Morgunblaðið - 07.10.2001, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 7. OKTÓBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
MEÐAN heimurinn hefurstaðið á öndinni undan-farnar vikur vegnahinna skelfilegu hryðju-
verka í New York og Washington og
hugsanlegra afleiðinga þeirra og ein-
ungis voðafréttir komist að hafa sem
betur fer engar fréttir borist frá
Austur-Tímor, landinu litla norðan
við Ástralíu sem ég kvaddi með trega
í byrjun september eftir nær fjög-
urra vikna dvöl. Máltækið segir að
engar fréttir séu góðar fréttir og því
hljóta allir velunnarar Austur-Tím-
ora að fagna því hversu hljótt hefur
verið um þá að undanförnu. Þar
rættust nefnilega vonir hinna bjart-
sýnustu um að úrslitum kosninganna
hinn 30. ágúst sl. yrði tekið með frið-
semd; hrakspárnar um að upp úr
myndi sjóða og allt fara í bál og
brand reyndust rangar.
Úrslitin urðu „lýðræðishollari“, ef
svo má segja, en margir höfðu vænst.
Frelsisflokknum – FRETELIN –
hafði verið spáð allt að 80% atkvæða
og leist mörgum, jafnvel sumum
hans eigin mönnum, illa á að hann
fengi svo sterka stöðu. Þegar til kom
fékk hann ekki nema 57,3% og 43
menn kjörna af 88 og létti mörgum
við það. Lýðræðisflokkurinn, nýr
flokkur, kom næstur með 8,7% og 7
menn kjörna, síðan sósíaldemókrat-
ar með 8,1% og 6 kjörna og Samband
tímorskra sósíaldemókrata (Assoc-
iacao Social-Democrata Timorense –
ASDT – forveri FRETELIN frá
1974) fékk 7,8% og 6 menn kjörna.
Átta aðrir flokkar fengu frá 2,3% nið-
ur í 0,6% og samtals 13 þingsæti. Af
88 þingmönnum eru 24 konur eða
27%. Atkvæði greiddu 384.277
manns, að meðaltali 91,3% skráðra á
kjörskrá. Hægt var að kæra úrslitin
til 8. september en engin andmæli
bárust og erlendir eftirlitsmenn voru
á einu máli um að framkvæmd kosn-
inganna, sem að mestu var í höndum
heimamanna, hefði verið til fyrir-
myndar.
Eftirminnilegur kjördagur
Víst er að kjördagurinn, fimmtu-
dagurinn 30. ágúst, verður eftir-
minnilegur. Hin einstaka ró, sem
virtist hvíla yfir öllu eftir hávaðann í
kosningabaráttunni síðustu dagana,
var eins og á helgidegi sem allir
virtu. Fólkið flykktist snemma á
kjörstaðina og stóð þolinmótt í bið-
röðum í steikjandi sólarhitanum,
safnaðist síðan saman í smáhópum
hér og þar til að spjalla, áður en
menn héldu hver til síns heima. Það
leyndi sér ekki að þetta var lang-
þráður hátíðisdagur og flestir fengu
frí frá vinnu fram yfir helgina.
Þótt hvunndagurinn væri kominn í
eðlilegt horf, þegar þegar ég kvaddi
Austur-Tímor, þriðjudaginn 4. sept-
ember, var ljóst að menn biðu úr-
slitanna milli vonar og ótta. Hann
reyndist sem fyrr segir ástæðulaus
og allir sem hlut áttu að máli höfðu
því ástæðu til að fagna og taka undir
orð formanns kjörstjórnar, sem lét
svo um mælt, þegar hann tilkynnti
endanleg úrslit, að þjóðin hefði sent
þau skilaboð til stjórnmálamanna
landsins og til heimsbyggðarinnar
allrar, að fyrir hana hefði vel lukkað
kosningaferli skipt meira máli en
hver úrslitin yrðu.
Stjórnlagaþingið kom svo saman
15. september sl. eins og fyrirhugað
var í nýuppgerðu myndarlegu hús-
næði og byrjaði þegar að vinna úr
skýrslum stjórnarskrárnefnda hinna
þrettán héraða landsins, sem í sumar
héldu fundi með heimamönnum til að
heyra hvað þeir vildu sjá sett í stjórn-
arskrá landsins. Á tímabilinu frá 18.
júní til 14. júlí höfðu verið haldnir 212
fundir, sóttir af um 38.000 manns eða
um 10% kjósenda. Þeir voru allir
hljóðritaðir og úr upptökunum tekin
saman helstu atriði, sem áhersla var
lögð á. Þar var á mörgu tekið, svo
sem hvert skyldi verða nafn hins
sjálfstæða ríkis, hvernig fáni, hver
þjóðsöngur, hver þjóðtunga, hverjir
skyldu fá þar ríkisborgararétt,
hverskonar stjórnskipulag og for-
setaembætti skyldi verða, hverskon-
ar kerfi stjórnmálaflokka, hagkerfi,
gjaldmiðill, skattkerfi, fjárfestinga-
leiðir, varnir og öryggismál, hversu
ítarlega skyldi kveðið á um mann-
réttindi og hvort hefðbundin lög og
siðir skyldu haldnir í heiðri í ein-
hverjum mæli meðfram lagasetningu
þingsins í framtíðinni.
Þá hafa þinginu verið afhentar
sérstakar tillögur kvenna, studdar
8.000 undirskriftum, um atriði sem
þær leggja áherslu á, svo sem jafn-
rétti og jafnstöðu á við karla á öllum
sviðum og varnir gegn heimilisof-
beldi og kynferðisafbrotum.
Einvalalið við stjórnvölinn
Ný bráðabirgðastjórn 24 karla og
kvenna var svo skipuð hinn 20. sept-
ember sl. á grundvelli úrslita kosn-
inganna, en þó þannig, að í henni
sitja allmargir óflokksbundnir ein-
staklingar. Tíu eru frá FRETELIN,
þrír frá flokki lýðræðissinna og ellefu
Ljósmynd/Anna Heinreksdóttir
Á fréttamannafundi í Dili, sitjandi frá vinstri: Mari Alkatiri, ráðherra efnahags- og þróunarmála, Jose Ramos Horta, ráðherra utanríkismála, Sergio de Mello, aðal-
fulltrúi framkvæmdastjóra Sameinuðu þjóðanna á Austur-Tímor, og Xanana Gusmao, verðandi forseti landsins.
Kosningar kveikja von
Þegar gengið var til kosninga á Austur-Tímor fyrir rúmum mánuði var óttast að allt gæti farið á versta veg. Kosningarnar fóru hins
vegar friðsamlega fram og veit það á gott um framhaldið. Margrét Heinreksdóttir fylgdist með kosningunum og ræddi við Jose
Ramos Horta, utanríkisráðherra Austur-Tímor, og dr. Armindo Maia, ráðherra mennta-, menningar- og æskulýðsmála.
ir atkvæðagreiðsluna, þar sem 78,5%
A-Tímora völdu að segja skilið við þá.
„Það var stórkostleg tilfinning“ segir
hann aðspurður, „ég var altekinn
gleði en jafnframt auðmýkt og þakk-
læti, við höfðum unnið sögulegan sig-
ur, en hann var ekki einungis að
þakka baráttu og fórnum fólksins
okkar heldur og örlæti fjölda fólks
víða um heim, sem hafði lagt okkur lið
í baráttunni.“
Og nú hefur hann eignast heimili á
ný í heimalandi sínu eftir aldarfjórð-
ungs útlegð og gerir sér vonir um að
geta miðlað löndum sínum af reynslu
sinni og þekkingu, vill standa utan
DR. JOSE Ramos Horta hefurlengi haft á sér það orð aðhonum stökkvi aldrei bros.
Það hefur breyst enda ástæða til, þar
sem nú virðist loksins lokið hinni
löngu og hörmulegu frelsisbaráttu
þjóðar hans, sem kostað hefur svo
miklar fórnir. Nærri má geta hvernig
honum hefur sjálfum liðið í útlegðinni
undanfarin 24 ár, að axla þá ábyrgð
að afla löndum sínum stuðnings á al-
þjóðavettvangi, með sjálfan sig og
sannfæringarkraftinn einan að vopni.
Hann hefur verið óþreytandi í við-
stöðulausri viðleitni sinni til að ná
hlustum þjóðaleiðtoga, sem árum
saman skelltu skollaeyrum við frétt-
um og frásögnum af hörmungum
landa hans, manndrápum, ofbeldi,
mannréttindabrotum og markvissum
útrýmingaraðferðum – og aldrei lagt
árar í bát, þótt hann talaði árum sam-
an fyrir daufum eyrum þeirra sem
töldu sjálfsagt og eðlilegt að fórna
fólkinu hans fyrir efnahagslega og
hernaðarlega stöðu á leiksviði al-
þjóðastjórnmálanna. Sjálfur missti
hann fjögur systkini sín í þessum
hildarleik en „allir hafa misst ætt-
ingja, vini og samherja í þessu stríði“,
segir hann og einblínir á framtíðina.
Hann komst ekki heim aftur fyrr
en í desember 1999, þegar Sameinuðu
þjóðirnar höfðu tekið við stjórn lands-
ins, en fyrir því hafði hann barist
kröftuglega eftir blóðbaðið og eyði-
legginguna að undirlagi Indónesa eft-
flokka, vera hlutlaus og sjálfstæður,
vinna með öllum stjórnmálaflokkun-
um, miðla málum milli andstæðra
sjónarmiða, verða manna sættir en
ekki standa í stjórnmálabaráttu.
Ég hitti hann nokkrum sinnum
meðan ég dvaldist á Austur-Tímor og
kynntist svolítið kaldhæðnislegri
kímnigáfu hans; fyrst í kvöldverðar-
boði, hann þá nýkominn frá Banda-
ríkjunum, þar sem honum hafði verið
mikið hampað og frumsýnd um hann
heimildarmynd með heitinu „The
Diplomat“ – síðan við útkomu tveggja
bóka þar sem hann flutti ávörp og lék
ýmist á létta strengi eða þunga. Þeg-
ar kom að formlegu viðtali var hann
hinsvegar hinn sami faglegi og bein-
skeytti Ramos Horta og jafnan áður,
svörin stutt og hnitmiðuð, ekkert
mas, ekki orði ofaukið.
Sýnum Indónesum þolinmæði
Það var þröngt á þingi á skrifstofu
hans þar sem ég hitti hann að máli –
tuttugu starfsmenn „ráðuneytisins“
sátu við tölvur sínar, þétt hver við
annan, flestir í einu herbergi, um 20–
30 ferm. herbergi, en þar inn af voru
tvö um helmingi minni, annað fyrir
Horta, hitt fyrir ritara hans. Vænt-
anlega rýmkar þó húsnæðið áður en
langt um líður enda gert ráð fyrir að
starfsmennirnir verði orðnir 50 þegar
sjálfstæði verður lýst yfir. Þeir eru í
þjálfun hingað og þangað um heim-
inn, í Kuala Lumpur, Osló og Lissa-
bon, einn á förum til Rómar, annar til
Washington – á kostnað gestgjaf-
anna.
En hvernig utanríkisstefnu hyggst
hin nýja stjórn reka?
„Við höfum nú þegar unnið á annað
ár að því að bæta samskiptin við
Indónesa; þeir hafa þegar opnað
skrifstofu stjórnarerindreka hér í Dili
og við munum fljótlega gera hið sama
í Djakarta (Strax að afloknum kosn-
ingunum bauð stjórn Indónesíu þeim
de Mello, Xanana Gusmao, Jose
Ramos Horta og Mari Alkatiri í heim-
sókn til Djakarta til viðræðna við
Megawati Soukarnoputri forseta og
voru þar lögð drög að samskiptaleið-
um og -háttum ríkjanna í framtíð-
inni).
Við höfum prýðilegt samband við
Ástralíu, Nýja Sjáland, Kína og Jap-
an og munum þegar fram í sækir
vinna að auknum tengslum við
ASEAN-ríkin. Þá munum við halda
áfram hinum sérstöku tengslum okk-
ar við Evrópusambandið og Norður-
löndin þannig að það verður í mörg
horn að líta. Við munum stefna að því
að undirrita og staðfesta mikilvæg-
ustu mannréttindasamninga SÞ og
gera það sem við getum til að uppfylla
smám saman þær skyldur sem þeim
fylgja.“
Talið barst að dómsmálum, sem
hafa verið í undirbúningi í Austur-
Tímor og reyndar þegar hafin í mál-
um þeirra Austur-Tímora, sem sekir
gerðust um fjöldamorð og fleiri
óhæfuverk árið 1999, bæði fyrir og
eftir atkvæðagreiðsluna. Fjölmörg
mál hafa verið rannsökuð á vegum
sérstakrar deildar sem fjallar um al-
varlega glæpi (The Serious Crimes
Unit) þar sem alþjóðlegt lið saksókn-
ara er að störfum en takmörkuð fjár-
ráð og fámennt starfslið veldur því að
óhjákvæmilegt hefur verið að láta al-
varlegustu málin fá forgang. Tugir
ákæra hafa verið gefnir út – meðal
annars nokkrar nú alveg nýlega og í
fyrsta sinn fyrir „glæpi gegn mann-
kyninu“ – og nokkur mál hafa þegar
verið dæmd. Vitað er að indónesískir
herforingjar stóðu á bak við illvirkin
en til þeirra næst ekki enn. Margir
telja óhjákvæmilegt að taka einnig á
fjöldamorðum og öðrum afbrotum
Indónesa gagnvart íbúum landsins
meðan á 24 ára hernámi þeirra stóð
og vilja í því skyni setja á stofn alþjóð-
„Þröngt mega sáttir sitja“, segir máltækið – og þannig var það í skrifstofu ut-
anríkismála ETTA-stjórnarinnar á Austur-Tímor (The East Timor Transitional
Administration).
Dr. Jose Ramos Horta, ráðherra ut-
anríkismála.
Altekinn gleði,
auðmýkt og þakklæti