Vísir - 09.02.1980, Blaðsíða 4

iLaugardagur 9. febrúar 1980
4
Forsetakosningarnar í Bandarikjunu
Flestir efast um
aö kosningarnar
breyti miklu
— Enginn frambjóöenda viröist hafa lausn á vandamálunum er viö aö etja
Nokkrir eru þeir menn i Banda-
rlkjunum sem eiga sér þann
draum æðstan að verða forseti
landsins og róa þeir aö þvi öllum
árum. Kosið verður milli þessara
manna 4. nóvember n.k. en þang-
að til mega Bandarikjamenn þola
linnulausa kosningabaráttu,
endalaus ræðuhöld og þar fram
eftir götunum. 35 sinnum veröur
kosið forkosningum og siðla sum-
ars munu flokkarnir tveir ákveða
sina menn. Er þaö næsta skiljan-
legt að ýmsir þar vestra velti þvi
nú fyrir sér: hvaö þarf til sigurs?
Hitt er svo annaö mál aö meiri-
hluti kjósenda virðist örvænta um
að á nokkurn hátt rætist Ur
kreppu þessa eftirsdtta embættis,
hver sem það verður sem hlýtur
hnossið. Þaö er vaxandi erfiðleik-.
Þó kenna megi Carter um mörg
þeirra vandamála sem við er aö
gilma eru gallar stjórnkerfisins
ekki slður þungir á metaskálun-
um.
um bundið fyrir forseta að sýna
nokkurnskörungsskap i starfi en
slikt munu Bandarikjamenn þrá
allra helst og þvl kjósa þann sem
þeim llst mynduglegastur, burt-
séö frá ftokkslínum enda oröinn
næsta óljós munurinn milli flokk-
anna tveggja, demókrata og
repúblikana. Þó það kunni aö
hljóma órökrétt I landf hins
frjálsa framtaks þá er það stað-
reynd að menn I þvlsa landi vilja
helst mikinn leiötoga fyrir for-
seta, mann sem getur stjórnað
þjóöinni og um leiö veitt hrjáöri
sál hennar styrk.
Miklar efasemdir eru nU um
það i Bandaríkjunum hvort hefð-
bundin pólitísk ráð dugi til lausn-
ar þeim vanda sem við er að etja.
Frambjóðendur neyðast hins
vegar til að skipuleggja baráttu
sina á harla heföbundinn hátt,
með hefðbundnum ráöum og Ur-
ræðum, vegna hins flókna kosn-
ingafyrirkomulags og skipulags
kosningavélanna.
Æ meiramáli skip tir fyrir kjós-
endur hvert er viðhorf frambjóö-
andans til embættisins sjálfs,
hverjar eru hans hugmyndir um
hlutverk þess og tilgang. Um
nokkra þversögn er að ræða:
annars vegar óska Bandarikja-
menn eftir forseta, sterkum for-
seta sem er þess megnugur aö
leiða þá og leiðbeina Utúr öllum
erfiðleikum en hins vegar vilja
þeir sem minnst af „forsetavald-
inu” vita og telja — þegar allt
kemur til alls — að honum beri að
hafalítii raunveruleg völd, a.m.k.
á honum ekki að vera kleiít aö
hlutast til um þau mál sem al-
menningur telur aö honum komi
ekki við, og þau eru býsna mörg.
Upp á siðkastið hefur reynst
erfitt fyrir forsetana að uppfylla
kröfur kjósenda sinna og siðan
Dwight D. Eisenhower leiö hafa
forsetarnir jafnan endaö feril
sinn harla litilmótlega. John F.
Kennedy var að visu myrtur ai
leiðamá aö þvirök að menn hefðu
fljótlega þreyst á honum og bjart-
sýnin sem fylgdi embættistöku
hans snúist i vonbrigði. Lyndon B.
Johnson var nálega neyddur til
þessaðdraga sig f hlé og allir vita
hvernig fór fyrir Richard M.
Nixon. Þó flestir hafi virt Gerald
Ford að vissu marki vakti hann
enga hrifningu og þeir menn eru
un»i neiöbundnum frjálslyndis-
pólitikusum er hinn eftirtektar-
verði rlkisstjóri I Kaliforniu and-
vlgur miklum ríkisafskiptum.
til sem telja feril Jimmy Carters
hreint skólabókardæmi í óreiðu
og vitleysu. Nú riður á, telja þess-
ir menn,að vel takisttil um næsta
kjörtimabil forseta, ella komist
embættið, og þar með allt banda-
riska stjórnskipulagið, I mikla og
hættulega kreppu. Traustui;
öruggur og skapandi forseti er, aö
áiiti þessara efasemdarmanna,
einmitt það sem bandariskir
kjósendur vilja — og þarfnast.
Af hálfu demókrata eru það
sem kunnugt er þeir Edward
Kennedy öldungadeildarþing-
maöur og Jerry Brown, rikis-
stjóri,sem keppa að því aö ná út-
nefningu til forsetaframboðs af
Jimmy Carter. Þó Carter hafi nú
yfirgnæfandi meirihluta I skoð-
anakönnunum er liklegt aö at-
burðirnir I íran og Afganistan
ráði þar miklu, kjósendur fylki
sér að baki forseta sínum er þeim
finnst aðBandarlkjunum vegið en
muni er þau mál leysast eða
hverfa í gleymskunnar dá aftur
snúa sér aö innanlandsvandamál-
unum. Fjöldi repUblikana keppir
aö sama markmiöi en af þeim
mega fjórir teljast Hklegir til aö
ná þessu takmarki — þeir Ronald
Reagan, John Connally, Howard
Baker og George Bush. Kunnur
bandariskur blaöamaður,
Everett Carl Ladd, kannaði ný-
lega afstöðu þessara manna til
hlutverks fœ-setaembættisins og
farahelstuniöurstöður hanshér á
eftir.
Laddkemst — þegar á heildina
er litiö — að þeirri niöurstöðu að
frambjóðendurnir hafi næsta litl-
ar áhyggjur af þessum hluta
starfsins. Þeir geri sér að visu
ljóst að til þess aö forseti megi
stjórna með góöum árangri þurfi
meira til en aðeinshæfni, reynslu,
heppilega skapgerð og hugsjónir.
Þeir viti að þeir þurfi einnig aö
vera færir um að koma markmið-
um sinum i framkvæmd og
stjórntækin til þess — fyrst og
fremst stjórnmálaflokkarnir —
séu nú aðeins svipur hjá sjón. En
Ladd segir þá hafa fádæma litlar
áhyggjuraf þessu atriði, þvisiður
að þeir hafi mótað nokkra stefnu
sem unniö gæti gegn þessum
vandamálum.
Hnignun stjórnmálaflokkanna
hefur mikið að segja í þessu sam-
bandi. Hér áður fyrr gátu forset-
öldungadeildarþingmaöurinn frá
Massachusetts telur heilladrýgst
að aðlaga „New Deal” stefnu
Roosevelts nútimaaðstæðum.
arnir treyst á flokk sinn, sér til
aöstoðarviö að koma málum sin-
um fram, þeir voru nokkurs kon-
ar brúfrá forsetanum til þingsins
og þjóöarinnar. Nú er vaxandi
einangrun hlutskipti forsetans og
varð þetta vandamál augljóst i tiö
Richard M. Nixons en einnig hef-
ur Jimmy Carter fundiö sig
fjarska hjálparlausan.
Þá er þingið einnig siaukin
byrði á f orsetanum og llklega enn
meiri en hnignun flokkanna. Fyr-
ir ekki löngu byggðist þingiö upp
af nokkrum sterkum nefndum
sem höföu töluverð völd en nú
hefur þaö leyst upp I 250 nefndir,
undirnefndir og undirundirnefnd-
ir. Þar meö er þingiö orðið mikiö
bákn sem erfitt er að fást við erida
segja gárungar i Washington að
nú sé sérhver þingmaöur demó-
krata formaður einhverrar
nefndarinnar.
Rétt einsog frambjóöendurnir
sjö sem Ladd tekur til meöferðar
hafa flestir harla óljósar hug-
myndir um þaö hvernig styrkja
eigi ftokksböndin, þá eru svör
þeirra um þetta atriði — þingið
ekkert til að hrópa húrra fyrir.
Repúblikaninn John Connally
hefur þó sett fram hugmyndir um
ýmsar breytingar — kjörtimabil
forseta verði sex ár og endur-
kosning ekki leyfð, öldunga -
deildarþingmenn verði kosnir til
sex eða átta ára en fulltrúadeild-
arþingmenn sætu fjórum sinnum
tvö ár. Hann heldur þvi fram að
þaö myndi styrkja stööu forset-
ans og þingsins ef þeir menn sem
kosnir væru til starfa þyrftu ekki
snimhendis að byrja aö hafa
áhyggjur af endurkjöri sínu og
þar af leiðandi sifellt að stunda
fyrirgreiðslupólitik fyrir ýmsa
aðila. Þá hefur Jerry Brown lagt
fram þá tillögu að þess veröi
krafist I lögum að jafnvægi náist I
fjárlögum, enda sé þingið, eins og
það er nú, ekki þess umkomiö aö
standa gegn eilífum kröfum um
meiri fjárútlát til hinna ýmsu
mála. Þessi tillaga, og aðrar
henni likar, hafa þó litinn hljóm-
grunn.
Þá hafa margir kvartaö yfir þvl
að sjónvarpsstöövarnar hafi
slæm áhrif á virkni forseta I
starfi, menn fái þar þá hugmynd
aö allt stjórnkerfið sé eitt heljar-
mikið leikhús sem engin ástæða
Reagan kveður fastar að orði en
nokkur annar þegar hann mælir
með þvi að rikisvaldið verði stór-
lega skert.
sé til að bera nokkra viröingu fyr-
ir. Einnig hafi sjónvarpið þau
áhrif að menn s jái greinilega alla
galla þeirra sem gegna embætti
forseta, hversu smáir sem þeir
eru, og því sé erfitt fyrir menn að
standast þann samanburö sem
ætiö er gerður við „hina gömlu,
góöu” forseta sem sérhver hollur
Bandarikjamaöur dáir af öllum
lifs og sálar kröftum, Washing-
ton, Jefferson, Lincoln, Roose-
velt og Roosevelt...
Enda er sagt að litlu máli skipti
lengur hversuhæfur forseti er eöa
„sterkur” leiötogi, honum muni
ætlð reynast erfitt meö núverandi
stjórnkerfi aö koma málum sin-
um framogsé jafnvel ekki lengur
öruggur um að hljóta útnefningu
flokks sins þegar til endurkjörs
kemur. Þetta hafi þær afleiðingar
aöút á við viröist staöa forsetans
veik, af þvi leiði svo að vald hans
yfir mönnum minnki etc.etc. Það
er álit margra sem kunnugir
mega teljast að þetta eftirsótta
embætti sé hafnað I vitahring.
Þrennt er það sem forseti þarf
að ráða yfir til að geta náð ein-
hverjum árangri; þegar hefur
verið minnst á miidlvægi hæfi-
leika hans sjálfs og svo virkni
hans innan stjórnkerfisins. 1
þriðja lagi þarf svo forseti að hafa
á takteinum „lausnir” á vanda-
málunum sem við er að etja. A
það er bent að þó vafa sé undir-
orpið hvort „New Deal”-stefna
Franklins D. Roosevelts hafi i
rauninni verið þess umkomin að
glima við vandræöi kreRJunnar
miklu þá hafi það haft úrslitaþýö-
ingu að mönnum hafi virst þessi
frjálslyndispólitik geta borið
árangurog þvi fyllst nýjum þrótti
og bjartsýni aftur oriö rlkjandi.
Hin tröllauknu vandamál nú-
timans — verðbólga, atvinnu-
leysi, efnahagsleg stöönun og
orkuskortur — hafa nú riðið að
fullu siöustu leifum „New
Deal”-stefnunnar og breytinga er
þörf, að flestra dómi. En þá velta
bandariskir kjósendur þvf fyrir
sér hvort frambjóðendurnir nú
hafi einhver ráð sem greitt gætu
úr málunum.
Verðbólgan er höfuðóvinur
allra frambjóðendanna — að
Edward Kennedy einum undan-
skildum — og þeir segja að verði
henni ekki komiö niður úr þeim
Óllkt Reagan vill þessi fyrrver-
andi rikisstjóri I Texas ekki
leggja hömlur á forsetaembættið
en hyggst beita valdi sinu á
ihaldssaman hátt.
13% sem hún er nú I muni kjör-
timabil næsta forseta verða
árangurslaust. Kennedy telur
hins vegar aö lita verði á verð-
bólguna i vlðara samhengi og
taka þá tillit til hækkandi orku-
verðs, svimandi læknisgreiöslna,
atvinnuleysis og þar fram eftir
götunum. Kennedy er llka einn
um þaö að állta að „New
Deal”-stefnan hafi ekki beðiö
endanlegt skipbrot og hann held-
ur því fram að aðlaga verði þessa
stefnu aöstæöum nútlmans, þó
hann geri sér grein fyrir þvl að
næsti áratugur geti hvorki ein-
kennst af hreinu frjálslyndi eða
þá hreinni Ihaldsstefnu. Meðal
baráttumála Kennedys er aukin
rikisforsjá i ýmsum málum, svo
sem læknisþjónustu, en aftur
minnirikisforsjá iýmsum öðrum.
Hann berst og fyrir aukinni að-
stoð rikisins við þá sem minni-
háttar eru.
Báðir teljast þeir Kennedy og
Jerry Brown frjálslyndir i stjórn-
málum Bandarikjanna en er þó á
milli skoöana þeirra hyldýpi
mikið. Kennedy er einsog áöur
segir frjálslyndur pólitikus af
gamla skólanum, meðan Jerry
Brown er fylgjandi hinni svoköll-
uðu „nýju frjálslyndisstefnu” og
eiga þær fátt eitt sameiginlegt.
Nýja frjálslyndið hefur verið að
mótast undanfarin 10-20 ár en
þungamiðja þeirrar stefnu er aö
taka verði mið af aðstæöum nútil-
dagsi' pólitiskum aðgerðum. Með
aukinni fjöldamenntun óx upp
heil kynslóö manna sem þótti litíð