Vísir - 09.04.1980, Blaðsíða 8

VtSIR
Miðvikudagur 9. aprfl 1980
8

Utgefandi: Reykjaprent h/f
Framkvæmdastjóri: Davfö Guðmundsson
Ritstjórar: ólafur Ragnarsson
Ellert B. Schram
Ritstjórnarfulltrúar: Bragi Guðmundsson, Elias Snæland Jónsson.
Fréttastjóri erlendra frétta: Guðmundur G. Pétursson.
Blaöamenn: Axel Ammendrup, Fríða Astvaldsdóttir, Gisli Sigurgeirsson, Hannes
Sigurðsson, Halldór Reynisson, lllugi Jökulsson, Jónina Michaelsdóttir, Katrin
Pálsdóttir, Páll Magnússon, Sæmundur Guðvinsson.
Iþróttir: Gylfi Kristjánsson og Kjartan L. Pálsson.
Ljósmyndir: Bragi Guömundsson, Gunnar V. Andrésson, Jens Alexandersson.
Otlit og hönnun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson, Magnús Olafsson.
Auglýsinga- og sölustjóri: Páll Stefánsson. Askrift er kr. 14.800 á mánuöi
Dreifingarstjóri: Sigurður R. Pétursson. innanlands.
Auglýsingar og skrifstofur: Verö f lausasölu
Siöumúla 8. Simar 86611 og 82260. .240 kr. eintakiö.
Afgreiðsla: Stakkholti 2-4, simi 86611.
Ritstjórn: Síöumúla 14, simi 86611 7 linur. prentun B|a6apref|t
Rússneskar rannsóknir
wm,
Þriöjudagur 8. aprd 1980. 81. tbl. 70. árg.
íslenskum jarOvísindamðnnum llnnsl nóg komlð al lelOangurshónum irá Rússlandl:

Fa Russar ekki leyfi til
rannsókna hér í ár?
Forsvarsmenn Náttúru-
Iræöistofnunar Islands og
fleiri Islenskir vlsinda-
menn hafa lagt til við
veslllrðir:
Rannsoknarráö rikisins, að hérlendis I sumar. Rússar stunda rannsóknir fyrir
leiöangrar rússneskra hafa sótt um leyfi fyrir vestan. noröan og austan.
jarövisindamamanna fái þrjá rannsóknarleiöangra m*n«ku vfsindamennfrnir
ekki að stunda rannsóknir á þessu ári sem eiga aö benda a aö Rússar haíi stundaö
mjðg yflrgripsmiklar rannsóknir.
sem nái yfir flest sviö jarövls-
inda. sem hér hafi veriö stunduö
llér hafi verlö um IS rússneskir
vfsindamenn aö jafnaði sföasUiö-
In nlu sumur. Hins vegar sé erfitl
aö meta árangurinn af þessum
rannsóknum þar sem ritgeröir og
bækur um þær séu á rússnesku
Samkvæmt þeim upplýsingum,
sem Vfsír hefur aflaö sér. hefur
Náttúrufrcöistofnunin bent á. aö
Rússar múni hafa flutt mikiö
magn náttúrugripa meö sér úr
landi án þess aö nokkurt eftirlit
hafi veriðhaft meö því, eins og þó
Verkfalls-
heimildir
Frétt Vfsis um rannsóknarstörf Rússa hér á landi i heilan áratug upp um fjöli og firn-
indi hefur vakiö óskipta athygli. Skyldi einhverjum hafa dottiö I hug, ab þessar rann-
sóknir beindust að fleiru en islenskum steingervingum? Skyldi það vera f þágu friðar og
hlutieysis að stórveidin stundi njósnir sinar sem mest óáreitt ?
Á sama tíma og það er hin
mesta fásinna að gera sam-
jöfnuð með stjórnmálalegum
hugsjónum sem Bandaríkin og
Sovétríkin eru fulltrúar fyrir, þá
er það sömuleiðis út í hött að
draga fjöður yfir þá staðreynd,
að bæði þessi stórveldi reka þá
markvissu stéfnu, að auka áhrif
sin og tryggja stöðu sína hvar-
vetna í heiminum. Litla Island er
þar ekki undanskilið.
Um langan aldur hef ur varnar-
stöðin við Keflavík verið ímynd
þeirrar bandarísku heimsveldis-
stefnu sem bláeygir friðarsinnar
hafa séð ofsjónum yf ir, og þegar
mikið hef ur legið við á hinn kant-
inn hefur Rússagrýlan verið
dregin fram.
Rússneska grýlumyndin hefur
þó í seinni tíð fallið í heldur
grýttan jarðveg, þar sem hún
hef ur aðallega orðið raunveruleg
í Afghanistan og öðrum f jarlæg-
ari löndum, en látið lítið á sér
kræla á norðlægari slóðum.
En stórveldapólitík og átök um
völd og áhrif snúast ekki einvörð-
ungu um hernaðarleg yfirráð og
njósnir beinast ekki alfarið að
leyndarmálum utanríkisþjónust-
unnar. Og nú er komið á daginn
að það er f leira að varast en her-
mang og varnarstöðvar. Blessuð
Rússagrýlan hef ur birst okkur úr
heldur óvæntri átt.
Sovétmenn hafa árum saman
sent hópa svokallaðra vísinda-
manna til Islands undir því yfir-
skyni, að þeir væru að gera rann-
sóknir á steingervingum hér og
hvar um landið. Einhverjum
kynni að hafa dottið í hug að til-
gangurinn væri annarrar og
alvarlegri gerðar. En ekki Is-
lendingum.
I græskuleysi og barnalegri
auðtrú hafa íslensk stjórnvöld
ávallt veitt góðfúslega leyfi sitt
til hinna rússnesku rannsókna. 15
til 20 manna hópur Sovétmanna
hefur undanfarin ár ferðast
nánast óáreittur vítt og breitt um
landið, að mestu eftirlitslaust, og
þeir fáu sem hafa haft vitneskju
um þessi vísindastörf hafa fyllst
vaxandi forundran á þeim ótrú-
lega og óendanlega áhuga, sem
Rússarnir hafa haft fyrir ís-
lenskum steingervingum. En
leyfin hafa aftur og aftur verið
endurnýjuð, enda geta jarðfræð-
ingar ekki vanþakkað slíkan
áhuga háþróaðrar vísindaþjóðar.
Gallinn hefur hinsvegar verið sá,.
að íslenskir vísindamenn, hvað
þá aðrir utan Sovétríkjanna,
hafa ekki haft erindi af þessu
erfiði Rússanna, því þær
skýrslur sem vitað er um, eru
allar á rússnesku og vel geymdar
á vísindaskrifstof unum í
AAoskvu.
Langlundargeð íslenskra jarð-
vísindamanna er nú loks á þrot-
um, og þeir telja að kominn sé
tími til að Rússarnir staldri við,
„enda vandséð hvaða tilgangi
þessar yfirgripsmiklu rann- •
sóknir þjóni", segir í einni um-
sögn þeirra.
Fljótt á litið mætti ætla að nú
væri gamla Rússagrýlan vakin
upp frá dauðum. Svo er þó ekki.
Umsagnir jarðvísindamannanna
íslensku eru reistar á vísindaleg- •
um forsendum. Það skal heldur .
ekki getum að því leitt, hvort ■
þeim hafi dottið í hug, að Rúss-
arnir hafi rannsakað fleira en
steingervinga í þann áratug, sem
þeir hafa ferðast um óbyggðir
landsins. En hitt er víst, að ís-
lenskum stjórnvöldum ætti það
að vera nokkurt umhugsunarefni
hvort rússneskt ástfóstur á stein-
gervingum réttlæti frjáls og
óheft rannsóknarstörf af þeirri
stærðargráðu sem hérum ræðir.
Á sama tíma og athygli heit-
trúaðra þjóðernissinna hefur öll
beinst að hinni voðalegu varnar-
stöð á AAiðnesheiði, þar sem
minna ku fara fyrir jarðvísind-
um, hafa Rússarnir lættsér kæn-
lega bakdyramegin inn í landið
og haft sína hentisemi um hvers-
konar mótleiki, gegn hinu stór-
veldinu.
Hvernig væri að friðarsinnar
og hlutleysispostular tækju nú
upp skelegga andstöðu gegn hin-
um rússnesku rannsóknum til til-
breytingar?
Nema þá að það sé í þágu
friðar og hlutleysis að stórveldin
stundi njósnir sínar að eigin vild?
Skæður faraldur af
vestrænum uppruna
„1 heilsugæslu er lögð áhersla
á að hver einstaklingur taki
aukna ábyrgð á heilsu sinni og
fjölskyldu sinnar með þvi að
móta sjálfur umhverfi sitt og
lifsvenjur á heilbrigöan hátt.
Herferð gegn reykingum, og sér
i lagi gegn útbreiðslu þeirra
meöal barna og unglinga, yrði
gott dæmi um þaö hvernig fólk
getur bætt heilsu sina sjálft með
stuðningi og leiösögn yfir-
valda”.
Þannig komst dr. Halfdan
Mahler, framkvæmdastjóri Al-
þjóöaheilbrigðisstofnunarinnar
að orði i tilefni þess, aö baráttan
gegn reykingum var valin sem
viðfangsefni Alþjóðlega heil-
brigðisdagsins, 7. april.
Heilbrigöisráðuneytið Is-
lenska hefur i tilefni þessarar
baráttu sent frá sér upplýsinga-
efni varðandi skaðsemi reyk-
inga erlendis og fara hér á eftir
nokkrir kaflar úr þvi efni.
í þessu sambandi má minna
á, að kjörorð Alþjóðlega heil-
brigöisdagsins voru aö þessi
sinni: Reykingar eöa heilbrigði
— þitt er valiö.
og kólerufaraldrar i Austur-
löndum fjær og bárust smám
saman til hins vestræna heims.
Þessir faraldrar stráfelldu mill-
jónir manna á leið sinni. Fá-
fræði um orsök þeirra kom i veg
fyrir að gripið væri til áhrifa-
rikra aögeröa.
Nú ógnar nýr faraldur heim-
inum. Hann á upptök sin hjá
vestrænum rikjum og getur ver-
ið jafnskæöur og áöurnefndar
drepsóttir. Afleiöingar hans eru
ekki eins—augljósar og hann
breiöist dult út. Samt er orsök
þessarar farsóttar þekkt og út-
breiösla hennar er dyggilega
studd af þeim sem hafa fjárfest
I sigarettuframleiðslunni.
Stöðvun möguleg
Þaö hæfir vel aö áriö 1980
verði timamótaár sem heimur-
inn helgar reykingavandamál-
inu. Þótt „smitunin” hafi
breiðst út og nái nú til allra
hluta heims er ennþá unnt að
stöðva hana og minnka fjölda
þeirra barna sem taka upp ósið-
inn og eiga á hættu aö deyja eða
veröa örkumla af hans völdum.
Aukning sigarettureykinga i
hinum vestræna heimi varð
þrjátiu árum áöur en menn átt-
uöu sig á þvi aö þær eru skaö-
legar heilsunni. 1 þróunarrikj-
unum er aukningin rétt að hefj-
ast. Ef stjórnum þessara rikja
tekst ekki að hafa hemil á vá-
gestinum, munu þær þurfa aö
gera á&tlun um hvernig bregð-
ast skuli viö þeim faraldri sjúk-
dóma sem örugglega koma I
kjölfarið.
Alvarlegar afleiðingar
Fáir bera skynbragð á tölur
um tiöni sjúkdóma af völdum
reykinga i ýmsum löndum eöa
heiminum öllum. Hins vegar
skiljum viö vel þegar talað er
um einstaklinga sem i hlut eiga.
Þau einstök dæmi, sem fara hér
á eftir, eru af sjúklingum á
sjúkrahúsi i London en þau gætu
hafa gerst hvar sem er.
1 Bretlandi verður lungna-
krabbi 36.000 manns aö aldurtila
árlega. Um helmingur þessa
fólks er á vinnualdri. 1 90% til-
fella er orsökin sigarettureyk-
ingar.
34 ára gamall vörubilstjóri
hafði reykt 40 sigarettur á dag i
mörg ár. Þegar hann hóstaði
upp blóöi kom i ljós að hann
Vestrænn faraldur
Aður fyrr byrjuöu svartidauöi
Alþjóöaheilbrigöisstofnunin telur auöveldara aö ráöa viö reykinga-
faraldurinn en aörar farsóttir sökum þess aö orsök hans er þekkt.
hafði óskurðtækt lungnakrabba-
mein og dó hann þremur mán-
uðum seinna. Ekkja hans varð
það þunglynd að hún varð að
fara á geðsjúkrahús. Börnin
fimm, sem voru á aldrinum frá
5 til 12 ára, varð að skilja að og
koma þeim fyrir hjá fósturfor-
eldrum.
Þýöir þá nokkuð aö hætta aö
reykja? Vissulega. Fyrrverandi
reykingamenn, sem hafa ekki
reykt i 10 ár, hafa þá litlu meiri
likur á aö fá lungnakrabbamein
en þeir sem aldrei hafa reykt.
Um 150.000 manns deyja ár-
lega i Bretlandi vegna krans-
æðastiflu. Margt þessa fólks er
á starfsaldri og álitiö er aö i
fjóröungi tilfellanna megi rekja
orsökina til reykinga. Undir
fimmtugu eru um 10 sinnum
meiri likur á að stórreykinga-
menn deyi úr hjartaáfalli en
þeir sem reykja ekki. Þeir sem
hætta að reykja eftir hjartaáfall
minnka um helming likur sinar
á að fá annaö kast.
47 ára gift kona fékk sáran
brjóstverk, er hún var á feröa-
lagi i mars 1978. Tveim mánuö-
um seinna, þegar hún var komin
heim aftur, fékk hún bráða
kransæöastiflu en virtist ætla aö
ná sér vel aftur. Hún reykti 15
sigarettur á dag, var ráðlagt að
hætta en gerði það ekki. Fáein-
um vikum seinna dó hún skyndi-
lega á heimili sinu.
Þá má nefna, að langvinn
berkjubólga og lungnaþan eru
næstum alltaf af völdum siga-
rettureykinga en oft hefur stór-
borgarmengun gert illt verra.
Eina lækningin er aö hætta að
reykja meöan sjúkdómurinn er
á byrjunarstigi.
1
I