Vísir - 11.02.1980, Blaðsíða 6

Mánudagur 11. febrúar 1980.
6
Þri&judaginn 5. febrúar siðast
liðinn birtist i Visi grein eftir
Lúðvik Jósepsson fyrrv.
alþingismann, undir fyrirsögn-
inni: „Eru umsagnir Þjóðhags-
stofnunar um efnahagstillögur
flokkanna ekki marktækar ?”
Efni greinarinnar er tviþætt.
Annars vegar gagnrýnir Lúðvik
harðlega það, sem hann kallar
„ósjálfstæði og skoðanaleysi”
sumra stjórnmálamenna, og
hann telur meðal annars birtast
i þvi, aö leitað sé eftir ábending-
um og umsögnum frá sérfræði-
stofnun eims og Þjóðhagsstofn-
un, þegar ræddar séu tillögur
flokkanna i efnahagsmálum og
umsagnirnar siðan teknar sem
„einhver stóri sannleikur.”
Hins vegar staöhæfir Lúðvik,
„að forstöðumaður Þjóðhags-
stofnunar (sé) farinn að notfæra
sér ósjálfstæði og skoðanaleysi
þessara stjórnmálamenna og
(gefi) þvi umsagnir um mál-
efni, sem (séu) langt frá sér-
fræöiþekkingu hans, og reyndar
sýnist „sérfræðin” æði hæpin á
stundum”. Þá heldur Lúðvik þvi
fram, að umsagnir Þjóðhags-
stofnunar séu „illa unnar, óná-
kvæmar og beinlinis vilhallar”.
Um fyrri þátt málsins ætla ég
ekki að fara mörgum orðum:
Stóryrði Lúðviks um undir-
gefni stjórnmálamanna við hið
imyndaðs sérfræðinga veldi eru
fjarri öllu lagi, og dæmin, sem
hann tekur i þvi sambandi,
marklitil.
Siðari þátturinn i grejn Lúð-
viks, sá sem snýr að störfum
Þjóðhagsstofnunar og forstöðu-
manns hennar, felur i sér svo al-
varlegar ásakanir, að ekki
verður hjá komist að gera við
þær athugasemdir. Fullyrð-
ingar sinar um störf Þjóðhags-
stofnunar reynir Lúðvik að
styðja með fimm dæmum úr
umsögnum Þjóðhagsstofnunar
um tillögur stjórnmálaflokk-
anna i efnahagsmálum, sem
fram hafi komið i stjórnar-
myndunarviðræðum á undan-
förnum vikum.
Aður en ég fer nokkrum
orðum um dæmin fimm, er ekki
úr vegi að nefna, að umsagnir
þær, sem hér um ræðir, hafa
allar verið samdar beinlinis að
beiðni forystumanna stjórn-
málaflokkanna, reyndar með
ákaflega litlum fyrirvara og
eingöngu til þess að svara
ákveðnum spurningum.
Umsagnirnar, áem svo eru
nefndar, ber þvi eingöngu aö
skoöa sem vinnuskjöl — minnis-
atriði og ábendingar — sem
styðjast mætti við, þegar til-
lögurnar skyldu ræddar og
metnar i viðara samhengi af
viðræðuaðilum. öll birting og
dreifingá þessum vinnuskjölum
á opinberum vettvangi er auð-
vitað á ábyrgð þeirra manna,
sem óskuðueftir þeim. Efnisvið
umsagnanna er vitanlega háð
hugmyndunum, sem um er
fjallað hverju sinni, en sumar
þeirra voru alls ekki fullmótað-
ar tillögur og þvi fráleitt áð
túlka mat á þeim eða einstökum
þáttum þeirra sem einhverja
endanlega niðurstöðu. Umsagn-
irnar eru þannig efniviður með
öðru við stefnumótun, hvorki
meira né minna. Þær voru allar
samdar meö sama hugarfar.
þ.e. að meta sem réttast afleið-
ingar aögerðanna, sem um er
fjallaö, að vekja athygli á
tengdum atriðum, sem máli
gætu skipt, og jafnframt reyna
að benda á vandkvæði, sem
kynnu að vera samfara fram-
kvæmd þeirra. Vitanlega er hin-
um gamalreynda stjórnmála-
manni, Lúövik Jósepssyni,
þetta allt miklu ljósara en svo,
að um þaö þurfi að fara orðum
hans vegna. En flestir lesendur
greinar Lúöviks munu vera ó-
fróðari en hann um gang mála á
þessum vettvangi og eiga rétt á
betri leiðsögn en hann gefur i
grein sinni.
Ugglaust má i ýmsum grein-
um draga i efa gildi þeirra að-
ferða, sem hagfræðingar Þjóð-
hagsstofnunar og aðrir sérfræð-
ingar nota við vinnu sina, en ég
visa á bug öllum aödróttunum
Lúðviks Jósepssonar um það, að
umsagnir Þjóðhagsstofnunar
séu visvitandi vilhaliar ákveðn-
um flokkum eða stórnmála-
skoöunum.
Ég vik nú stuttlega að
dæmunum fimm.
1. Sérfræði Seðlabank-
ans og sérfræði Þjóð-
hagsstofnunar.
Lúövik segir, að Seðlabankinn
hafi haldið fram skoðunum
gjörólikum þeim, sem
Þjóöhagsstofnun hafi sett fram,
um tillögur, sem formaður
Sjálfstæðisflokksins lagði fram
til umræðu og athugunar i árs-
byrjun. Um þetta mál hefur
reyndar þegar verið nokkuö
fjallað i dagblöðum. 1 Morgun-
blaðinu hinn 15. janúar sl. segir
höfundur orðanna, sem Lúðvik
vitnar til, Bjarni Bragi Jónsson
hagfræðingur Seðlabankans:
„...Sagt er, eða látið að þvi
liggja, að hagfræðideild
Seðlabankans hafi gert sjálf-
stæða útreikninga á kjara-
skerðingaráhrifum hinna
mismunandi tillöguhug-
mynda og fengið niðurstöður
verulega frábrugðnar þeim,
sem Þjóðhagsstofnun lét frá
sér fara. Þetta er misskiln-
ingur og missir marks um
meginefni þess álits, sem
hagfræðingur Seðlabankans
lét i té. Hagfræðideildin hefur
enga slika útreikninga gert að
þessu sinni. Að visu hefur
deildin komið sér upp reikni-
likani áþekkrar gerðar og
Þjóöhagsstofnun notar, en
það hefur sýnt mjög svipaðar
niðurstöður og þvi engin
ástæða til þess að ætla aö þaö
muni sýna aðra mynd að
gefnum sömu forsendum og
Þjóðhagsstofnun hefur fengið
upp i hendurnar.”
Þá veröur ekki séð, hvernig
það má vera Þjóðhagsstofnun
til hnjóðs, að dæmi eða hluti úr
dæmi, sem hún hefur fengið i
hendur frá öðrum, gefi þá niður-
stöðu,” að stefnt sé aö mun
meiri kjaraskerðingu en raun-
verulegt efnahagslegt tilefni sé
til.”
Væri ekki nærtækara að velta
fyrir sér, hverju breyta þyrfti i
tillögunum, sem um ræðir, svo
niðurstðan yrði önnur?
2. Meint dæmi um
hroðvirkni i vinnu-
brögðum.
Lúðvik telur, að Þjóðhags-
stofnun hafi ekki fjallað nógu
itarlega um tillögur Alþýðu-
bandalagsins um lækkun vaxta
um 10%-stig i tveimur áföngum.
Út af fyrir sig má vel fallast á
það, að æskilegt hefði verið að
fjalla rækilegar um vaxtatil-
lögur Alþýðubandalagsins en
gert var. Til þess gafst þvi
miður ekki timi. Tilvitnun Lúð-
viks — fáein orð tekin úr sam-
hengi — gefur hins vegar ranga
mynd af þvi, sem sagt var um
vaxtamál i umsögn Þjóðhags-
stofnunar. Hann lætur i veðri
vaka að um „talnalega stærð”
vaxtalækkunarinnar hafi alls
ekki verið fjallað, sem reyndar
er þó vert, að þvi er sjávarút-
veginn varðar i umsögn Þjóð-
hagsstofnunar. Abendingar
Þjóðhagsstofnunar i þessu máli
voru meðal annars um sérstöðu
vaxta sem kostnaðarþáttar á
veröbólgutimum, það er að háir
vextir eða verðtrygging séu
ekki bláber kostnaður, þegar
verðbólga geisar, þar sem á
móti þeim standi verðhækkun
eigna. Þá var i umsögninni
visað á álitsgerðir Seðlabanka
tslands um vaxtamál i sam-
bandi viö verðlagsþróun, þar
sem jafnan hefur verið lögð
áherzla á, að áhrif vaxtanna á
þróun peninga- og lánamála og
á verðgildi sparifjár almenn-
ings, séu afdrifarikari fyrir
verðlagsþróunina en kostnaðar-
áhrif þeirra i reikningum fyrir-
tækja. En vaxtamál eru einmitt
á sérsviði Seðlabankans. Kenn-
ingarum áhrif vaxtalækkunar á
veröbólgu eru ekki óumdeildar,
en dæmið, sem Lúðvik tekur,
sýnir ekkert annað en viðhorf
hans sjálfs i vaxtamálum, en
þau eru reyndar löngu kunn.
3. Meint andstaða við
útflutningsbætur á
landbúnaðarvörur.
Lúðvik heldur þvi fram, að
umsögn Þjóðhagsstofnunar beri
vott um andstöðu gegn „öllum
tillögum til að leysa úr vanda-
málum bænda.” Þetta eru stað-
lausir stafir. 1 umsögn Þjóð-
hagsstofnunar var einungis bent
á, að eðlilegast virtist að lita á
tillögu Alþýðubandalagsins i
þessu máli eins og hún var fram
borin fremur sem tillögu um
rikisframlag til landbúnaðarins
en milligöngu um lánsfjárút-
vegun. Þessi túlkun væri eðli-
leg, þvi ekki væri ráðlegt að
reikna með endurgreiðslum frá
bændum á þessu fé. Þá var bent
á, að þessi tillaga væri umfram
lögskylt hámark útflutnings-
bóta. Erfitt er að skilja, hvernig
þessar ábendingar — það er að
lita á úrlausn á vandamálum
bænda, hver sem hún yrði, fyrst
og fremst sem fjárhagsvanda-
mál rikisins — má túlka sem
andstöðu gegn hagsmunum
bænda.
4. Meint ósamræmi i
samanburði á tillögum.
Lúðvik telur, að ósamræmi sé
i samanburði á tillögum flokk-
anna i umsögnum Þjóðhags-
stofnunar. Hið rétta er, að Þjóð-
hagsstofnun hefur ekki að eigin
frumkvæði gert neinn slikan
samanburð. Það hafa hins
vegar forystumenn flokkanna
sjálfir gert, og þá væntanlega á
þann hátt, sem þeir telja rétt-
astan. Forystumenn Sjálf-
neöanmals
Jón Sigurðsson hagrann-
sóknastjóri svarar hér m.a.
þeim ásökunum Lúðviks
Jósepssonar formanns Alþýðu-
bandalagsins, að umsagnir
Þióðhaesstofnunar um tillögur
stjórnmálaflokkanna i stjórnar-
myndunarviðræðunum hafi
verið „illa unnar, ónákvæmar
og beinlinis vilhallar”. Jón
segir: „Umsagnirnar eru
þannig efniviður með öðru við
stefnumótun, hvorki meira né
minna. Þær voru allar samdar
með sama hugarfari, þ.e. að
meta sem réttast afleiðingar
aðgerðanna, sem um er
fjallað”.
stæðisflokksins óskuðu reyndar
eftir þvi, að gerður yrði saman-
burður á fimm dæmum um
þróun kaupgjalds og verðlags
og lögðu til meginforsendur
þessara dæma, sem sum voru
byggð á tillögum annarra
flokka. Enginn samanburður
var i upphafi gerður á kaup-
máttarþróun 1981, þar sem
stofnunin taldi ekki forsendur til
að gera hann þannig, að gagn
væri að . Þess vegna var einmitt
ekkisett upp samanburðartafla
af þvi tagi, sem Lúðvik heldur
fram að gert hafi verið, um kap-
máttarbreytingar á árinu 1981.
Þau dæmi, sem siðar voru sett
fram um þetta efni, voru með
rækilegum fyrirvörum einmitt
um það, að ákvarðanir i kjara-
og skattamálum fyrir árið 1981
myndu einmitt snúast um það,
hvaða kaupmáttarstigi mætti
ná og halda til samræmis við
raunverulegar aðstæður i
þjóðarbúskapnum, þegar þar að
kæmi. Lúðvik heldur þvi fram,
að litið tillit hafi verið tekið til
tillagna Sjálfstæðisflokksins um
skattalækkun, þegar kaup-
máttaráhrif hafi verið metin.
Þetta er rangt, fullt tillit var til
skattbreytingar tekið. Ummæli
Lúðviks gefa þvi ákaflega vill-
andi hugmynd um umsögn
Þjóðhagsstofnunar og notar
hann reyndar i þessu sambandi
tilvitnun úr skrifum um önnur
efni.
1 grein sinni lætur Lúðvik i
það skina, að Þjóðhagsstofnun
hafi tekið sér fyrir hendur — að
þvi er helst má skilja óumbeðin,
— að láta i ljós álit sitt á öllum
hliðum efnahagstillagna stjórn-
málaflokkanna samtimis og
gert á þeim samanburð lið fyrir
lið á sama tima. Þetta er fjarri
sanni, eins og þegar hefur verið
vikið að. Þjóðhagsstofnun hefur
ekki gert neinn slikan heildar-
samanburð og hefur til að
mynda ekki samið almenna um-
sögn um tillögur Alþýðuflokks-
ins i efnahagsmálum. Stofnunin
hefur hins vegar, eins og henni
er skylt lögum samkvæmt,
reynt að veita alþingismönnum
umbeðnar upplýsingar og álit á
tilteknum viðfangsefnum, sem
oft hafa verið sett fram með litl-
um fyrirvara. Umbeðnar um-
sagnir stofnunarinnar um efna-
hagstillögur, sem Sjálfstæðis-
flokkur og Alþýðubandalag
lögðu fram, mótuðust vitaskuld
af þvi, hversu mikilvægar að-
gerðir á sviði rikisfjármála
voru i þessum tillögum. Þess
vegna var mikið um þær fjallað
og reynt að draga upp sem rétt-
asta mynd af þeim rikisfjár-
málahorfum, sem þeim fylgdu.
Dæmið, sem Lúðvik rekur um
rikisfjármál i tillögum Alþýðu-
bandalagsins, er sett upp af
Þjóðhagsstofnun á grundvelli
tillagna og forsenda Alþýðu-
bandalagsins og sýnir 8 1/2
milljaröi króna lakari stöðu
rikissjóðs i árslok 1980 en að er
stefnt i fjárlagafrumvarpi. En
bæði vegna þess, að sýnt þykir,
að heildarendurmat á rikisfjár-
hagnum á grundvelli nýrrar vit-
neskju um rikisfjármálin 1979
gefi lakari niöurstöðu en i fjár-
lagafrumvarpi, og ekki siður
vegna hins, að reynslan af
framkvæmd tillagna af þessu
tagi bendir til þess, að útgjöld
falli til fyrr og tekjur seinna en
ætlað er, er sú skoðun sett fram,
að afkoman gæti reynst allt að
12-14 milljörðum króna lakari
en að er stefnt i fjárlagafrum-
varpi. Siðan er sagt berum
orðum, að þetta sé óviss áætlun.
Þetta eru hófleg varnaðarorð en
ekki áfellisdómur.
Hvað það snertir, að rikisfjár-
málin hafi verið tekin mildari
tökum þegar fjallað var um til-
lögur Framsóknarflokks, nægir
að vitna til umsagnar Þjóðhags-
stofnunar um meginatriði i til-
lögum Framsóknarflokksins i
efnahagsmálum i desember
1979, en þar sagði:
„Ekki er sett fram ákveðin hug-
mynd um rikisútgjöld að öðru
leyti. Til þess að hafa ákveðna
viðmiðun i þessu efni verður
gengið útfrá þvi, að rikisfjár-
málin verði i aðalatriðum i
þeim skorðum, sem fram
komu i fjárlagafrumvarpi i
október sl.” Og ennfremur:
„1 tillögunum er nefnt, að á-
formaður sé sparnaður og
samdráttur i ákveðnum svið-
um rikisútgjalda til þess að
skapa svigrúm til félagslegra
umbóta og kjarajöfnunar, t.d.
að þvi er varðar húshitunar-
kostnað. Nánari grein er þó
ekki fyrir þessu gerð.”
Af þessu má vera ljóst,
hvernig litið var á rikisfjár-
málin i tillögum Framsóknar-
flokks. Frekari upplýsingar um
aðgerðir i rikisfjármálum hefðu
vitaskuld kallað á endurskoðun,
og er þarflaust að fara um þetta
fleiri orðum. A hinn bóginn var i
tillögum þeim, sem forystu-
menn Alþýðubandalags og
Sjálfstæðisflokks lögðu fram i
stjórnarmyndunarviðræðum,
eins og áður sagði, beinlinis um
að ræða meiriháttar ráðstafanir
á sviði rikisfjármála sem uppi-
stöðu i efnahagsaðgeröum og
þvi beindist athyglin sérstak-
lega að þeim.
Þessi athugum á dæmunum
fimm, sem Lúðvik tilfærir úr
umsögnum Þjóðhagsstofnunar
um efnahagstillögur flokkanna,
sýnir svo ekki verður um villst,
að ummæli Lúðviks um vinnu-
brögð Þjóðhagsstofnunar eru
ekki á rökum reist.
Lúðvik iðkar gamalkunna
þrætubókarlist. Hann tinir upp
einstök atriöi, setningar og
setningarhluta úr ýmsum átt-
um, stundum óskyldum, allt
slitið úr samhengi. Á þessu er
greinin byggð. Hann lætur i
veðri vaka, að Þjóðhagsstofnun
setji sig i dómarasæti gagnvart
efnahagsmálatillögum flokk-
anna. Ekkert gæti verið fjær
sanni.
Eins og fram hefur komið i
fréttum, hafa stjórnar-
myndunaraðilar leitaö um-
sagnar Þjóðhagsstofnunar um
hugsanlegar ráðstafanir i efna-
hgamálum. Þjóðhagsstofnun
hefuraðsjálfsögðu freistað þess
að leggja sem réttast mat á lik-
legar afleiðingar tiltekinna
dæma um efnahgasaðgerðir.
Þetta mat er oft óvisst og ófull-
komið, en felur ekki i sér neina
dóma um það, hvort niður-
stöðurnar séu æskilegar eða
ekki. Athugasemdir Þjóðhags-
stofnunar eru eingöngu ætlaðar
sem efniviður i stefnumótun i
viðara samhengi á vettvangi
stjórnmálanna, enda mörg
þeirra dæma um efnahagsað-
gerðir, sem komið hafa við sögu
að undarfförnu, ekki fullmótuð
og sum hver eingöngu hugsuð
sem umræðuefni en ekki tillögur
aðila.
Grein Lúðviks virðist i heild
byggð á mistúlkun á þessum til-
gangi umsagnanna. Það liggur i
hlutarins eðli, að margt af þvi,
sem hagfræðingar hafa til mála
að leggja, ber nokkurn svip af
búsáhyggjum, einfaldiega
vegna þess, að þeim ber að
fjalla um þær fjárhagslegu tak-
markanir, sem þjóðarbúskapn-
um eru settar hverju sinni. Auð-
vitað er skiljanlegt, að stórhuga
umbótamönnum þyki þvilikt
fjas til trafala, þegar þeir vilja
koma góðum málum fram, en
við þvi er ekkert að gera.
Það er vissulega þörf
ábending hjá Lúðvik Jóseps-
syni, að allir menn — stjórn-
málamenn sem aðrir — ættu
jafnan að taka ábendingum og
niðurstöðum svokallaðra sér-
fræðinga með gagnrýni og
freista þess að mynda sér
skoðun útfrá brjóstviti sinu.
Grein Lúðviks ber þvi miður
ekki vitni um þau vönduðu
vinnubrögð, vakandi gagnrýni
og viðsýni, sem hann brýnir svo
mjög fyrir öðrum.
ATHUGASEMDIR VIÐ UM
MÆLI LÚÐVÍKS JÓSEPS
SONAR UM STÖRF
ÞJOÐHAGSSTOFNUNAR