Morgunblaðið - 11.12.2001, Blaðsíða 31

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 2001 31
ALLT frá því Jóhannes úr Kötlum
og Tryggvi Magnússon gerðu litlu
bókina, Jólin koma, árið 1932 hafa
Grýla og jólasveinarnir fylgt íslensk-
um börnum í frásögn í bundnu máli.
Auðvitað er þjóðsagan um Grýlu og
jólasveinana miklu eldri
en þessi ljóðagerð Jó-
hannesar, en hann
formaði söguna í auð-
veld ljóð og gaf út á að-
gengilegri bók. Tryggvi
teiknaði svo sígildar
myndir til að undir-
strika útlit og einkenni
hvers og eins. Margar
útgáfur og frásagnir af
lífi þessa liðs hafa kom-
ið fyrir augu íslenskra
barna í áranna rás, og
lengi vel þótti við hæfi
að hræða börn með
Grýlu og jólakettinum
sem einnig var í hópi
þessara ófreskja.
Brian Pilkington hefur nú gert
nýja jólasveinabók og myndskreytt
af sinni alkunnu snilli. Grýla er að
sjálfsögðu ferleg, og Brian býður
upp á ólíkar myndgerðir af henni eft-
ir þeim lýsingum sem til eru af
henni. Í sumum frásögnum var
Grýla sögð hafa þrjú augu, eða sex
eyru – allt til að gera hana sem fer-
legasta. Hann sýnir hvernig hún
gæti litið út með þrjá hausa og fimm-
tán hala. Ekki eru heldur þjóðsög-
urnar sammála um hversu marga af-
komendur hún átti. Í sumum
heimildum eru þeir taldir 88 en í
þessari bók eru þeir taldir þrettán
eins og við eigum að venjast í sam-
ræmi við ljóðagerð Jóhannesar úr
Kötlum.
Jólasveinarnir í þessari bók eru
sýndir með sín séreinkenni sem
myndlistarmaðurinn hefur búið
þeim. Stúfur er sætur karl með hnút
á skegginu, tungan á Þvörusleiki er
mjög löng enda þarft verkfæri fyrir
mataröflun sveinsins og Gluggagæg-
ir hefur fengið sér gleraugu og kíki
til að auðvelda sér
skyldustörfin. Auk
ljóðanna, sem koma úr
bókinni Jólin koma,
hefur höfundur bætt
við sínum eigin at-
hugasemdum, t.d. um
laufabrauðsbakstur,
skyrgerð og pylsu-
vagna, sem allt er vel
kunnt nútímabörnum.
Jafnvel er Þorlákur
helgi nefndur í sam-
bandi við Þorláks-
messu og getið um
hvenær hann var tek-
inn í dýrlingatölu sem
verndardýrlingur Ís-
lendinga.
Höfundur tengir þannig gamla
tímann og þann nýja með þessum
litlu athugasemdum og smámyndum
sem undirstrika þessa tvenna tíma.
Í myndum Brians er alltaf stutt í
það skoplega og jólasveinar hans eru
margir bráðfyndnir og aulalegir.
Jólakötturinn er hins vegar aldeilis
hryllilegur og Grýla og hennar lið
líka grimmdarleg í meira lagi.
Jólasveinabók
BÆKUR
Barnabók
Vísur: Jóhannes úr Kötlum. Myndir og
laust mál: Brian Pilkington.
Íslensk þýðing: Sigþrúður Gunnarsdóttir.
Mál og menning, 2001.
26 s.
JÓLIN OKKAR
Brian Pilkington
Sigrún Klara Hannesdóttir
Í NÝÚTKOMINNI bók Brunos
Monsaingeons, Sviatoslav Richter:
Notebooks and Conversations
(Princeton University Press, 2001),
þreyttist hinn aldni píanósnillingur
aldrei á að undirstrika væntum-
þykju sína í garð tónverka Josephs
Haydns og sérstaklega tíundaði
hann hvað eftir annað mikið álit
sitt á píanósónötum tónskáldsins.
Richter taldi þær hafa fallið í
skuggann á sónötum Mozarts og
hafi það verið óverðskuldað því pí-
anósónötur Haydns séu síst lakari
verk. Richter, sem lést árið 1995,
var reyndar aldrei í vafa um að
sónötur Haydns hæfðu honum mun
betur er samsvarandi verk Moz-
arts.
Píanóverk Haydns einkennast af
frumleika og áræðni, frjálslegu
tónmáli og sveigjanleika í hryn-
formum og oft er kímnin stutt und-
an. Þetta eru verk sem hiklaust
eiga erindi til flytjenda og tónlist-
arunnenda. En samt eru þeir ekki
ýkja margir píanóleikararnir sem
tekið hafa þau upp á sína arma.
Reyndar má í flokki þeirra telja
stórsnillinga á borð við fyrrnefnd-
an Sviatoslav Richter, Alfred
Brendel, Leif Ove Andsnes og
Jenö Jandó. Það er því
sérstakt ánægjuefni að
nú skuli bætast við
hljóðritanir Eddu Er-
lendsdóttur á nokkrum
píanóverkum Haydns.
Á þessari nýju
geislaplötu Eddu eru
tvær píanósónötur, nr.
35 og 47, auk tveggja
tilbrigðaverka. Fyrra
tilbrigðaverkið, Arietta
með 12 tilbrigðum í Es-
dúr (Haydn samdi ann-
að verk með sama heiti
í A-dúr, Hob XVII: 2),
var líkast til samið
1774. Það seinna, And-
ante með tilbrigðum Hob XVII: 6,
er nokkuð óvenjulegt verk með
tveimur aðalstefjum og tilbrigðum
við bæði stefin sem leikin eru í
pörum. Verkið samdi Haydn eftir
að hann hafði kynnst nýjungum í
píanósmíði í Lundúnum 1790.
Lausleg athugun leiðir í ljós að af
báðum þessum ágætu verkum er
aðeins til ein hljóðritun á mark-
aðnum. Edda leikur bæði tilbrigða-
verkin af miklu tæknilegu öryggi
og ljær tilbrigðunum hverju um sig
sinn eigin karakter. Sónöturnar
tvær eru nokkuð ólíkar. Sú fyrri,
nr. 35, var líkast til samin um 1780
og er gáskafullt verk sem sýnir
Haydn í sinni björtustu mynd. Són-
atan nr. 47 er mun alvarlegri eins
og strax má heyra í upphafstón-
unum.
Edda Erlendsdóttir virðist finna
sérstakan samhljóm í verkum
klassísku tónskáldanna, en það hef-
ur áður mátt heyra á diski hennar
með píanóverkum CPE Bachs og
nú með verkum Haydns. Tæknilegt
öryggi er sjálfgefið í geisladiska-
útgáfu nú til dags og
það hefur Edda til að
bera í ríkum mæli.
Tæknilegt öryggi
þýðir ekki bara að
vera fær um leiftr-
andi hröð sýningar-
atriði heldur líka að
hafa vald á dýnamík,
hafa fallegan og
áhrifaríkan áslátt og
laða fram hin ólíku
blæbrigði sem tón-
skáldið ætlaði sér.
Öll þessi atriði finnst
mér einkenna leik
Eddu í þessari Ha-
ydnveislu. Því veisla
er það. Það skal viðurkennt að við
fyrstu hlustun voru áhrifin ekki
sterk. En Haydn leynir sannarlega
á sér og frekari kynni skipta sköp-
um. Þetta er tónlist sem þrengir
sér inn og gerir mann háðan. Og
vart er hægt að hugsa sér trúverð-
ugri flutning. Hljómþýð og eðlileg
upptaka Hreins Valdimarssonar
skemmir ekki fyrir.
Þegar hlustað er á þessa geisla-
plötu er maður í góðum félagsskap.
Í skugga Mozarts
TÓNLIST
Geislaplötur
Edda Erlendsdóttir spilar
Joseph Haydn: Píanósónötur nr. 35 í As-
dúr Hob XVI: 43 og 47 í h-moll Hob XVI:
32. Aríetta með 12 tilbrigðum í Es-dúr
Hob XVII: 3. Andante með tilbrigðum í f-
moll Hob XVII: 6. Píanóleikur: Edda Er-
lendsdóttir. Hljóðritun: Hreinn Valdimars-
son. Upptökustaður og tími: Hásalir,
Hafnarfirði, febrúar 2001. Heildarlengd:
64’13. Útgáfa: ERMA 200.004.
EDDA ERLENDSDÓTTIR
Edda Erlendsdóttir
Valdemar Pálsson
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
flísar