Morgunblaðið - 28.11.2001, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 2001 B 5
BÆKUR
From th
e North
Coast
of Icela
nd
Valgarð
ur Egil
sson Waiting
for the
South
Wind
WAITING FOR
THE SOUTH WIND
Valgarður Egilsson
Tilvalin gjöf handa vinum heima og erlendis.
Aðeins kr. 2450.-
BÓKAÚTGÁFAN
LEIFUR EIRÍKSSONHT
H
HÖ
NN
UN
GUÐBERGUR Bergsson hefur
sent frá sér sína þriðju ljóðabók sem
heitir Stígar og minnir á vegi
mannsins, lífsleið hans. Fyrsta ljóða-
bók höfundar kom út fyrir 40 árum
og hét því hógværa nafni Endurtek-
in orð. Um þessa bók hefur verið
óþarflega hljótt enda Guðbergur
þekktari sem skáldsagnahöfundur.
En engum sem les þessa fyrstu bók
dylst að Guðbergur býr yfir miklum
ljóðrænum hæfileikum. Mörg
ljóðanna eru hreinar perlur en einn-
ig má sjá hugleiðingar og tilhneig-
ingu til heimspekilegra vangaveltna.
Önnur ljóðabók skáldsins kom út
árið 1978 og hét Flateyjar-Freyr.
Hún var af allt öðrum toga og bar
merki hins svokallaða nýraunsæis,
þar sem þjóðfélagsádeila fær aukið
vægi. Ljóðstíllinn er opinn og
mælskur og drepið á ýmis dægur-
mál. En í Flateyjar-Frey eru einnig
vangaveltur um listina og mátt orðs-
ins, forna frægð og fleira.
Stígar er fáguð bók og efnismikil,
ljóðin eru greinilega ort á löngum
tíma. Hönnun er frumleg, bókin er
mjög breið og stutt og hentar að því
leyti vel hinum löngu ljóðlínum Guð-
bergs. Yrkisefnin eru
margvísleg en mest
áberandi eru vanga-
veltur um dauðann,
hverfulleikann, ástina
og fegurðina. Af þess-
ari upptalningu má sjá
að Guðbergur yrkir um
hin raunverulegu verð-
mæti lífsins; eilífðar-
málin vega þyngra í
Stígum en dægurmál-
in. Skáldið forðast allar
einfaldanir eða eins og
segir í ljóðinu Valdið:
„Á lífinu eru ýmsar
hliðar / og engin talin
framhlið hússins.“
Ljóðið fjallar um
tungumálið og valdið. Skáldið segir
að valdbeiting sé ekki þess sterka
hlið, en í „hinum eilífa óskapnaði örl-
ar á hinni sönnu tungu“. Við dauð-
ann mun tungan þagna og er því í
lok ljóðsins lýst á eftirminnilegan
hátt: „Tungan sem hrærði hluti og
menn týnist í grósku þagnar og
tóms.“
Í ljóðinu Dyr fjallar Guðbergur
um þann vanda að þýða lífið yfir á
skiljanlegt tungumál: „Við erum
stöðugt að þýða lífið úr þúsund
tungum á þúsund tungumál.“ Mörg
ljóðanna í Stígum fjalla um dauðann
með ýmsum hætti.
Hið skorinorða ljóð, Ég hef aldrei
elskað jökla, birtir afdráttarlausa af-
stöðu efasemdar-
mannsins:
Ég sætti mig við að
dauðinn sé alger
en hvorki tákn né von um
endurholdgun.
Þetta er fráleitt óbeit á
gangi lífsins.
Ég sætti mig bara við
lögmál þess.
Ég hreyfi mig í fjötrum,
þess vegna er ég frjáls.
Í ýmsum öðrum ljóð-
um bókarinnar leyfir
Guðbergur sér að tæpa
á öðrum möguleikum. Í
ljóðinu Svarta skýið er
fjallað um óskirnar
sem „eru til þess að þær rætist aldr-
ei en verði hugsanlega fullnægt“.
Óskin hættir auðvitað að vera ósk
um leið og hún rætist. En Guðberg-
ur leggur eftirfarandi ósk í munn
annars manns og segist um leið ekki
vita hvort vit sé í eftirfarandi orðum:
„Þótt líkamanum sé eðlilegt að
deyja, þá deyr hann aldrei. Og þótt
hann dæi myndu djöflar hans ekki
deyja með honum.“ Í ljóði sem nefn-
ist Óþörf spurning glímir Guðbergur
enn við eilífðarmálin og finnst dauð-
inn að vonum helst til snautlegur
endir mannlegrar tilveru. Ef það er
rétt að maðurinn hverfi inn í myrkur
og tilveruleysi að lífinu loknu „hefur
þá verið rétt að ala á hverfulli gleði /
ef ekkert býr að baki neins og ekk-
ert tekur við þegar engu lýkur?“
Margt spaklegt er sagt um feg-
urðina í Stígum, en hún er mörkuð
hverfulleikanum. Hin fagra náttúra
á sér einnig aðra hlið ógnar og tor-
tímingar. Í ljóðinu Fegurð og kyrrð
segir að andartaks fegurð viti á
hefnd frá eðli náttúrunnar. Eitt af
einkennum Guðbergs sem höfundar
eru mótsagnirnar sem takast á og
skapa spennu. Í merku ljóði sem
nefnist Í slyddu tímans kemst hann
svo að orði um hugsun sína að hún sé
„skapandi mótsagnakennd“. Í Stíg-
um ber einnig á ýmsum vangavelt-
um varðandi listina, listheimspeki
mætti einnig kalla það. Sem dæmi
má taka ljóðið Eitthvað um fegurð
fært í hljóm orða. Þar vitnar Guð-
bergur í orð ýmissa spekinga um list
og fagurfræði. Eftirminnilegust og
mest lýsandi fyrir höfundarverk
hans eru þessi orð heilags Ágúst-
ínusar: „Fegurð heimsins felst í
gagnverkandi andstæðum hans.“
Stígar Guðbergs Bergssonar er
stórbrotin, falleg og áhrifamikil
ljóðabók. Margt spaklegt er þar að
finna um lífið og listina og lesandinn
fær innsýn í þá spennu sem tog-
streita andstæðnanna skapar. Það
er einmitt þessi spenna sem gerir
lestur bókarinnar að sjaldgæfri list-
rænni nautn.
Fegurð heimsins
BÆKUR
Ljóð
Eftir Guðberg Bergsson. JPV útgáfa,
2001.
STÍGAR
Guðbergur
Bergsson
Guðbjörn Sigurmundsson
SKEMMTILEGAR bækur geta
fjallað um margvíslegt efni. Stund-
um spinna rithöfundar skemmtileg-
an söguþráð, stundum trúlegan,
stundum ótrúlegan. En kannski eru
skemmtilegustu bækurnar þær sem
gefa raunsanna mynd af daglegu lífi
venjulegs fólks. Bókin Fólkið í
blokkinni eftir Ólaf Hauk Símonar-
son er saga um hversdagslega hluti,
sem eru svo ótrúlega skemmtilegir.
Bókin segir frá fólki sem býr í
blokk í Hólunum. Vigdís eða Vigga,
sem er ellefu ára segir söguna og
hún er í rauninni lýsing á daglegu lífi
séð með hennar augum. Í blokkinni
búa margir kynlegir kvistir, sem
virðast vera stórfurðu-
legir, en þegar lesand-
inn fer að velta fyrir sér
mannlífinu kemur í ljós
að þetta er bara ósköp
venjulegt fólk sem gæti
átt heima í hvaða blokk
sem er. En sumir eru
skrýtnari og skemmti-
legri en aðrir. Vigga á
einn bróður, sem er
átta ára og lætur sér
detta margt skrýtið í
hug. Hann er mikill
dýravinur og virðist
búa yfir sérstöku að-
dráttarafli fjölbreyti-
legustu dýrategunda.
Þar eru heimilislausir
kettir mjög ofarlega á blaði og með-
an foreldrarnir eru í vinnunni bjástr-
ar hann við ýmislegt sem þau myndu
gera alvarlegar athugasemdir við ef
þau væru heima.
Vigga lýsir líka skólalífinu. Í sög-
unni er meðal annars ritgerð um
skólann sem hún er í og
þar er kennurum og
nemendum lýst með
hennar augum. Skóla-
ferðalag, sem er líklega
eins og flest önnur
skólaferðalög verður
lifandi og skemmtilegt
í frásögninni.
Ólafur Haukur Sím-
onarson hefur um langt
árabil verið áberandi í
íslensku menningarlífi.
Hann hefur skrifað
skáldsögur, ort ljóð,
skrifað leikrit og yfir-
leitt vakið athygli fyrir
skemmtilega og lifandi
framsetningu. Bókin
Fólkið í blokkinni er þar engin und-
antekning. Hann lætur Viggu lýsa
því sem að höndum ber og gefur sér
talsvert lausan tauminn og lætur
margt skrýtið gerast. En þegar mað-
ur veltir sögunni síðan fyrir sér er
niðurstaðan sú að í raun er sagan um
daglegt líf venjulegs fólks. Það sem
gerir hins vegar lífið fjölbreytt og
skemmtilegt er hversu margvíslegt
mannfólkið er. Og líklega erum við
öll smáskrýtin, hvert með sínum
hætti.
Til viðbótar við skemmtilega frá-
sögn tekst höfundinum að brydda á
hlutum sem eru í raun alvarlegir og
hluti af tilveru samtímans, eins og
kynþáttafordómum, þunglyndi og
fleiru sem menn sjá yfirleitt ekki
ástæðu til að fjalla mikið um í bók-
um, en er þarna eiginlega sjálfsagð-
ur hluti af sögunni.
Stundum er sagt að góðar barna-
og unglingabækur veki áhuga og
ánægju hjá lesendum á öllum aldri.
Hafi fullorðið fólk gaman af bókum
fyrir börn eru þær góðar. Það á svo
sannarlega við um Fólkið í blokkinni.
Myndskreytingar Guðjóns Inga
Haukssonar setja skemmtilegan
svip á bókina, ekki síst lífleg forsíða.
Sigurður Helgason
Saga um venjulegt fólk
Ólafur Haukur
Símonarson
BÆKUR
Barnabók
Eftir Ólaf Hauk Símonarson. Myndskreyt-
ingar Guðjón Ingi Hauksson. Útgefandi
Mál og mynd, Reykjavík, 2001. 132 bls.
FÓLKIÐ Í BLOKKINNI
TRÖLLASTELPAN Bóla leit
fyrst dagsins ljós í Ríkissjónvarp-
inu árið 1990 og er nú komin á
bók, ellefu árum síðar. Höfund-
urinn, Sigrún Edda Björnsdóttir,
sendir hér frá sér sína fyrstu
skáldsögu og hefur jafnframt kom-
ið fram í gervi Bólu frá því hún
birtist áhorfendum fyrst. Í bókinni
leggja tröllastelpan og Hnútur vin-
ur hennar (Gunnar Helgason) í
leiðangur frá heimkynnum sínum á
Þingvöllum til Reykjavíkur í 17.
júní-skrúðgöngu og lenda auðvitað
í ýmsum ævintýrum á leiðinni. Þau
hitta til dæmis þjóðvegaá á
miðjum veginum (hvar annars
staðar?), hjálpsaman
vörubílstjóra (og gáf-
aðasta mann á Ís-
landi), hauslausan
draug sem reynist
vera „Verstúr-Íslend-
ingur frá Winnipeg“
og fá þar af leiðandi
að smakka tyggjó,
sem auðvitað er miklu
betra en „þykjustu úr
ónýtu bíldekki“.
Þegar í höfuðstað-
inn er komið verða á
vegi þeirra Bólu og
Hnúts ýmsar „fastar
stærðir“ í miðborgar-
lífinu, svo sem tveir
fullir kallar með
kökudropa, lögregluþjónn með
dómaraflautu og síðast en ekki síst
„styttukallinn í jakkafötunum“.
Þau hitta líka fjallkonu, trúða,
tónlistarmenn, skáta og skvísur og
smakka pylsur og ís og dansa
samba og rokk, eins
og lög gera ráð fyrir
17. júní.
Með því að
skemmta sér yfir
fyndinni atburðarás,
samleik Bólu og
Hnúts og hnyttnum
tilsvörum, fræðast
börnin einnig um um-
ferðarreglur, öryggis-
belti, Vesturfarana,
Jón forseta og mont-
rassa, svo eitthvað sé
nefnt, sem auðvitað er
vel til fundið. Rauði
þráðurinn er hins veg-
ar vináttan, því þrátt
fyrir öll ævintýrin er
alltaf lang skemmtilegast að vera
með vinum sínum, eins og segir
þegar sögunni lýkur og tröllabörn-
in halda aftur heim til Þingvalla.
„Mér þótti skemmtilegast að
vera með þér,“ sagði [Hnútur] loks
alvarlegur, „af því að þú ert svo
góður og skemmtilegur vinur.“
(63)
Frásögnina prýða skemmtilegar
ljósmyndir af sögupersónum og
öðrum sem á veginum kunna að
verða 17. júní og eru vitaskuld
ómissandi. Hið eina sem stakk
kannski verulega í stúf við trölla-
gervin og gróf andlitin voru hvítar
hendur og fætur og vel hirtar
neglur. Mýsnar Dói og Drusla í
fylgsni tröllastelpunnar í Al-
mannagjá eru jafnframt dálítið
„tilraunastofulegar“, sem hvort
tveggja fer ekki framhjá glögg-
skyggnum börnum.
En hvað sem því líður eru Bóla
og Hnútur góð og uppbyggileg
skemmtun fyrir stóra sem smáa,
og eins og þau segja ævinlega sjálf
að síðustu: Við hittumst heil!
Falleg, fyndin og fræðandi tröllabörn
BÆKUR
Börn
Eftir Sigrúnu Eddu Björnsdóttur. Ljós-
myndir Gísli Egill Hrafnsson og Gunnar
Gunnarsson. Iðunn, 2001. 64 síður.
MEÐ BÓLU Í BÆJARFERÐ
Sigrún Edda
Björnsdóttir
Helga Kr. Einarsdóttir
Úr bláu tjaldi er
önnur ljóðabók
Þórdísar Rich-
ardsdóttur.
Þórdís hefur bú-
ið í Svíþjóð und-
anfarin 25 ár og
segir m.a. í kynn-
ingu: „Þær að-
stæður og sú
spenna sem skapast við það að lifa
og starfa í einu landi en eiga rætur
sínar, æskuminningar, ýmsa drauma
og lífseiga þrá í öðru, er kveikja að
ljóðunum í bókinni Úr bláu tjaldi.“
Höfundur gefur út. Bókin er 50 bls.,
prentuð í Svíþjóð.
Ljóð
Ósýnilegar fjöl-
skyldur: Seinfær-
ar/þroskaheftar
mæður og börn
þeirra hefur að
geyma langtíma-
rannsóknir þeirra
Rannveigar
Traustadóttur og
Hönnu Bjargar
Sigurjónsdóttur á högum seinfærra
eða þroskaheftra mæðra og barna
þeirra. Sagt er frá því hvernig mæðr-
unum vegnaði í uppeldishlutverkinu,
hvaða aðstoð þær fengu frá sínum
nánustu eða samfélaginu og að hve
miklu leyti þau úrræði sem buðust
komu þeim að gagni.
Rannsóknin sýnir að þroskaheftir/
seinfærir foreldrar geta búið börnum
sínum gott heimili og góðar uppeldis-
legar aðstæður ef þeir fá til þess
stuðning.
Dr. Rannveig Traustadóttir er dós-
ent í uppeldis- og menntunarfræði við
Félagsvísindadeild Háskóla Íslands.
Hanna Björg Sigurjónsdóttir er
stundakennari við sama skóla og
doktorsnemandi við Sheffield-
háskóla.
Útgefandi er Háskólaútgáfan. Bók-
in er 225 bls. Verð 2.980 kr.
Fræði
Ísherrann er eftir
Jennifer Niven í
þýðingu Helga
Rúnars Vign-
issonar.
Í kynningu segir
m.a: „Árið 1913
stóð landkönn-
uðurinn Vilhjálmur
Stefánsson fyrir
metnaðarfullum leiðangri norður í Ís-
haf á skipinu Karluk. Sex vikum síðar
var heimskautaveturinn skollinn á,
skipið teppt í ís og leiðangursstjórinn
á bak og burt. Í fimm mánuði hraktist
skipið um Norður-Íshafið áður en það
brotnaði og sökk. Áhöfn og leiðang-
ursmenn urðu þar með skipreika á
ísnum um miðjan vetur og við tóku
ótrúlegir hrakningar þar sem innsta
eðli hvers og eins sýndi sig.
Með því að nýta sér dagbækur skip-
brotsmannanna hefur Jennifer Niven
tekist að endurskapa atburðarás
þessa afdrifaríka leiðangurs og ör-
væntingarfullar tilraunir skipbrots-
manna til að komast heim úr auðnum
norðursins. Þeir sem komust lífs af
urðu aldrei samir.“
Útgefandi er PP forlag. Bókin er
448 bls. Verð: 4.890 kr.
Endurminningar