Vísir - 10.01.1980, Blaðsíða 4

VISIR Fimmtudagu
rinn 10. janúar 1980
Uppreisnarmenn i launsátri i einu fjailaskarði Kunarhéraös i Afghanistan. — Myndina tók ljósmyndari
AP, sem fylgst hefur meö uppreisnarmönnum.
Ivan Pavlovsky hershöföingi
var sendur frá Moskvu til könn-
unar i Afghanistan siðasta sum-
ar, og mun hann ekki hafa gefið
Amin góðan vitnisburð við heim-
komuna. Sáu Moskvumenn hættu
á þvi, að þeir misstu itök i
Afghanistan, ogeinsog þeirhöfðu
notað sér, að heimsathyglin
beindist að SUezdeilunni 1956, til
þess að ráðast inn i Ungverja-
land, létu þeir til skararskriða
gegn Amin, meðan umheimurinn
hafði hugann við iran.
Brezhnevkennlngln
enn á ferð
Þar er i framkvæmd eins konar
Asiuútfærsla á Brezhnevkenning-
unni, sem gengur Ut frá þvi, að
Moskva hafi fullan „rétt til að
HJÁLPA sérhverju kommUnista-
riki, sem lendir i vandræðum”.
Auðvelterað sjá i gegnum full-
yrðingar RUssa um að þeir hafi
einungis brugðið við hjálpar-
beiðni Karmalleppstjórnarinnar i
anda vináttusáttmálans, sem rik-
in undirrituðu i desember 1978.
Þeirhafaþóekkertfarið dult með
þá staðreynd, að þeir hófu loft-
flutninga herliðs sins til Afghan-
istan tveim dögum áður en
byltingin var gerð, sem varð
Amin að aldurtila og setti Babrak
Karmal i valdastólinn. Raunar er
lika vitað, að þeir byrjuðu að
draga herlið að landamærum Af-
ghanistan nokkrum vikum fyrir
byltinguna, en menn höfðu sett
það i samband við aukin f lotaum-
svif Bandarikjamanna við Persa-
flóa og á Indlandshafi vegna deil-
unnar við tran.
aöutan
Guömundur
Pétursson
ikwÉiJM skrifar
Babrak Karmal er þriðji leið-
togi Afghanistan á aðeins 20
mánuöum. Hann er gamalkunn-,
ugt andlit frá Afghanistan. 1973
var hann formaður þingflokks
Lýðveldisflokks alþýðu (Moskvu-
linu-kommUnistar). Hann hafði
hönd i bagga með valdaráni Mo-
hammed Daoud. Fimm árum sið-
ar er hann enn aðili að valdaráns-
samsæri, sem i það sinn bylti
stjórn Daouds, og gekk til þess i
lið með erkikeppinaut sinum i
Lýðveldisflokki alþýðu, Noor Mo-
hammed Taraki. Þeir lyntu ekki
lengi saman. Eftir tvo mánuði i
embætti aðstoðarforsætisráð-
herra var Karmal flæmdur i út-
legð sefh sendiherra hjá Tékkó-
slóvakiu. Siðan svipti Taraki
hann rikisborgararétti og reyndi
aö kalla Karmal heim, þar sem
aftökusveitin hefði beðið hans, en
Karmal fór i felur.
Menn telja, að RUssar hafi
skotiö yfir hann skjólshúsi i ein-
hverri austantjaldshöfuðborginni
og geymt hann sem varnagla,
sem þeir nú hafa gripið til. Eng-
inn efast um, að Karmal veTði
Rússum trúr þjónn, en öðru máli
gegnir um, hvað hann getur dug-
að þeim. Honum er ekki gefin sú
fimi, sem þörf þykir fyrir til þess
að sætta ættar-, trúar- og hug-
sjónahópana, sem berjast i
Afghanistan.
Víetnam Sovétmanna?
Raunar eru Rússar ekki búnir
aðsjá fyrir endann á þessariinn-
rás sinni i Afghanistan. Það er
ekki það sama, steinilögð stræti
Búdapest og agaðir borgarar i
Ungverjalandi, eða herskáir
marghertir i'búar hrjóstrugra
fjalla Afghanistans. Þar verður
ekki skriðdrekunum viðkomið.
Menneru þegar farnir að spá þvi,
að verði uppreisnarmönnum i
fjöllunum séð fyrir nægum vopn-
um, gæti Afghanistan orðið Viet-
nam RUssanna. Amóta hugmynd-
ir skutu upp kollinum i Ungverja-
landsinnrásinni, en aldrei voru
send nein vopnin. Eina leiðin til
þess að ná til uppreisnarmanna i
Af ghanistan væri i gegnum
Pakistan, en þangað hefur flótta-
fólkið streymt frá Afghanistan.
Pakistan hefur þó ekki sýnt sig
reiðubúið til slikrar milligöngu,
sem gæti kallað yfir Pakistana
hefnd rússneska bjarnarins. Er
þó Pakistönum ekki rótt, þvi að
aldrei hefur náðst samkomulag
um landamæri Pakistan og
Afghanistan og þau þvi óljós og
óskilgreind. Slikar aðstæður hafa
ávallt verið útþensluaðilum eins
og Sovétmönnum og nasistum hið
ágætasta tilefni frekari yfir-
gangs, sem býður þó væntanlega
þangað til Afghanar hafa verið
barðir til hlýðni.
En það er út ihött að jafna upp-
reisnarflokkum Afghanistan til
velskipulagðrar skæruliðabar-
áttu kommúnista i Vietnam gegn
fyrst Frökkum og siðan Banda-
rfkjamönnum. Þessir ættflokkar
fjallanna i Afghanistan eru eins
og hver höndin upp á móti ann-
arri, og fréttir af baráttu þeirra
sýna, að þeir eru jafn önnum
kafnir við að herja hver áannan,
eins og að berjast gegn herflokk-
um Kabul-stjórnarinnar. Þykir
hún meira með sniði ræningja-
flokka, sem ásælast vopn hver
annars, en byltingarhers.
Sovésk ihlutun i innanrikismál
Afghanistan er engin ný bóla og
má rekja tilburði þeirra i þá átt
allt aftur til siðustu aldar. Eftir
að Bretar yfirgáfu Indland hafa
Amerikanar og RUssar keppt um
hylli valdhafa i Afghanistan, en
eftir byltingu hersins 1973 hefur
herforingjastjórnlandsins æ meir
hallað sér aö Moskvu. Sérstak-
lega eftir að Noor Mohammed
Taraki bylti herstjórninni og til-
nefndi sjálfan sig forseta vorið
1978.
Taraki var Moskvutrúr marx-
isti, og kom morðið á honum
Kremlherrunum augljóslega
mjög að óvörum. Sá, sem honum
bylti, var Hafizullah Amin. Virt-
ist Amin fylgja sömu braut og
Taraki með þvi að leita i auknum
mæli eftir aðstoð Moskvu, og það
einkanlega hernaðaraðstoð við
baráttuna gegn hinum and-
kommúnistisku f jallamönnum.
En Amin virðist hafa unnið slæ-
lega að þvi að uppfylla kröfur
Kreml um að MoskvutrUum
kommUnistum yrði komið til
helstu embætta i stjórn og her.
Meö 76 mm rússneska fallbyssu, sem uppreisnarmenn hafa komist yfir, búa þeir sig undir aö veita
stjórnarhernum og Rússum mótspyrnu I héraösmiöstööinni Chigha Sarai. Sagt er, aö uppreisnarmenn
eigi vopn, sem enst gætu þeim til eins árs andspyrnu, nema Sovétmenn helli napalmi yfir fjallavigi
þeirra.
Afganistan
Afghanistan er landlukt lýðveldi, fjallaland, sem liggur um 1200
metra yfir sjávarmáli eða meir. Það er um 657.500 ferkilómetrar.
Nágrannariki þess eru Iran, Pakistan og Sovétrikin, en norðaustur-
nef landsins teygir sig að landamærum Kina.
Hindu Kush-fjallgarðurinn gnæfir 4900 metra hár yfir höfuðborg-
inni Kabul, og smáhækkar upp i 7600 metra hæð tvö hundruö milum
austar. Aðal verslunarleiðin liggur um Khyber-skarö frá KabUl til
Peshawar.
Loftslag er þurrt, en hitinn er ýmist steikjandi eða brunagaddur.
Landbúnaðarvörur hafa verið aðalútflutningur Afghanistans, en
seinni árin hefur borið meir á jarðgasi og oliu til Sovétrlkjanna.
Helstu útflutningsvörur hafa verið baðmull, húðir, sauðagærur, ull,
hnetur og ávextir. Handofin teppi og gærufóðraðar Ulpur Afghan-
istans eru viðfræg.
KarakUl-sauökindin
er uppistaða bUfénað-
ar, en geitur og úlfald-
ar koma þar næst.
Meöal málma, sem
grafnir eru úr jörðu,
eru kopar, blý, kol,
zink, járn og silfur.
Olia og jarðgas eru þó
aðalnáttúruauðlindir
landsni.s, sem er ann-
ars i l'lokki snauðari
rikja þriðja heimsins.
Meðaltekjur á IbUa
eru á milli 35 þUsund
til 42 þúsund krónur —
á ári. Hefur Afghan-
istan notið efnahags-
aðstoðar frá Banda-
rikjunum, Kina og þó
aðallega Sovétrikjun-
um siðari árin.
Ibúar eru taldir
vera um 20 milljónir, samkvæmt ágiskunum sérfræöinga Samein-
uöu þjóöanna, og eru 8% þeirra taldir læsir og skrifandi, þótt skóla-
ganga sé ókeypis... á þeim stööum, þarsem skólar eru.
Patanar eru langstærsta þjóðarbrotið eða um 54%. Þeir tala pat-
an eða pushtu, eins og það er lika nefnt. Tajkar eru um 37%, en
tunga þeirra er persnesk mállýska. 6% eru Uzbekar og 3% Hazaras-
ar.
Landið hlaut nafnið Afghanistan á miðri 18. öld, en hét til forna
Aryana. A miðöldum var þaö kallað Khorasan. Þaö var konungs-
riki.
1964 fékk þjóðin þingræöi, en þó konungsbundiö. Siöasti konungur
þess var Mohammed Zahir Shah, sem tók viö krúnunni 8. nóv. 1933,
þegar faðir hans Mohammad Nadir Shah var ráðinn af dögum.
Mágur hans, Mohammad Daud hershöföingi rændi völdum 17. júli
1973, lýsti Afghanistan lýöveldi og sjálfan sig forseta þess og for-
sætisráðherra.
Afghanistan hefur veriö hlutlaust riki með eiginn her, sem hefur
talið um 100.000 manns.
Afghanar eru múhammeöstrúar, og lög islams setja svip sinn á
allt dagfar. Þau hafa verið undirrót þeirrar baráttu, sem háð hefur
verið milli herflokka hinna marxisku stjórnar landsins og hinna
herskáu fjailaættflokka. Hinir siðarnefndu hafa litið óhýru auga
ráðagerðir Kabul-stjórnarinnar um róttækar félagslegar og efna-
hagslegar breytingar i landinu. Hafa hinir múhammeösku höfðingj-
ar til fjalla risið upp gegn stjórninni, og er sagt, að siöasta vor hafi
22 af 28 fylkjum landsins veriö I höndum uppreisnarmanna.
\ SOVJETUNIONEN
AF6HANISTAN
KABUL
PAKISTAN /
v
INDIEN
Nýlt lepprlkl