Morgunblaðið - 25.09.2001, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 25. SEPTEMBER 2001 27
sar aðrar
að veita.
si ábyrgð
u afskap-
ig að hafa
ulegu að-
á öllum
ar slíkar
eg ljóst að
bæði hjá
alldór.
fði hentað
ægt hefði
máli innan
ins, en sú
r á þeim
verið til
gönguráð-
öld hefðu
irvara að
nar hefðu
æmilegar
að að sam-
egðust af.
íslensku
a farþega-
flugvélar.
ut Atlanta
hefði kom-
milli Flug-
að félagið
flug milli
en hitt fé-
ndis. „Við
t jafnræð-
r.“
ennar
ga gengið
gekk frá
nar.
í sér að
ar hf., fyr-
yggjenda,
hafa sam-
um þessa
endur-
ði Baldur
sstjóri í
nn sagði
að trygg-
am veita
ðmæti 50
ert tjóna-
nungis til
essa fjár-
nnra og
e Group af
er engin.
egar falið
og útgáfu
rygginga-
að veita
nemur 50
órnir um
ma til að-
durtrygg-
Guðjón Arngrímsson, upplýs-
ingafulltrúi Flugleiða, sagði að sú
óvissa sem skapaðist í kjölfar upp-
sagna tryggingafélaganna á stríðs-
og hryðjuverkatryggingum hefði
verið farin að hafa áhrif á rekstur
Flugleiða.
„Það er ekki hægt að segja annað
en að ríkisstjórnin hafi brugðist al-
veg ótrúlega fljótt og vel við þessu
erindi flugrekenda. Okkur sýnist að
málið hafi verið unnið faglega og við
teljum mjög mikilvægt að tekist
hafi að leysa þennan erfiða hnút.“
Guðjón sagði mikilvægt að
ákvörðunin, sem tekin var síðdegis
á sunnudag, dróst ekki fram á
mánudag. „Þetta var þegar farið að
hafa áhrif á bókanir okkar í gær
[sunnudag]. Þetta setti flugið í al-
gjöra óvissu og það hafði áhrif á far-
þega sem áttu bókað far. Það var
því mjög mikilvægt að fá þetta á
hreint sem fyrst,“ sagði Guðjón.
Hafþór Hafsteinsson, forstjóri
Atlanta, er sama sinnis. „Við erum
að sjálfsögðu ríkisstjórninni og
stjórnarandstöðunni þakklát fyrir
að standa að útgáfu þessara bráða-
birgðalaga. Það var nauðsynlegt að
bregðast hratt við.“
Stjórnvöld hafa sett reglugerð
sem leggur þá skyldu á flugrekend-
ur að innheimta gjald af hverjum
flugfarþega. Gjaldið er 25 sent á
hvern farþega sem flýgur með flug-
vélum sem tryggðar eru fyrir minna
en 750 milljónir Bandaríkjadala.
Flugvélar sem eru yfir þessum
mörkum greiða 50 sent. Flugvélar
Flugleiða eru í lægri flokknum, en
vélar Atlanta eru í hærri gjald-
flokknum.
Hafþór sagði að fyrir Atlanta
þýddi þetta að félagið þyrfti að
greiða allt að 20 milljónir króna í ið-
gjald fram til 25. október. Þá væri
miðað við þá forsendu að allar vélar
félagsins færu fullhlaðnar eina flug-
ferð á dag (fram og til baka). Nokk-
ur samdráttur væri hins vegar í
fluginu og nýting í vélunum væri að
sjálfsögðu ekki 100% á þessum árs-
tíma. Upphæðin yrði því lægri.
Hafþór sagði að flugrekendum
hefði ekki boðist að kaupa stríðs- og
hryðjuverkatryggingu beint af
tryggingarfélögum. Aðeins ríkis-
valdinu hefði boðist að kaupa slíka
tryggingu. Þess vegna hefði þessi
leið verið farin. Hins vegar benti
flest til þess að á næstu vikum yrðu
tryggingafélögin búin að finna leiðir
til að bjóða flugrekendum slíka
tryggingu. Búast mætti við að ið-
gjaldið vegna hennar yrði mun
hærra en það hefði verið. Ljóst
væriað almennar tryggingar flug-
félaganna væru að hækka.
skra flugfélaga í mánuð
lögin
lausnar
Morgunblaðið/Ásdís
isráðherra og starfandi fjármálaráðherra, og
nir ríkisstjórnarinnar fyrir fjölmiðlum.
egol@mbl.is
EVRÓPUSAMBANDIÐhefur um fjögurra áraskeið styrkt samstarfs-verkefni sex evrópskra
háskóla og rannsóknarstofu Philips
fyrirtækisins í Hollandi um rann-
sóknir á eðlisfræði vetnis í málmum.
Meðal skólanna sem hafa tekið þátt í
verkefninu eru Konunglegi tæknihá-
skólinn í Stokkhólmi, Háskóli Ís-
lands, Ruhr-háskóli í Bochum í
Þýskalandi og Vrije-háskóli í Amst-
erdam í Hollandi.
Við HÍ stundar Dr. Sveinn Ólafs-
son við eðlisfræðiskor raunvísinda-
deildar rannsóknir á eðlisfræði vetn-
is í málmum og Hannes Jónsson,
prófessor í efnafræði, er að rannsaka
hvernig vetni klofnar á yfirborði
efna en þekking á því er mjög mik-
ilvæg fyrir skilning manna á áhrifum
vetnis á málma.
Íslenskur orkumarkaður
einstæður
Björgvin Hjörvarsson er prófess-
or í eðlisfræði við Konunglega
tækniháskólann í Stokkhólmi. Hann
skipulagði og stóð fyrir ráðstefnunni
á Flúðum. Vetni sem orkuberi og
málmar sem vetnisgeymsla er í raun
ekki viðfangsefni nefnds samstarfs-
nets. En þekking á eðlisfræði vetnis í
málmum, þ.e. hvernig vetni hefur
áhrif á málma, er geysilega mikil-
væg fyrir slíkar rannsóknir. „Þetta
samstarf sem við höfum, það snýst
ekki á þessu stigi um geymslu á
vetni í málmum. Við erum að kíkja á
eðliseiginleikana. En þekkingin nýt-
isthvað varðar geymslu í málmum,
vegna þess að við erum t.d. að at-
huga hvernig málmarnir brotna upp,
hvernig þeir eldast, þegar maður
setur inn vetni og tekur það út. Þetta
eru því rannsóknir sem hafa beina
þýðingu fyrir geymslu vetnis.
Ísland kjörland fyrir
vetnisrannsóknir
„En af hverju er Ísland áhuga-
vert?“ varpar hann fram. Ekki
stendur á svari. Hann bendir á, að
orkulindirnar sem Íslendingar noti
séu harla óvenjulegar í samanburði
við heiminn að öðru leyti. Um 90%
orku sem notuð sé í heiminum komi
úr jarðefnaeldsneyti. „Aðeins um
10% orkulindanna eru endurnýjan-
legar og frá umhverfissjónarmiðum
eru einungis 3,5% endurnýjanlegar.
Ef við lítum á Ísland sjáum við and-
stæða mynd. Jarðvarmaorka og
vatnsaflsorka eru ríkjandi, um 70%,
og síðan höfum við olíu og kol. Við
eigum auðlindir sem hægt væri að
nota á ýmsan hátt. Það er ekki skort-
ur á orku, heldur á orkuberum.“
„Hvað sérstöðu Íslands varðar, þá
búa hér 270 þúsund manns, gjör-
samlega einangraðir. Ekkert orku-
flæði út og inn úr landinu sem er hul-
ið. Við vitum hversu mikil olía kemur
inn í landið þannig að þetta er vel af-
markað svæði sem þýðir það að ef
það á að breyta einhverju landi í
vetnisland þá er Ísland best til þess
fallið. Vegna þess að það er nægilega
stórt til þess að vera samfélag en um
leið nægilega lítið til þess að við höf-
um efni á því að gera mistök.“
Mikilvægt að byggja
upp eigin þekkingu
„Það sem Evrópuþjóðirnar hafa
upp á bjóða hins vegar, Svíþjóð og
restin af Evrópu, það er þekking,
sem er ekki til staðar á Íslandi. Það
eru grunnrannsóknir, tækniþróun
og það er iðnaður. Við höfum bæði
sterk fyrirtæki og sterka rannsókn-
arstarfsemi í Svíþjóð sem gæti nýst
á Íslandi til að byggja upp þekkingu
hérna. En við megum náttúrulega
ekki byggja okkar afkomu á rann-
sóknum framkvæmdum í Svíþjóð.
Við gerum það í upphafi til þess að
byggja upp starfsemi hérna en við
megum ekki treysta á það í framtíð-
inni, við verðum að hafa hér rann-
sóknarstarfsemi og þróun, þannig að
við getum breytt starfseminni í eitt-
hvað sem nýtist í samfélaginu.“
Björgvin segir ljóst að huga verði
að nýrri orku. „Þá kemur spurning-
in: Af hverju er þá vetni svo athygl-
isvert? Jú það er vegna þess að vetni
er alltaf grunnurinn í þessu. Hvort
sem maður bindur það kolefni, gerir
metanól eða etanól eða hvað sem er
eða hvort þú geymir það í málmi eða
þrýstitönkum. Það er bara spurning
um hvernig þú geymir efnið.“ Og
hann bætir við að vegna aðstæðna á
Íslandi geti Íslendingar aldrei tapað
á því að vinna að vetnisrannsóknum.
Vetni ákjósanlegur orkuberi
Björgvin bendir á að með því að
nota vetni sem orkubera gætu Ís-
lendingar nýtt orkuna sem þeir hafa
aðgang að á fleiri vegu, t.d. í sam-
göngum í stað jarðefnaeldsneytis.
Þar með væri farið að reka sam-
göngutækin einnig með þeirri orku
sem fæst með virkjun vatnsafla.
„Það að nota vetni sem orkubera er í
raun ekki svo nýtt, það hefur verið
gert nokkuð lengi, aðallega í hernaði
og geimferðum. Það sem við viljum
gera er að þróa þessa tækni svo
hægt sé að nota hana í daglegu lífi í
nútímasamfélagi,“ segir hann.
Sænsk-íslenskt samstarf
í vetnisrannsóknum
Konunglegi tækniháskólinn í
Stokkhólmi og Háskóli Íslands hafa
gert með sér tvíhliða samning, sem
búið er að samþykkja en aðeins á eft-
ir að undirrita. „Því hér gefst ein-
stakt tækifæri til allsherjartil-
rauna,“ að sögn Björgvins. „Við
gætum orðið upphafspunktur al-
gjörlega nýrra tíma í orkumálum og
fólk er að gera sér grein fyrir því
núna.“
Samkomulagið milli Konunglega
tækniháskólans og HÍ felst í „aka-
demískri samvinnu við rannsóknir
og kennslu á sviði rannsókna á vetni
sem orkubera.“ Og Björgvin bætir
við: „Því það sem helst er skortur á
hér á landi er þekking, því að annað
hvort erum við eingöngu neytendur
og flytjum alla tæknina inn og þró-
unarvinnuna eða við gerum eitthvað
sjálf. Það væri sorglegt ef við værum
eingöngu notendur á þessu sviði til
lengri tíma litið. Og það er aðeins ein
leið til að koma í veg fyrir það og það
er að byggja upp rannsóknar- og
þróunarstarfsemi.“
Skólarnir samþykkja m.a. að
stuðla að undirstöðurannsóknum og
rannsóknum á notkunarmöguleikum
vetnis og skiptast á upplýsingum og
nemendum. Að síðustu gera skólarn-
ir með sér samkomulag um að setja
á fót „Bragastofu“ til heiðurs Braga
Árnasyni, prófessor í efnafræði við
HÍ. „Við ætlum að heiðra „gamla
manninn“,“ segir Björgvin. „Því að
hann byrjaði að skrifa um þetta efni
snemma á áttunda áratugnum. Og
það er mjög merkilegt. Hann var
langt á undan sinni samtíð. Þannig
að Bragi ætti að fá allan þann heiður
sem við getum sýnt honum.“
Málmur sem vetnisgeymsla
Hartmut Zabel er prófessor í eðl-
isfræði við Ruhr-háskóla. Hann sér
ýmsa kosti við notkun vetnis sem
„orkubera“. Hann bendir á, að vetni
megi framleiða á ýmsan hátt. Raf-
greining sé algengasta aðferðin.
Geymsla vetnisins sé hins vegar
meginvandinn. Annaðhvort þurfi að
geyma það sem vökva undir mínus
259 gráðum á celsíus, við andrúms-
hita undir afar miklum þrýstingi,
eða í formi metanóls, sem hefur
þrjár vetnisfrumeindir í einni sam-
eind, ellegar í málmblöndum ein-
hvers konar. Þegar málmblöndur
eru notaðar, þá líkist það því helst
þegar svampur drekkur í sig vatn.
Málmblandan virkar þá eins og
svampur sem drekkur í sig vetnis-
frumeindirnar, sem eru minnstu
frumeindir sem til eru. Þær smjúga
inn á milli málmsameindanna og
bindast þeim. „Og þegar maður hit-
ar málminn upp þá nær maður vetn-
inu úr honum aftur. Þessi möguleiki
er mjög mikilvægur varðandi það að
geyma vetni á öruggan hátt,“ segir
Zabel. Hann nefnir að magnesíum
getur t.d. tekið upp vetni sem nemur
7,6% af heildarþyngdinni. Sumar
málmblöndur geta tekið mjög mikið
rúmmál vetnis í sig. Zabel sýnir
blaðamanni mynd af lítilli, gegnheilli
stöng úr málmblöndu, ekki lengri en
10 cm og kannski 2-3 cm í þvermál.
„Í þessari litlu stöng úr málmblöndu
komast fyrir 20 l af vetni.“ Sam-
starfshópurinn hefur verið að þróa
eðlisfræðina á bak við þessa
geymslutækni.
Zabel segir flutning á vetninu ekki
vera meiriháttar vandamál. Það sé
hægt að flytja það á ýmsan hátt, með
leiðslum, tankbílum og skipum. Og
kostir þess séu margir en fyrst og
fremst sveigjanleiki í geymslu og
notkun og hreinleiki.
Nýtt efni býður upp
á meiri möguleika
Ronald Griessen, prófessor við
Vrije-háskólann í Amsterdam, segir
að málmur geti í sambandi við vetni
virkað sem hluti af rafhlöðu. Það sé í
raun sveigjanlegt hve mikið vetni
geti verið í málminum. Hann segir
að ýmsir málmar og málmblöndur
hafi þann eiginleika að geta drukkið í
sig vetni og skilað því aftur. Vetnið
nálgist málminn í formi sameindar
en hún klofni og hver frumeind
smjúgi inn á milli sameinda málms-
ins.
Griessen segir að Daimler-Bens
hafi á níunda áratugnum haft 20
leigubíla í Berlín sem gengu fyrir
vetni sem var geymt í málmi. „En
það var mjög þunglamaleg leið til að
gera þetta,“ segir hann en bendir á
að nú sé búið að þróa nýtt efni hjá
Philips sem geti innbyrt mjög mikið
vetni. Þessi málmblanda geti tekið
upp fjórum sinnum meira vetni en
NMH-rafhlöður (Nickel Metal
Hydride Batteries) í farsímum geta
nú. Það sem gerist, er, að sögn
Griessen, að málm-vetnissambandið
(e. metal hydride) tekur til sín vetnið
og við það hleðst rafhlaðan. Með því
að láta vetnið streyma úr málminum
og bindast við efni á lægra orkustigi
er hægt að fá rafmagn úr rafhlöð-
unni.
Breytir eiginleikum málma
Rannsóknirnar á eðlisfræði vetnis
í málmun hafa þar að auki leitt í ljós,
að vetni getur breytt eðliseiginleik-
um efna, t.d. gert ógegnsætt efni
gegnsætt. Griessen sýnir blaða-
manni myndir af tilraun, sem sýnir
hvernig vetni gerir spegil gegnsæj-
an. Vetni er dælt inn í glerhjálm en í
hjálminum er spegill með taflmanni
sem speglast í honum en fyrir aftan
spegilinn er skákborð upp á rönd.
Við það að vetnið dælist inn í gler-
hjálminn verður spegilmynd tafl-
mannsins óljósari og taflborðið sést í
gegnum spegilinn.
Griessen segir að sá eiginleiki
vetnis, að breyta eiginleikum ann-
arra efna, geti boðið upp á ýmsa
notkunarmöguleika. T.a.m. sá eigin-
leiki vetnis að umpóla skautum segla
í örþunnum málmþynnum. Það geti
gefið ýmsa möguleika, t.d. í sam-
bandi við tölvur.
Tækniháskólinn í Stokkhólmi og HÍ í samstarf um vetnisrannsóknir
Einstakar
aðstæður
á Íslandi
Ráðstefna samstarfshóps evrópskra vísinda-
stofnana um rannsóknir á eðlisfræði vetnis í
málmum var haldin á Flúðum dagana 18.–22.
september. Jón Ásgeir Sigurvinsson hitti
nokkra þátttakendur að máli og komst
að ýmsu varðandi áhrif vetnis á málma
og geymslu vetnis í málmum.
Morgunblaðið/Ásdís
Björgvin Hjörvarsson, Ronald Griessen, Hartmut Zabel og Sveinn
Ólafsson stunda allir rannsóknir á eðlisfræði vetnis í málmum.

 








 




 

 

 






 






 
 



 






 

 


 
 




 
!

 
jonsigur@mbl.is