Vísir - 05.01.1980, Blaðsíða 8

vtsm
Laugardagur 5. janúar 1980
8
utgefandi: Reykjaprent h/f
Framkvæmdastjóri: Davlð Guðmundsson
Ritstjórar: ölafur Ragnarsson
Hörður Einarsson
Ritstjórnarfulltrúar: Bragi Guðmundsson, Elias Snaeland Jónsson.
Fréttastjóri erlendra frétta: Guðmundur G. Pétursson.
Blaðamenn: Axel Ammendrup, Halldbr Reynisson, Jónina Michaelsdbttir, Katrin
Pálsdóttir, Páll Magnússon, Sigurveig Jónsdbttir, Sæmundur Guðvinsson.
iþróttir: Gylfi Kristjánsson og Kjartan L. Pálsson.
Ljósmyndir: Gunnar V. André'sson, Jens Alexandersson.
utlit og hönnun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson, Magnús Olafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson.
Auglýsingar og skrifstofur:
Siðumúla 8. Simar 86611 og 82260.
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4, simi 86611.
Ritstjórn: Siðumúla 14, slmi 86611 7 linur.
Askrift er kr. 4.500 á mánuði
innanlands. Verð i lausasölu
230 kr. eintakið.
Prentun Biaðaprent h/f
Byssukúla frá 17. öld
Enn virðist langt í land með að
bandarísku gíslarnir I sendiráð-
inu í Teheran losni úr prísund
Khomeinis erkiklerks og áhang-
enda hans.
Venjulegar samningaleiðir i
milliríkjaskiptum eru fráleitar í
hugum þeirra of stækisf ullu
öfgamanna, sem ráða nú lögum
og lofum í (ran og átrúnaðargoð
þeirra virti ekki framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna, Kurt
Waldheim viðlits, er hann tók sér
ferð á hendur til íran i vikunni til
þess að leita sátta.
Við vesturlandabúar eigum
erfitt með að setja okkur inn í
hugarheim þessara miðaldar-
manna, en gerum okkur þó grein
fyrir eftir það sem á undan er
gengið, að nær útilokað er fyrir
okkur að ná sambandi við þá,
sökum þess að þeir tala og hugsa
á allt annarri bylgjulengd, ef svo
má að orði komast.
Engu að síður er bráðnauðsyn-
legt fyrir okkur að reyna að átta
okkur á við hvaða fyrirbæri
þarna er að eiga og til hvers aya-
tollarnir og lærisveinar þeirra
eru vísir.
Fáum hefur tekist betur að
lýsa upp baksvið þeirra atburða,
sem nú eiga sér stað i írönsku
þjóðlífi, en Mohammed Heikal,
fyrrum ritstjóra Kairoblaðsins
Al-Ahram, en honum gafst ný-
verið tækifæri til þess að fylgjast
með Khomeini og klerkum hans
og eiga löng og ítarleg viðtöl við
leiðtogann sjálfan í borginni
Qom, þar sem hann hefur bæki-
stöðvar sinar.
Vísir birti í gær úrdrátt úr frá-
sögnum Heikals, en þar kom Ijós-
lega fram, að fyrirmynd sína
sækir Khomeini til spámanns,
sem uppi var á 17. öld og megin-
boðorð hans var „Ráðfærðu þig
við hjarta þitt og ekkert annað".
Vegna ákveðinna trúarlegra
flokkadrátta á 17. öld segir
Heikal að Khomeini sé tortrygg-
inn á allt samningamakk og
málamiðlanir, hvort sem Sam-
einuðu þjóðirnar eigi í hlut eða
aðrir alþjóðlegir aðilar. Þegar
ráðgjafar hans, sem ekki láti að
hans mati nægilega stjórnast af
slnum innra manni, hefja að
ræða um alþjóðlegar kringum-
stæður bandi hann þeim burtu.
Ef sannleikurinn og kringum-
stæðurnar fari ekki saman, verði
að breyta kringumstæðum en
ekki sannleikanum.
Khomeini trúi á að það, sem
hann haf i hrundið af stað sé bar-
átta milli sannleikans og lyg-
innar, rétts og rangs. Hann sé
Khomeini erkiklerkur f tran er tákn hins
blinda ofstækis miöalda og skynjar hvorki
né skilur alþjóöasamskipti tuttugustu aidar
innar. Þótt svolítil von sé til aö vopn
fslömsku byltingarinnar séu aö snúast i
höndum hans er erfitt aö segja um, hve
lengihann á eftir aö valda þjóöum heims
áhyggjum.
sautjándu aldar maður, sem
skotið hafi verið inn á tuttugustu
öldina eins og byss.ukúlu, — kúlu,
sem knúin sé af krafti fornaldar,
og enginn viti, hvað þessi kúla
eigi eftir að brjóta niður nú eða í
framtíðinni. Það sé vandamálið.
Þetta er myndræn og glögg lýs-
ing.
Fyrrum forsætisráðherra
Irans, Shapur Baktiar, sagði í
vikunni er hann ræddi við frétta-
menn í Paris, að hann hefði ekki
trú á að Khomeini tækist að sitja
að völdum i íran út þennan vetur.
Ekki er víst að Baktiar reynist
sannspár, þótt Ijóst sé að aukins
óróleika sé farið að gæta meðal
æðstuprestanna í (ran upp á síð-
kastið og meira beri nú á öflum,
sem andsnúin séu Khomeini þar í
landi en áður var. Vopn íslömsku
byltingarinnar eru því að ein-
hverju leyti farin að snúast í
höndum hans.
Khomeini, sem kominn er
undir áttrætt, gæti þó orðið við
völd enn um sinn og valdið þjóð-
um heims auknum áhyggjum
með einstrengingslegri afstöðu
sinni og ofstæki, grundvallaðri á
hugsunarhætti, sem á engan hátt
er í takt við þá tíma, sem við lif-
um.
Fitusýrur úr sjávardýrum vörn
gegn hjarta- og æöasj úkdómum?
Margt bendir til þess að efni, sem i mörgum
sjávardýrum — bæði fiskum og hvölum — dragi
úr hættunni á blóðstorku og blóðtappamyndun og
gæti þannig orðið vörn gegn hjarta- og æðasjúk-
dómum.
Þetta kemur fram i athyglisverði grein, sem
Snorri Páll Snorrason, yfirlæknir á lyflækninga-
deild Landspitalans, skrifar i Fréttabréf um heil-
brigðismál, og fara kaflar úr greininni hér á eftir.
A alþjóölegu læknaþingi sem
haldiö var i London siöastliöiö
sumar vöktu einna mesta
athygli niöurstööur rannsókna á
efnasamböndum þeim sem einu
nafni nefnast prostaglandin.
Efnasambönd þessi myndast i
likamsvefjum manna og viröast
gegna hinum margvislegustu
hlutverkum viö störf liffæranna.
Fjölbreytniog fjölhæfni þessara
efna viröist raunar vera slik aö
þau taki þátt I störfum flestra
eöa allra liffærakerfa likamans
og eigi þannig þátt i aö viöhalda
eölilegu likamsstarfi og heil-
brigöi likamans. Af þvi leiöir
jafnframt aö þessi efni hafa
mikilvægu hlutverki aö gegna
til varnar þegar sjúkleika ber
aö höndum. 1 framhaldi af þess-
um uppgötvunum hafa menn
byrjaö aö vinna þessi efni úr
vefjum likamans og nota þau I
lækningaskyni.
Mikilla framfara að
vænta
Prostaglandin-efnin myndast
i likamanum úr fjölómettuöum
fitusýrum sem menn fá úr fæö-
unni. Hinar ýmsu fæöutegundir
innihalda mjög mismikiö af
fitusýrum þessum og eru nú
uppi kenningar um aö skortur á
þessum fitusýrum i fæöunni geti
valdiö heilsutjóni og aö riflegir
skammtar geti aftur á móti
komiö i veg fyrir eöa dregiö úr
alvarlegum sjúkdómum svo
sem blóötappa (blóösega) og
æöakölkun.
A alþjóöalæknaþinginu I
London flutti Bretinn dr. J.
Vane fyrirlestur um eitt af
prostaglandin-efnum
prostacyclin.sem hann og sam-
starfsmenn hans uppgötvuöu
áriö 1976 og vakiö hefur feikna
athygli. Efni þetta víkkar út
slagæöar og dregur þannig úr
slagæöaþrengslum og bætir
blóörás til viökomandi liffæra.
Auk þess hefur prostacyclin
reynst kröftugasta efni sem til
þessa hefur fundist til aö koma I
veg fyrir blóösegamyndun
(blóöstorku).
Prostacyclin myndast I æöa-
veggjum likamans úr
arachidonsýru en fitusýru þessa
er ab finna i frumuveggjum
hvarvetna i æöakerfinu. Notkun
prostacyclins gegn framan-
greindum sjúkdómum er enn á
tilraunastigi, enda hefur efniö »
enn ekki verib framleitt til al-
mennrar notkunar. A þinginu
kom fram aö innan fárra ára
yröi aö vænta mikilla framfara I
meöferb hjarta- og æöasjúk-
dóma, þar á meöal kransæöa-
stiflu, meö lyfjum sem heföu
eiginleika prostacyclins.
Heilsufar Eskimóa
Frá þvi var skýrt á áöur-
nefndu læknaþingi aö danskir
visindamenn sem starfa viö
Álaborgarspitala hafi á undan-
förnum árum rannsakaö matar-
æöi og heilsufar Eskimóa i norö-
vestur Grænlandi. Þessar rann-
sóknir hafa leitt i ljós aö krans-
æöastifla, og æöakölkun yfir-
leitt, er ákaflega sjaldgæf
meöal þessara manna. Einnig
kom I ljós aö blóöfita, þ.e.
kólesteról og triglyceribar, er
miklu minni hjá þeim en meöal
annarra Vesturlandabúa.
Dönsku visindámennirnir
geröu einnig samanburb á
mtararæði Græplendinganna og
Dana. Sýndu þeir fram á aö fitu-
sýrusamsetning i fæðu Eskimó-
anna er allt önnur en tiökast hjá
Dönum. Þaösem aöallega stakk
i stúf var aö I fæöu Eskimóanna
var margfalt meira af fitusýru
sem heitir eicosapentaenoic-
sýru.en þessi fitusýra breytist I
likama manna i efni náskyld
prostacyclin og meö svipaöa
eiginleika, þ.e.a.s. dregur úr
hættunni á blóöstorku og blóö-
tappamyndun. Þessa fitusýru er
aö finna i fitu sjávardýra en hjá
þeim er hins vegar miklu minna
en I fitu landdýra af fitusýrum
sem hafa þá eiginleika aö auka
hættuna á blóöstorku.
Fitusýruinnihald I blóöi Eski-
móanna reyndist vera i sam-
ræmi viö mataræöiö og I ljós
kom að Eskimóarnir hafa vissa
tilhneigingu til óeölilegra blæö-
inga eftir áverka. Niöurstaða
Dananna var sú aö fitusýrur
þessar I sjávardýrum sem Eski-
móar neyta komi i veg fyrir
blóöstorku og þar meö æöa-
stiflu, svo sem kransæðastiflu.
Jafnframt koma þær I veg fyrir
óeölilega mikla blóöfitu, einkum
kólesteról. Stuölar þetta einnig
aö þvi að vernda þá fyrir æöa-
kölkun aö áliti vlsindamann-
anna.
Mikið þorskalýsi
Bent er á aö i þorskalýsi sé
mjög mikiö af þessari „hollu”
fitusýru, eicosapentaenoic-sýr-
unni, og þvi kunni aö vera tima-
bært að menn byrji nú aftur aö
neyta lýsis i heilsubótarskyni.
Samkvæmt upplýsingum frá dr.
öldu Möller matvælafræöingi
um mælingar á innihaldi ýmissa
. sjtávarafurða af eicosapenta-
'enoic-sýru rannsóknir aö mjög
mikiö er af sýru þessari I
þorskalýsi, einnig i sild, brisl-
ingi, loönu, lúöu, karfa, laxi,
murtu, silungi og steinbit en
minna I öörum fisktegundum. í
spiki hvala og sela er einnig
hlutfallslega mikiö af þessari
fitusýru.
Menn hafa lengi vitaö aö fjöl-
ómettaöar fitusýrur, eins og
soyaolia og maisolia, draga úr
blóöfitu, þ.e. kólesteróli, og
hefur veriö ráölagt aö auka
neyslu þeirra en draga jafn-
framt úr neyslu á mettaöri fitu
úr dýrarikinu. Framangreindar
rannsóknir benda hins vegar til
aö þaö skipti máli aö nóg sé af
einstökum fitusýrum, eins og
eicosapentaenoic-sýru, i fæöu
manna en hins vegar hafi ýmsar
aörar fjölómettaöar fitusýrur
engin áhrif, hvorki til né frá, i
þessu sambandi.
Reynist þessar kenningar
réttar væri væntanlega æskilegt
aö neysla á fiski og fikskaf-
uröum ykist en kjötneysla
minnkaöi áb sama skapi, en
þróunin i velmegunarlöndum á
siöustu áratugum hefur einmitt
gengið i gagnstæöa átt, svo sem
kunnugt er.