geta
menn væntanlega orðið sammála um, að draga verði úr sókn i hina
ofveiddu fiskistofna. Það má t.d. gera með þvi að loka vissum veiði-
svæðum, banna veiði á ákveðnum timabilum, takmarka fjölda
veiðidaga og kveða á um hámark þess afla, sem veiða megi.
Reynsla bæði hér á landi og annars staðar hefur sýnt, að árangur
slikra ráðstafana er yfirleitt minni en menn væntu i upphafi. Miklu
mikilvægara er þó hitt, að hér er um að ræða óhagkvæmar ráð-
stafanir til þess að takmarka afla. Ráðstafanir bitna jöfnum hönd-
um á hagkvæmum rekstri og óhagkvæmum. (Jtgeröarkostnaður
lækkar ekki sem svarar aflaminnkuninni. Hver smálest I minnkuö-
um afla verður dýrari en áður. Eigi aflinn að minnka, á veiðiflotinn
auðvitað að minnka lika. En þessar ráðstafanir hafa engin áhrif i þá
átt. Of mikilli og óþarfri fjárfestingu er haldið viö.
Á ekki að greiða fyrir
verðmæti?
Hér og annars staðar hefur
einnig verið beitt þeirri aðferð
að gefa út veiðileyfi. Sums
staðar, t.d. i Kanada, hefur
verið innheimt fyrir þau gjald.
Hér hefur það ekki verið gert.
Nú er komið að þvi að spyrja
þeirrar mikilvægu spurningar,
hvort það væri rétt.
Þess hefur áöur verið getið,
að meðan hægt er að veiða fisk,
án þess að rýra stofninn, sé
ástæðulaust að telja fiskinn
verðmæti, þvi að með veiðinni
er ekki tekið neitt frá neinum
öðrum, engin auölind skert.
Fiskurinn er þá einskis virði af
sömu ástæðu og drykkjarvatn i
lind eða brunni er einskis virði,
þótt það sé lifsnauðsynlegt. En
þegar farið er að veiða svo
mikið, að stofninn rýrnar, auð-
lindin skerðist, á þetta ekki
lengur við.Sú veiði, sem er um-
fram hagstæöastan afla, rýrir
skilyrði þeirra, sem seinna vilja
veiða, til þess að fá afla. Þá eru
þeir, sem veiða i dag, farnir að
taka frá þeim, sem vilja veiða á
morgun. Þess vegna er fiskur-
inn nú orðinn verðmætur. Þeir,
sem hann veiða, eiga að greiða
fyrir það. Eru nokkur dæmi
þess á öðrum sviðum efnahags-
llfsins, að menn megi taka verð-
mæti frá öðrum án þess að
greiðsla komi fyrir?
Hvernig á að koma i veg
fyrir ofveiði á einum
miðum og vannýtingu
annarra?
En fiskimiðin eru, eins og
áður hefur veriö getið, mis-
gjöful. Þess vegna er ekki rétt,
að greitt sé sama gjald fyrir
veiöi á öllum fiskimiöum. Aður
hafði verið tekið dæmi um fiski-
mið, þar sem 100 sóknarein-
ingar gátu aflað fyrir 20 millj.
kr., og önnur, þar sem 133
sóknareiningar þurfti til þess að
afla fyrir 20 millj. kr. Vegna
þess, að aðgangur að miðunum
var frjáls og ókeypis, mátti hins
vegar búast við þvi, að nokkrar
sóknareiningar yrðu fluttar af
rýrari miðunum á hin betri með
þeirri afleiðingu, að heildarafl-
inn og heildarverðmætið minnk-
aði og tekjur á hverja sóknar-
einingu lækkuðu. Um ofveiði
varð að ræða á betri miðunum,
en hin rýrari voru vannýtt.
Ef hægt væri að koma þvi til
leiðar, að 100 sóknareiningar
veiddu á betri miðunum og 133 á
rýrari miöunum, er þvi augljóst
að heildarafli og heildarverð-
mæti yrði meira en áður og
tekjur á sóknareiningu hærri.
Athuga má, hvað þeir fram-
leiðsluþættir, sem I sóknarein-
ingu felast, gefa af sér i landi.
Sú upphæð á að svara til launa
og kostnaðar við útgerðina.
Gerum ráð fyrir, að upphæðin
sé 140.000 kr. Þá þarf aflaverö-
mæti á sóknareiningu að nema
140.000 kr. Ef 100 sóknarein-
ingar veiða fyrir 20 millj. kr. á
betri miðunum og meðaltekjur
á sóknareiningu eru þannig
200.000 kr., gætu tekjur á
sóknareiningu orðið 140.000 kr.,
þótt greitt væri 60.000 kr. gjald
fyrir leyfi til þess að senda eina
sóknareiningu á miðin. A lakari
miðunum, þar sem 133 sóknar-
einingar afla fyrir 150.000 kr. aö
meðaltali, mætti gjaldið fyrir
leyfið hins vegar ekki kosta
nema 10.000 kr. Þá væru tekjur
hverrar sóknareinipgar á báð-
um miðunum jafnar. Það væri
ekki hagkvæmt fyrir útgerðar-
fyrirtæki að kaupa leyfi fyrir
fleiri en 100 sóknareiningar á
betri miðin. Þá lækkaði afrakst-
ur þeirra. Og þaö væri hag-
kvæmt að kaupa veiðileyfi fyrir
allt að 133 sóknareiningum á
rýrari miðin.
Alls mundi útgerðin greiða 7,3
millj. kr. fyrir veiöileyfin. En
meö þessu móti hefði verið
komið i veg fyrir ofveiði á betri
miðunum og lakari miðin verið
fullnýtt.
Sala veiðileyfa veldur
aukinni þjóðarfram-
leiðslu
Ef vitað er, hver er afrakstur
framleiðsluþáttanna i sóknar-
einingu i landi, má reikna út,
miðað við þær grundvallarfor-
sendur varðandi samband
sóknar og afla, sem áður hafa
verið raktar, og að engar tak-
markanir væru á sókn á miðin,
að 121 sóknareining mundi
sækja betri miðin og afla fyrir
17 millj. kr., en 140 sóknarein-
ingar lakari miöin og veiða þar
fyrir 19,6 millj. kr. Veiðileyfin
valda þvi hins vegar, að fram-
leiðsluöflum 28 sóknareininga
verður að beina yfir i aðrar at-
vinnugreinar. Þar afkasta þessi
framleiðsluöfl 3,9 millj. kr. 1
kjölfar veiöileyfanna hefði
heildarframleiöslan þannig
vaxiðum 7,3 millj. kr., þ.e. afla-
aukningin hefði numið 3,4 millj.
kr. og viðbótarframleiðsla I öðr-
um greinum 3,9 millj. kr. En
það er nákvæmlega sama upp-
hæðin og greidd var fyrir veiði-
leyfin. Sú greiðsla heföi getað
runnið i rikissjóð, sem gæti
siöan notað tekjurnar með ýms-
um hætti, t.d. til þess að kaupa
gömul skip, sem orðin eru óarð-
bær, eða til samtaka útvegsins
sjálfs. Það er aukaatriði i þessu
sambandi. Hitt er aðalatriðið,
að sala veiðileyfa og mishátt
verð á leyfunum eftir þvi,
hversu gjöful miðin eru, hefur
komið i veg fyrir ofveiði á góðu
miðunum og vannýtingu hinna.
Heildarþjóðarframleiðslan
hefur vaxið við það, að með
stjórnunaraðgeröum hefur sókn
á miðin verið skipulögð. Jafn-
framt hafa tekjur i þjóðfélaginu
aukizt um nákvæmlega sömu
Sum útgeröarfyrirtæki mundu eflaust greiöa gjald fyrir veiðileyfi fegins hendi, ef ótruflaður rekstur
væri meö þvi tryggður.
upphæð og heildarframleiöslan
jókst, þannig að unnt er að
kaupa þessa framleiðslu. Hagur
þjóðarheildarinnar hefur
batnað. Það kemur öllum að
gagni, einnig útgerðinni.
Auðlindaskattur ekki
réttnefni.
Gjald, sem innheimtyröi fyrir
veiöileyfi, hefur einnig verið
Flðrða greln
Dr. Gylfi Þ. Gislason prófessor
ræðir hér þá aðferö til aflatak-
mörkunar að selja leyfi til þess
að veiða fiskinn i sjónum. Hann
bendir m.a. á, að ástæöulaust
hafi verið að beita þessari að-
ferð á meðan nægur fiskur hafi
verið, hægt hafi verið aö veiða
fiskinn án þess að stofninn væri
skertur. Þessi aðstaða er ekki
lengur fyrir hendi. Er þá rétt að
taka upp sölu veiðileyfa?
nefnt auðlindaskattur. Að minu
viti er sú nafngift ekki heppileg.
Skattur er gjald, sem opinberir
aðilar inn heimta af einstakling-
um og fyrirtækjum. Þá eru at-
vinnutekjur fluttar i hendur
opinberra aðila. Tekjur ein-
staklinga og fyrirtækja minnka.
Ef innheimt væri gjald af veiði-
leyfum, ætti slikt sér ekki stað.
Veiðileyfin hafa i för með sér,
að tekjur þjóðarbúsins vaxa, af
þvi að komiö er i veg fyrir of-
veiði á sumum miðum og önnur
hagnýtt betur. Tekjur útgerðar-
innar vaxa, en minnka ekki.
Þaö er villandi að tala um skatt
I þessu sambandi, og hefur það
e.t.v. átt sinn þátt I þvi, að hug-
myndin um gjald af veiöileyfum
hefur mætt þeirri andstöðu af
hálfu útgerðaraðila sem raun
ber vitni.
Framleiðsluþætti verður
að flytja til
Forsenda fyrir útreikningum
eins og þeim, sem að framan
greinir, er auðvitaö, að hægt sé
aö hagnýta framleiösluþætti
þeirra sóknareininga, sem
hætta veiðum, i landi. Með
skynsamlegri almennri hag-
stjórn ætti ekkert að vera þvi til
fyrirstöðu, að þaö væri hægt. Ef
menn telja það ekki hægt, má
beita alveg sömu röksemda-
færslu gegn þeim ráðstöfunum
til aflatakmörkunar, sem nú er
beitt. Ef skipi eru bannaðar
vissar veiðar i vissan tima,
hlýzt auðvitað af þvi tap, ef ekki
er hægt að nota skipið til neins
annars á meðan. Það er torveld-
ara að breyta hagnýtingu fram-
leiðsluþátta i skamman tima i
senn, eins og núgildandi kerfi
knýr til, en að breyta alveg um
hagnýtingu þeirra, eins og
veiðileyfakerfi mundi gera
nauðsynlegt.
Gengislækkun gæti verið
nauðsynleg
Nú kynni einhver að segja, að
forsendur dæmisins að framan
séu óraunhæfar að því leyti,
að útgerð hér á landi mundi
ekki standa undir þeim kostn-
aðarauka, sem gjald fyrir
veiðileyfi hefði f för meö
sér. Sum útgerðarfyrirtæki
mundu eflaustgreiða gjald fyrir
veiðileyfi fegins hendi, ef ótrufl-
aður rekstur væri meö þvi
tryggður. Hitt er eflaust rétt, aö
mörg útgerðarfyrirtæki hefðu
ekki efni á þvi. 1 þessu sam-
bandi yrði að fara fram úttekt á
stöðu útgeröarinnar sem heild-
ar.Við vitum i stórum dráttum,
hversu mikið má veiða, án þess
að skerða stofnana. Ef út-
geröarkostnaður þess flota, sem
til þess er nauðsynlegur, að við-
bættu gjaldi fyrir þau veiðileyfi,
sem gefin eru út fyrir hæfilegu
aflamagni, er meiri en tekjur
hans, ber það einfaldlega vott
um, að gengi krónunnar er
rangt skráð. Það veröur þvf að
lækka þannig, að útgerðin i
heild beri sig. Andstaða gegn
slikri gengislækkun væri óraun-
sæ. Með gengislækkun eru
tekjur fluttar til innanlands. En
slík gengislækkun væri fyrst og
fremst gerð til þess að koma I
veg fyrir ofveiði og hefði aukn-
ingu þjóðartekna I för með sér.
Hún væri þáttur I þvi, að
heildarreikningar útgeröar-
innar væru gerðir rétt upp, en
ekki rangr, eins og nú á sér stað.
Byggðasjónarmið
Þá hefur verið á það bent, að
innheimta gjalds fyrir veiöileyfi
mundi valda mikilli byggða-
röskun. Hér er um misskilning
að ræða. Ef stjórnvöld vilja
fylgja tiltekinni byggðastefnu,
sem mörg skynsamleg rök má
færa fyrir, mætti einnig gera
það með þvl, að hafa veiðileyfi
ódýrari en vera ætti i þeim
byggöarlögum, sem talið er rétt
aö styrkja. Byggöastefna kostar
auðvitað ávallt fé i einhverju
formi. Þann kostnað má greiða
sem lækkað verð á veiöileyfum
eins og á hvern annan hátt.
Uppboð eða fast verð.
Aö siðustu er rétt aö vikja að
erfiðleikunum á þvi að ákveða
verö veiðileyfa. Grundvallar-
atriðin koma fram I dæminu að
framan. Æskilegast væri, að
framkvæmanlegt væri að selja
veiðileyfi á uppboði. 1 öllum
helztu fiskhöfnum Evrópu er
fiskverð ákveðiö á uppboði. Þar
er mikil reynsla komin á upp-
boðskerfi á þessu sviði, og
dettur engum i hug aö hverfa
frá þvi. Hér á landi er hins
vegar engin reynsla I þessum
efnum. Þess vegna væri það
varhugavert, að reyna aö nota
uppboöskerfi við ákvöröun á
verði veiöileyfa. Hér er fiskverð
hins vegar ákveðið af opinberri
nefnd. Þaö er reiknað út á
grundvelli ákveðinna for-
sendna. A þvi svíði hafa Islend-
ingar öölast mikla þekkingu og
reynslu. Akvörðun á verði veiði-
leyfa er i raun og veru alveg
hliðstæð ákvörðun fiskverðs.
Sömu forsendur og notaöar eru
við ákvöröun fiskverös, má nota
við ákvörðun á verði veiðileyfa,
að viöbættum forsendum frá
fiskifræðingum, sem stjórnvöld
ákvæðu að miða við.
Að sjálfsögðu ber að viður-
kenna að það, að gera sókn á
fiskimið háöa veiðileyfum, sem
greiöa á gjald fyrir, er mjög
umfangsmikil nýjung, og án efa
tengd miklum framkvæmda-
örðugleikum, einkum i byrjun.
En hér verður að hafa i huga, að
mjög mikið er i húfi. Ofveiöina
verður að stöðva og siðan að
gera frekari ráðstafanir til þess
að tryggja fyllstu hagkvæmni i
fiskveiðunum. Þau ráð, sem nú
er beitt, duga ekki. Veiöileyfa-
kerfið er sú ráðstöfun, sem þeir
hagfræðingar, fiskifræðingar og
aðrir raunvisindamcnn, sem
málið hafa kynnt sér rækilega,
eru sammála um, að sé skyn-
samlegust. Aðrar þjóðir, og þá
fyrst og fremst Kanadamenn,
hafa þegar haldið út á þessa
braut. Af þeím ættum við að
læra.