Vísir - 06.03.1980, Blaðsíða 9

Þessi mynd er tekin yfir verksmifijubyggingar Síldarverksmiöja rikisins á Sigiufiröi á þeim árum, þegar sfidarævintýriö var i algleymingi. Þá var talaö um „peningaiykt” i
bænum, og allir sættu sig viö hana. Ná heitir slikt mengun og er oröiö vandamál. En hvaö er til ráöa I þessu sambandi?
Hvao er til raða viö pen-
ingalykt?
Það eru ekki svo ýkja
mörg ár síðan að lykt frá
síldarmjölsvinnslu ##pen-
ingalyktin" var kærkom-
inn vorboði í mörgum
sjávarplássum hér á
landi. Peningalyktin var í
raun tákn þess að mikill
annatimi færi í hönd, tími
sem veitti mönnum góða
tekjumöguleika, fólkinu
fjölgaði um helming í
mörgum þorpum og allt
iðaði af lífi og starfsemi.
Þetta var án efa
skemmtilegasti tími árs-
ins. Þá var heldur ekki
verið að fárast um það þó
breiðir soðstraumar lit-
uðu sjóinn út frá bræðsl-
unum. Þaðvar nóg af síld
i sjónum og henni varð að
koma í lóg í snarheitum.
Flestir eða allir þorpsbú-
ar voru á einn eða annan
hátt tengdir og háðir síld-
inni.
Nú er hætt aö bræöa sfld, loön-
an aö visu komin í staöinn, en
þaö vantar æöi mikiö á þaö aö
hún gegni þvl allsherjar lif-
gjafahlutverki fyrir sjávar-
þorpin sem sildin geröi. 1 tiltölu-
lega fáum byggöarlögum, bygg-
ir ekkinema lítill hluti ibúanna
afkomu sína aö verulegu leyti á
loönunni. Fyrir öörum er lykt af
loönubræöslu og annaö sem
þessum atvinnurekstri fylgir, ó-
daunn, mengun og óþrifnaöur.
Hreint og ómengaö loft er
meöal þeirra lifsgæöa sem hvaö
mest er lagt upp úr I velferöa-
rikjúm nútimans. Mengun er
meö réttu eöa röngu, oröiö sam-
heiti yfir allt þaö i lofti, láði eöa
legi sem ekki telst eiga þar
heima, styggir skynfæri manna
eöa trufiar búsetu jurta eöa
dýra sem fyrir voru.Og mengún
er stórt orö í munni sumra nú-
timamanna. Þaö yfirgnæfir orö
eins og atvinnuöryggi, búsetu-
rétt, hagsæld og velfarnaö.
Kröfur um „mengunarlaust”
umhverfi eru oft óbilgjarnar, en
eiga vissulega stundum rétt á
sér. Skilyröi um mengunar-
varnir, þ.m.t. vegna fiskmjöls-
framleiöslu, eru oröin mjög
ströng I ýmsum nágrannalönd-
um okkar, Þessar kröfur þýöa
menn gjarnan á islensku án til-
lits til aöstæöna.
Arekstrar milli þeirra sem
finnst peningalyktin góö vegna
þess hvernig hún er tilkomin, og
hinna sem gera skýlausa kröfu
um tárhreint umhverfi án tillits
til aöstæöna eru alls ekki nýir af
nálinni hér, en þeim hefur fjölg-
að og þeir hafa orðið alvarlegri
nú upp á siökastiö. Um þaö eru
mörg dæmi viös vegar aö af
landinu. Þaö er varla nokkrum
vafa undirorpiö að loftmengun-
arvarnir I einhverri mynd
veröur til aö taka upp viö fisk-
mjölsverksmiðjur svo fremi
sem þessi iðnaður verður stað
settur nærri þéttbýli I framtið-
inni.
Nú er þaö svo aö ýmis stig eru
til af þeim kröfum sem gera
veröur i þessum efnum. Reglu-
gerö um þessi mál er ekki enn til
i endanlegu formi, enda er þaö
aö sumu leyti skynsamlegt aö
flýta sér hægt og stilla ekki upp
reglum sem engin leið er aö
framfylgja. Heilbrigöiseftirlit
rikisins hefur vissulega unniö
afar gagnlegt undirbúningsstarf
á undanförnum árum, og heil-
brigöisyfirvöld hafa yfirleitt
gert sér grein fyrir þvi aö hér
veröur aö taka þessi mál nokkuö
öörum tökum en þar sem fisk-
iönaöur er aðeins óverulegur
þáttur atvinnulifsins. Eins er
þaö hér innanlands aö ekki er
vist aö gera eigi alls staöar
sömu kröfur til mengunarvarna
fiskmjölsverksmiöja. Þau stig
eöa skref til aö draga úr lyktar-
mengun og nefnd eru hér á eftir
eru ekki endilega I samræmi viö
þær kröfur sem Heilbrigöiseft-
irlitiö mun gera i væntanlegri
reglugerö heldur á ábyrgð und-
irritaðs. Og á „patentlausir”
trúi ég ekki.
A. Háir reykháfar geta veriö
nægilegir til aö lyfta reyk yfir
litla byggö t.d. á nesi eða skaga,
og þynna ólyktarloftiö út.
B. Þvottaturnar.Meö vatns- eöa
sjókælingu má þétta alla gufu úr
verksmiöjum. Reykurinn hverf-
ur og ber þá siður meö sér fitu-
eða mjölagnir, en lyktin hverfur
ekki alveg jafnvel þó að hár
skorsteinn taki viö af þvotta-
turninum. Viöa hér á landi
mundi þetta talið nægilegt
a.m.k. ef klóri væri blandaö i
þvottavatniö.
C. Endurbrennsla á þeim eim
sem úr þvottaturnum kemur er
skilyrði þar sem fullkominnar
lykteyðingar er krafist sum-
staðar erlendis. Sjálfsagt dugir
ekkert minna þar sem verk-
smiöjur eru i miöju stóru þétt-
býlissvæöi. En þetta er dýrasta
aögeröin og raunar sú eina sem
krefst rekstrarfjár. Þaö má
nefna þaö aö allar þessar aö-
geröir eru mun auöveldari viö-
fangs ef verksmiöjur hafa svo-
kallaöa gufuþurrkara, en þeir
eru i sjálfu sér ekki lykteyöing-
artæki.
Ég held aö það sé óskynsam-
legt að gera ráö fyrir þvi aö þaö
veröi látiö viögangast miklu
lengur aö alls engar varnir séu
viðhaföar gegn lyktarmengun
frá fiskmjölsverksmiöjum.
Þetta er vandamál sem ekki
veröur leyst meö undirskriftum
á mótmælaskjöl eöa með þvi aö
loka og opna verksmiöju á vixl.
Þeir sem mest tengjast málinu
eru ibúar i nágrenni verksmiðj-
anna, þeir sem reka verksmiöj-
urnar eöa eru háöir þeim at-
vinnulega, þ.m.t, sjómenn og
útgeröamenn, og opinberir aðil-
ar, riki og sveitarfélög sem hafa
drjúgar tekjur af þessum at-
vinnurekstri.
Þessir aðilar verða að taka
höndum saman og leysa málið
þvi aö fiskmjöl veröur framleitt
á isiandi um ófyrirsjáanlega
framtiö. Eins og áöur var sagt
eru lausnir til en þær kosta pen-
inga, peninga sem gefa engan
arö og ekki er gert ráð fyrir i
rekstragrundvelli verksmiöj-
anna. Hiö sameiginlega átak
mætti hugsa sér eitthvaö á
þessa leiö:
1. tbúar viðkomandi sveita-
félags (heilbrigðisnefndir,
neöartcncils
Dr. Björn Dagbjartsson, for-
stjóri Rannsóknarstofnunar
fiskiðnaðarins gerir hér gagn-
merkar tillögur um þaö, hvaða
leiöir séu heppilegastar til þess
að draga úr lyktarmengun frá
fiskim jöls verksmiðjum og
hvaða aðilar geta tekið saman
höndum i þvi sambandi.
sveitastjórnir eða borgarafund-
ir) ákvæöu hvort, eöa þá hve
viðtækum mengunarvörnum
fiskmjölsverksmiöja staöarins
þyrfti aö koma sér upp. Þeir
yröu aö gera sér ljóst aö sveita-
félagiö yröi af tekjum vegna
þessara framkvæmda og of
strangarkröfur kynnu aö flæma
þennan atvinnurekstur burt af
svæöinu.
2. Rekstraraðili (eigandi) fisk-
mjölsverksmiðju stæöi fyrir og
kostaöi þessar framkvæmdir,
en fái þeirra vegna sérstaka
fyrirgreiöslu eins og neöan
greinir. Reikna verður meö þvi
að eigandinn telji sér hag i bvi
aö halda rekstrinum áfram og
vilji þvi leggja nokkuö af mörk-
um til að fá vinnufrið á þessum
staö.
3. Sveitafélagið slægiaf gjöldum
eöa frestaöi innheimtuaögerð-
um meöan á framkvæmdum
stendur. Fyrir sérhvert sveita-
félag hlýtur atvinnufyrirtæki
eins og fiskmjölsverskmiöa aö
vera kærkomið. Sé einhver fisk
vinnsla aö ráöi stunduö á staön-
um er töluvert á sig aö leggja
fyrir bæjaryfirvöld aö geta boö-
iöupp á möguleika til fiskmjöls-
framleiöslu.
4. Við verðlagningu bræösluhrá-
efnis verði veitt heimild til aö
greiöa lægra hráefnisverö meö
tilliti til kostnaöar viö fram-
kvæmdir vegna mengunar-
varna. Fiskvinnslufyrirtækin á
staönum hljóta aö sjá sér hag i
þvi aö veita afslátt á fiskúr-
gangi og slfkt hlýtur einnig aö
geta komiö fyrir með loönubáta.
5. Rikisstjórn og fjármálayfir-
völd ættu að m.a. að útvega
lánsfé til aögeröa og búnaöar til
mengunarvarna og einnig aö
fella niöur tolla og söluskatt af
efni og tækjum til þessara nota
eða endurgreiöa þessi gjöld.
6. Starfsmenn verksmiðjunnar
gætu viljaö leggja eitthvaö af
mörkum til aö halda atvinnu
sinni og stuðla að betri vinnu-
staö og umhverfi fyrir fjölskyld-
ur sinar. Vera má aö afsláttur
frá kauptöxtum meöan unniö er
að þessum framkvæmdum komi
til greina.
Ég á ekki von á þvi aö þessar
lauslegu tillögur fái mikinn
hljómgrunn til aö byrja meö,
en ég er hins vegar þeirrar
skoðunar aö við töpum á öllum
töfum hér eftir. Aður en varir er
komiö aö næstu eða þar næstu
vertiö meö tilheyrandi undir-
skriftalistum, lesendabréfum
og verksmiðjulokunum. Ég held
aö viö komumst ekki hjá þvi að
kalla til fleiri aöila en frá heil-
brigöisyfirvöldunum einum til
að leysa þetta mál, en við þurf-
um hins vegar aö komast hjá
þvi aö byggja upp þungt rann-
sókna- og eftirlits,,apparat” i
kringum málið. Viö þurfum sem
fyrst aö losna viö þau óþægindi
og þann ófriö sem rikt hefur af
þessum orsökum alltof lengi til
leiðinda og útgjalda fyrir alla
sem hlut eiga aö máli.