Vísir - 22.03.1980, Blaðsíða 16

Tóinas handleikur hér kylfuna af
kunnáttu enda þaulvanur golf-
leikari. Visismyndir. G.V.A.
Laugardagur 22. mars 1980
VÍSIR
Laugardagur 22. mars 1980
„HELD ÉG SÉ SENN
SADDUR AF METORÐUM”
— segir Tómas Árnason vidskiptaráóherra í helgarvidtali
Unglingurinn sem leggur sig þarna
allan fram i kúluvarpinu er auð-
vitaö Tómas, en þekkir einhver
unga ábúöarfulia áhorfandann f
pokabuxunum? Hann heitir
Lúövik Jósepsson.
Þaö væri náttúrulega stcindauöur maöut' sem heföi ekki ánægju af þvi aö vera þar.
m
„Mitt pólitíska viðhorf byggist á því að það sé um þrennt að tefla:
ihalds- og hægri stefnu, kommúnisma og sósíalisma og loks það sem
þar er á milli, Ég er framsóknarmaður meðal annars vegna þessa,
þvi þetta er eins og í skákinni, miðborðið ræöur oftast úrslitum".
Þannig svarar Tómas Árnason þegar hann er spurður hversvegna
hann sé framsóknarmaður og hann heldur áfram. „Ég legg nasisma
og kommúnisma nokkurnveginn að jöfnu, hvort tveggja eru ofbeldis-
stefnur sem mér likar ekki við. ihaldið hinsvegar vill lága skatta og
litla velferð. Hvort það fari saman? Já, það tel ég. Talsverð skatt-
heimta er forsenda fyrir velferðarþjóðfélagi", segir hann.
Helgarblaðið heimsótti Tómas eitt febrúarsíðdegi meðanhlé var á
störfum þingsins og ræddi við hann um lifið og tilveruna, aðallega
pólitfsku tilveruna, — og svo hann sjálfan.
Neeeeeei... ég hef ekki áhuga á að verða formaður
Ég ætlaði að verða íþróttakennari en striðið kom i veg fyrir það.
öröum.
Þaö fer vel á meö
kosningaferöalagi á
Hann býr i glæsilegu húsi sem stendur i
brekku i vesturbæ Kópavogs en bernsku-
heimili hans var á Hánefsstaðareyrum viö
Seyöisfjörð þar sem faöir hans var útvegs-
bóndi.
„Ég er alinn upp viö aö vinna mikiö bæöi
til sjós og lands. Þaö var talsverö útgerö
þarna, venjulega sjö til tiu bátar og faðir
minn átti fjórtán tonna bát sem viö fórum
að starfa viö strax og viö stóöum út úr
hnefa”, segir hann.i«Þetta var allt annað
samfélag en inni i Seyöisfjaröarkaupstaö
en þangaö var klukkutima gangur. Viö vor-
um meira I tengslum viö atvinnulifiö, lik-
ara þvi sem var á hinum fjöröunum en á
þessum árum var mikiö um kaupmenn á
Seyöisfiröi og þar var talsveröur bæjar-
bragur. Viö vorum kallaöir Eyrarbúar en
töldum okkur nú sjálfir vera menn meö
mönnum!”
Iþróttir og framsóknarpólitík
Tómas var mikiö i iþróttum og keppti I
frjáisiþróttum fram á fulloröinsár.
„Við æföum okkurheima og fórum einnig
talsvert inn á Seyöisfjörö til aö æfa og
keppa. Eitt sinn kom skiöakennari frá
Siglufiröi og hélt námskeið og var ekki litill
fengur i þvi. Þórarinn Sveinsson var
iþróttafrömuöur Austurlands og kveikti
iþróttaáhuga I okkur. Annars keppti ég
mikiö með UÍA, Ungmenna og fþróttasam-
bandi Austurlands og fyrsta skipti sem ég
kom til Reykjavikur var til að taka þátt f
frjálsiþróttamóti sem var fyrsta drengja-
meistaramótiö sem haldiö var hér á landi.
Ég var þá átján ára”.
— Hvernig þótti þér að koma i höfuöstaö-
1 inn?
„Þetta var afskaplega merkileg upplifun
og skemmtileg. Mér fannst strax mjög fall-
egt i Reykjavik og haföi gaman af aö koma
1 þangað.
Ahugi á pólitik? Hann spratt upp úr þvi
hvaö mér fannst kjör þeirra sem unnu aö
framleiöslunni áberandi lakari en annarra
og einnig þótti mér landsbyggðin afskipt.
Annars hlustaöi ég á fréttir af áhuga frá þvi
ég man eftir mér og það var alltaf mikiö
talað um pólitik heima hjá mér.
— Var það framsóknarpólitfk?
„Já, já þaö voru allir minir nánustu
framsóknarmenn.
Skemmtilegt nám
Ég ætlaöi mér aö sigla til Danmerkur og
læra aö veröa iþróttakennari en striöiö kom
i veg fyrir þaö”, segir Tómas. „Ég fór I al-
þýöuskóla á Eiöum og þótti gaman aö læra
en þaö var mest fyrir orð Vilhjálms bróöur
mins sem ég fór i Menntaskólann á Akur-
eyri. Hann var þar i námi á undan mér.
Eftir að ég var kominn i menntaskóla varö
ég fljótt ákveöinn i þvi aö fara f lögfræöi.
Þaö kom aldrei annaö nám til greina. Af-
hverju? Mér þótti hún bara svo áhugavekj-
andi og skemmtileg.
Ég var meö Rannveigu Þorsteinsdóttur f
háskólanum,þeirri miklu námsmanneskju, ,
sem fór i langskólanám þegar hún var
komin á miðjan aldur. Hún tók stúdentspróf
utanskóla og lögfræðina á þremur og hálfu
ári. Mér fannst hálf aumingjalegt ef enginn
karlmaöur ætlaöi aö fylgja henni, svo ég
ákvaö aö gera þaö sjálfur”.
Tómas bætir viö aö önnur kona hafi þó
haft meiri áhrif á þessa hraöferö, þvi hann
hafi verið trúlofaöur og ekki hafi komiö til
greina aö gifta sig fyrr en aö námi loknu.
„Konan min, Þóra Kristln Eiriksdóttir er
borin og barnfædd i Neskaupsstað, svo viö
erum bæöi Austfiröingar i húö og hár. Meö-
an viö vorum trúlofuö dreymdi hana fjóra
lauka og þaö hefur sannarlega komiö fram,
þvi viö eigum fjóra syni”, segir hann.
Tómas var I framhaldsnámi i Bandarfltj-
unum I alþjóðarétti og alþjóöaverslunar-
rétti i eitt ár.
„Hvort mér hafi fundist gaman i Banda-
rikjunum? Það væri náttúrulega steindauð-
ur maöur sem heföi ekki ánægju af þvi að
vera þar! Þetta er gifurlega fjölbreytt land
og ég hafði ekki gert mér glögga grein fyrir
þvi áöur hversu mikill munur er á milli
rikja innan Bandarikjanna. Þetta eru i
raun mörg þjóðlönd.
Meginhlut.i ibúanna býr viö góö kjör en
þaö er afar mikill munur milli þeirra og
hinna sem búa viö kröpp kjör. Bandarfkin
ættu aö vera meira velferöarriki. En fólkiö
er opiö og óformlegt og þaö er gaman aö
umgangast það”.
Hann kom heim áriö 1952 og tók ári siöar
viö starfi i varnarmáladeild utanrikisráöu-
neytisins sem var verið aö setja á fót. Hann
byrjaöi búskap á Akureyri 1949 en fluttist
þaöan áriö 1953.
Senn saddur af metoröum
„Pólitikin, já. Fyrstu tilburöirnir til af-
skipta af henni voru á málfundunum á Eið-
um og siöar i Menntaskólanum á Akureyri.
Ég starfaöi talsvert mikiö i háskólapólitik-
inni en mest á bak viö”, segir hann. „Þá á
ég auðvitað ekki viö baktjaldamakk heldur
að ég vann aö stuöningi viö aöra” bætir
hann viö.
„Ég hef alltaf haft skoöun á hlutunum og
fundist eðlilegt aö berjast fyrir henni”.
— Metnaöargjarn?
„Já, já, ég held ég hafi metnaö. Þó hefur
hann nú farið dvinandi meö árunum”.
— Stefniröu aö þvi aö veröa formaöur
Framsóknarflokksins?
„Neeeei”, segirhann oghlær, „ég sækist
ekki eftir þvi. Ég held aö ég sé senn saddur
af metoröum”.
— Hvaö þykir þér mest varið I i fari ann-
arra?
„Ég er mest hrifinn af þvi þegar menn
hafa jákvæö viöhorf til lifsins, eru hreinir
og beinir og ekki teprulegir. Mér finnst tii-
dæmis að menn eigi aö viöurkenna fyrir
öörum ef þeir hafa ákveöinn metnaö en
ekki að vera aö fela þaö”.
Handgenginn Eysteini
— Mér er sagt aö þú hafir alltaf verið
handgenginn Eysteini, sem hafi haft mik-
inn áhuga á að koma þér inn á þing og þótt
þaö ganga fullseint.
„Já, ég hugsa aö þaö sé rétt. Ég tók sæti
Eysteins fyrir austan og hef, frá okkar
fyrstu kynnum metiö hann ákaflega mikils.
Auk þess að vera pólitlskir samherjar erum
við báöir áhugamenn um útivist og fórum
mikið i fjallgöngur saman og á skíöi. Ég
var I mörg ár viðloöandi pólitik og sinnti
ýmsum trúnaðarstörfum fyrir Framsókn-
arflokkinn áöur en ég varö þingmaöur”.
— Ertu til hægri i Framsóknarflokkn-
um?
„Þaö segja sumir aö ég sé þaö en sjálfum
finnst mér ég vera á miöboröi stjórnmál-
anna. Hinsvegar er ég frjálslyndur I utan-
rikismálum”.
— Hvaö er aö vera frjálslyndur i utan-
rikismálum?
„Þaö þýöir aö ég er fylgjandi mannrétt-
indum og frjálsum kosningum og vil fylgja
aö málum þeim sem þaö styöja”
— Ertu þá ekki fylgjandi vestrænni sam-
vinnu?
„Jú, ég er mikill Natosinni”.
Hef mætur á ýmsum póiitískum
andstæöingum
— Hvaöa pólitisku eftirmæii vildiröu
helst fá?
„Aö ég hefði reynt aö gera mitt besta og
alltaf haft i huga hagsmuni lands og þjóðar
i stjórnmálaákvöröunum. Þaö verður aö
vera i öndvegi, þó menn séu góöir flokks-
menn”.
— Minnisstæöir stjórnmálamenn?
„Mér hefur alltaf þótt mikið til Eysteins
Jónssonar koma eins og áöur hefur komið
fram, en ég hef lika haft vissar mætur á
ýmsum andstæöingum minum i pólitik.
Haraldur Guðmundsson var til dæmis gáf-
aður og velviljaöur . stjórnmálamaöur aö
minu mati og mér þótti skoöanir Bjarna
Benediktss.onar aö mörgu leyti skynsam-
legar, þótt viö værum andstæðingar.
Af erlendum stjórnmálamönnum sem ég
hef hitt, þykja mér eftirtektarverðastir,
Willy Brandt, Wilson og MacMillan.
Leiöinlegir þessir lotulausu fundir
— Hvað þykir þér skemmtilegast?
„Þaö er nú svo ótalmargt sem mér þykir
skemmtilegt. Ég hef alltaf verið mikill
hobbýisti og hef ákaflega gaman af golfi,
fjallaferöum, tafli, laxveiðum og skíðaferö-
um. Maöur gleymir öllum áhyggjum og
pólitisku amstri þegar maöur er kominn út
i náttúruna. Ég hef lika mikiö gaman af
póiitik en mér þykir oft leiöinlegir þessir
lotulausu fundir. Þetta starf gerist mikið á
fundum og þeir eru auövitaö nauðsynlegir,
— en misjafnlega skemmtilegir”.
— Persónulegt pólitiskt andstreymi?
„Þaö er svo skrýtiö meö pólitlk, aö þaö er
að sumu leyti vandasamara aö vinna en
tapa. Þegar maöur vinnur er alltaf einhver
annar sem tapar og þó þetta sé auðvitað
þaö sem fylgir lýöræðinu getur þaö skapaö
leiöindi”.
— Hvernig bækur lestu helst, hvaða bók
ertu til dæmis aö lesa þessa dagana?
„Mér þykir langmest gaman aö feröa- og
ævisögum. Ég fer oft snemma i rúmiö og
les þar og þaö sem ég er að lesa hverju sinni
er þvi það sem er á náttborðinu hjá mér.
Mér finnst gott aö vera meö íleiri en eina
bók i takinu og gripa i þær til skiptis. Ég
man nú ekki nákvæmlega hvaö þær heita,
biddu aðeins”, segir hann og gengur fram
kvikur á fæti. Kemur að vörmu spori meö
þrjár bækur I höndunum. Þaö er Islands-
leiðangur Stanleys, American Caesar sem
er um Douglas MacArthur og svo þriöja
bókin sem Tómas segir spotskur um aö
kannski sé vafasamt aö upplýsa aö hann sé
meö á náttboröinu hjá sér. „En ég er að
lesa hana meö fyrirbyggjandi aögeröir i
huga en ekki framkvæmdir”, segir hann.
Bókin heitir „How to invest you money and
profit from inflation”!
Fór í fússi
— Af hverju ertu kallaður Tómas á tepp-
inu?
„Þaö er vegna þess aö þegar varnar-
máladeildin var stofnuö og ég hóf störf þar
fengum viö þaö verkefni að kaupa húsgögn
I og standsetja fjögur herbergi sem átti aö
hýsa starfsemina. Þegar þvi var lokið var
afgangur af fjárveitingunni og einhver
stakk upp á að keypt yröu gölfteppi og þaö
var gert. Þetta var þvi ekki einu sinni min
tillaga en Mánudagsblaöið geröi þetta aö
umtalsefni og þannig varö þetta viöurnefni
til. Mér hefur nú alltaf fundist þetta mein-
laust og veriö sama um það”.
Tómas var deildarstjóri varnarmála-
deildar utanrlkisráöuneytisins i sex ár, en
sagöi þá upp meö þriggja daga fyrirvara.
„Mér likaöi ekki viö pólitískar skoöanir
ráöherrans og fór I fússi”, segir Tómas.
Hann var framkvæmdastjóri Timans
næstu fjögur ár og stofnsetti lögfræöiskrif-
stofu meö bróöur slnum Vilhjálmi Arnasyni
hrl. sem þeir ráku I ellefu ár. Þá tók hann
þátt I stofnun fyrirtækis sem nú héitir
Sportver og var formaöur framkvæmda-
stjórnar þess um tíma. Hann var alltaf
meira og minna i pólitik þessi ár og settist
inn á alþingi áriö 1974 fyrir Austurland. Að-
ur hafði hann veriö varaþingmaður 1956-
1959 fyrir Eyjafjarðarsýslu og 1967-1974
fyrir Austurland.
— Er pólitikin fyrir austan ekki lífleg?
„Jú, ekki vantar fjöriö. Stjórnmálabar-
áttan er hörð á Austurlandi. Alltaf fjórtán
framboösfundir fyrir hverjar kosningar,
yfirleitt fyrir fullu húsi. Það er mikið deilt
milli manna og flokka, en deilurnar eru
sjaldan persónulegar, heldur málefnaleg-
ar. Þessvegna eru ekki persónuleg illindi
þótt oft slái i brýnu”.
Framkvæmdastof nun
— Þú hefur verið forstjóri I hinni um-
deildu Framkvæmdastofun frá þvi hún var
stofnuð. Er nokkur þörf fyrir slika stofnun?
„Já tvlmælalaust og hún hefur unniö
ágætt starf. Þaö besta sem hún hefur gert
er gerð og framkvæmd hraöfrystihúsaáætl-
unarinnar. A tæpum áratug hafa oröið stór-
stigar framfarir I hraöfrystiiönaðinum sem
bæöi hefur tryggt sjávarbyggöina I sessi og
skotiö traustari stoðum undir efnahagslif
þjóðarinnar. Einnig hefur Framkvæmda-
stofnun stutt aö uppbyggingu vinnslustööva
landbúnaöarins og alhliöa iðnaöi ásamt
ýmsu fleiru. Þegar Framkvæmdastofnun
hóf störf áttu margar byggöir I vök aö verj-
ast. I áratugi haföi fólki fækkað hlutfalls-
lega á landbyggöinni. Eftir tveggja ára
starfsemi byggöasjóðs sneri þetta til betri
vegar”.
— Er þetta ekki pólitisk fyrirgreiöslu og
lánastarfsemi?
„Þaö er mjög orðum aukiö að flokkspóli-
tik ráöi þarna feröinni. Stjórn stofnunar-
innar ákveöur allar lánveitingar, en I henni
eru sjö menn. Fjandmenn byggöastefnu,
sem yfirleitt þekkja ekki byggðavanda af
eigin reynd ganga alltof langt I aö afflytja
þessa starfsemi, sem er þjóöinni sem slikri
styrkur. Blómleg byggö um allt landiö
styrkir sjálfstæöi og framtlð þjóöarinnar”.
Datt ekki i hug að hægt væri að
mynda svona stjórn
— Er þaö rétt sem haldið er fram aö þú
og Ólafur Jóhannesson hafiö i stjórnar-
myndunarviöræöunum veriö i viöræöum
viö Gunnar Thoroddsen, sem Steingrimur
hafi ekki vitað um, fyrr en þær voru komn-
ar á skriö og þannig hafi i raun hlutirnir
gengiö fyrir sig meö sama hætti I Fram-
sóknarflokknum og Sjálfstæöisflokknum?
„Ég kannast ekki viö aö hafa veriö meö
Ólafi i slikum viöræðum og því siöur aö
hafa leynt Steingrím neinu en hinsvegar
talaði ég viö Gunnar Thoroddsen um ýmsa
möguleika, en einnig viö marga aðra og þaö
gerðu allir á þessu timabili. Þaö var ekkert
útilokaö. Ég sagöi i samtali á kosninganótt-
ina aö ég teldi þjóðarnauðsyn aö mynda
meirihlutastjórn og ég taldi skyldu mína aö
vinna að þvi aö slik stjórn kæmist á. Hins-
vegar datt mér aldrei i hug aö þaö væri
hægt að mynda rikisstjórn eins og þá sem
nú situr, — ég haföi satt aö segja ekki nægi-
legt Imyndunarafl til þess!
Astandið var oröiö þannig aö þaö var al-
veg ljóst að enginn af formönnum stjórn-
málaflokkanna gat myndað rikisstjórn.
Þaö var ekki raunhæfur möguleiki til þess,
— þaö var alveg boröliggjandi. Min skoöun
er sú, aö úr þvi flokksformennirnir voru
búnir aö reyna aö mynda stjórn og gátu þaö
ekki, hafi veriö eölilegt aö aörir tækju
viö. Fólkiö I landinu vildi fá rlkisstjórn og
var oröiö þreytt á stjórnarmyndunarviö-
ræöum sem höföu staöiö samtals I fjóra
mánuði á aöeins tveimur árum. Ég held aö
Gunnar hafi skynjaö þetta rétt og stokkiö
fram á sviöiö og myndaö stjórn I skyndi.
Þaö var ýmislegt rætt en þessi möguleiki
kom ekki upp fyrr en á siöustu stigum. Þaö
er eins og kunnugt er mögnuð andstaöa
milli Alþýöuflokks og Alþýöubandalags og
margir I Framsóknarflokknum voru ekkert
sérlega áfjáöir i samstarf meö Alþýöu-
flokknum, sem haföi sýnt þaö ábyrgöar-
leysi að stökkva út úr siöustu stjórn.
Viö þær aðstæður sem upp voru komnar
var aö minu mati eölilegt aö varaformaöur
stærsta stjórnmálaflokksins og aldursfor-
seti þingsins tæki viö stjórnartaumum og
ég hef veriö ákaflega hissa á aö Sjálfstæðis-
menn skyldu ekki fallast á aö taka þátt I
þessu stjórnarsamstarfi. Ég tel að þeir hafi
gert skakkt i þvi, en reikna meö aö þeir séu
á ööru máli.
Ég held lika aö þaö hafi ekki verið eins
mikil undirhyggja viö þessa stjórnarmynd-
un og margir viröast halda. Ég hugsa aö
pólitisk rökhyggja hafi ráðiö þarna mestu
þegar á allt er litiö”.
— Heföir þú sjálfur staöiö fyrir stjórnar-
myndun meö þessum hætti?
Tómas hugsar sig um nokkra stund en
segir svo: Ég heföi myndaö stjórn ef minn
flokkur heföi faliö mér þaö”.
Ráðherrastörf
— Haföiröu ekki hug á aö taka upp þráö-
inn i fjármálaráöuneytinu þegar ráöuneyt-
um var úthlutaö?
„Nei, ég var feginn aö losna en ég vona aö
Ragnar Arnalds standi sig vel. Þaö er erfitt
starf aö vera fjármálaráöherra, sérstak-
lega á timum eins og núna. Mér þótti þó
gaman að fást viö það meöan á þvi stóð,
enda hef ég alltaf ánægju af að fást viö
verkefni sem gera einhverjar kröfur til
manns. Ég tel líka að viö höfum fengiö tals-
veröu áorkað þrátt fyrir erfiöar aöstæöur.
Rikisfjármálin voru i jafnvægi meöan ég
var fjármálaráöherra.
— Hvernig leggst i þig að starfa i viö-
skiptaráöuneytinu?
„Ég hef fylgst með og starfaö við mál
sem eru náskyld þeim sem þar er unniö aö,
en ég tel aö þaö taki dálitinn tlma fyrir ráö-
herra að setja sig inn I málin og aö hann
eigi að flýta sér hægt. Yfirleitt finnst mér
aö pólitikusar eigi að hugsa i misserum og
árum en ekki vikum og mánuðum eins og
nokkuð hefur tíðkast. Þaö er aö minu mati
popppólitik sem ég held satt aö segja aö
menn séu fullsaddir af og tel aö hún hafi
sungiö sitt siöasta.
Mikilvægast? Mér finnst mikilvægast aö
skapa skilyröi til aö fólk geti oröiö ham-
ingjusamt og ég endurtek skapa • skilyröi.
Þaö er ekki hægt aö lifa lifinu fyrir aöra.
Það verður hver aö smlöa sina gæfu sjálf-
Fjölmiðlar
— Helduröu aö þessi stjórn veröi lang-
lif?
„Hún gæti vel oröiö þaö en þaö fer þó eftir
ytri skilyröum til stjórnunar”.
— tslenskir fréttamenn?
„Já, þeir eru nú hálfgerð plága aö sumu
leyti, en ég tel þaö skyldu stjórnmála-
manna og þeirra sem hafa ábyrgöarstörf
meö höndum, að sinna fréttamönnum.
Mér finnst þeir þó oft hafa tilhneigingu til
aö búa til frétta-mat, það er aö segja, mat-
reiöa fréttir meö allskonar kryddi. Mér
finnst aö sjónvarpiö veröi lika aö gæta sin á
þvi aö stjórn landsins er ekki bara hasar og
ekki viðeigandi aö vera aö etja mönnum
saman þar i tima og ótíma. Sjónvarpsmenn
eiga fremur aö reyna aö skýra mál og þeir
veröa aö átta sig á aö á þeim hvilir mikil
ábyrgö. Þaö veröur aö gera kröfur til
fréttamanna um þekkingu á þvi efni sem
um er f jallaö. Þeir hafa mikil réttindi I sinu
starfi og eiga lika aö bera miklar skyldur
gagnvart landi og þjóö”, sagöi Tómas
Arnason.