Morgunblaðið - 11.12.2001, Side 38

LISTIR
38 ÞRIÐJUDAGUR 11. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
egar jólaskreyting-
arnar birtast hvarflar
hugurinn til bernsku-
jólanna í Siglufirði.
Einhvern veginn
stenzt nútíminn þeim alls ekki
snúning. Kjarni jólanna, fæðing
frelsarans, er alltaf samur við sig,
en yfirbragðið er nú annað.
Það sem nú ber hæst í minning-
unni um aðdraganda jólanna eru
eplin og bækurnar. Þegar greni-
borðarnir birtust yfir Aðalgötunni
og jólasveinarnir mættu í búð-
argluggana hófst ballið. Bærinn
varð einhvern veginn allur annar.
Loftið fylltist dísætri eftirvænt-
ingu og það
var alltaf
hvítur og
jafnfallinn
snjór.
Það var
ólýsanleg til-
finning að reka nefið inn hjá Gesti
Fanndal og finna eplailminn
leggja um búðina. Sá ilmur var svo
sannarlega aðdragandi jólanna.
Svo var farið í portið og gramsað í
vínberjatunnunum. Og alltaf
leyndust einhver vínber í tunn-
unum, þótt kaupmaðurinn væri
búinn að tæma þær í búðarborðið.
Stundum dettur mér í hug, að
Gestur hafi hreint og beint skilið
einhver ber eftir til þess að gleðja
okkur. En nei, það var ekki þann-
ig. Þetta var gullgrafaraævintýrið
í Siglufirði, ómengað Klondæk.
Eða þá ilmurinn af appelsínunum.
Maður guðs og lifandi! Ekkert
annað kom til greina hjá barnssál-
inni, en að á ökrum himnaríkis
ræktuðu menn appelsínur og epli.
Það var ilmurinn, sem mætti
manni í Gullna hliðinu.
Svo fór ég auðvitað líka í Kaup-
félagið og líka í Verzlunarfélagið;
allt til þess að anda þessum jóla-
ilmi að mér.
Eða þá bókabúðirnar. Þær voru
tvær í Siglufirði; Aðalbúðin og
Kidda Hannesar. Og það var blátt
áfram yndislegt að sjá bækurnar
koma í gluggana. Fyrstu dagana
lét ég mér nægja að standa fyrir
utan og fletja nefið við rúðurnar.
Ég treindi mér það að fara inn;
eins lengi og ég gat. Svo héldu mér
engin bönd. Ég fór inn og fór
höndum um bækurnar, sem mig
langaði að lesa. Bækur Ármanns
Kr. Einarssonar um Árna í
Hraunkoti rötuðu árum saman í
pakkann minn. Þetta var eiginlega
orðinn óbærilegur spenningur að
horfa á bókina í bókabúðinni, vega
hana í hendinni, strjúka hana svo
blítt og láta mig dreyma um það,
þegar pappírsilmurinn og und-
urmjúkt brakið í kilinum leiddu
mig inn í ævintýraheiminn.
Það var hreint ekki sama,
hvernig jólabækurnar voru lesnar.
Alveg eins og maður spennti
greipar og beindi huga og hjarta
að bæninni, þá átti jólalesningin
sínar stellingar. Ég gaf nú svo sem
ekkert fyrir pappírinn, þegar hann
var búinn að þjóna sínu hlutverki.
En bókina bar ég varlega þangað
sem ég vildi lesa hana. Þar dró ég
fæturna undir mig, hagræddi mér,
þakkaði almættinu fyrir jólabarnið
og Ármann Kr. Einarsson, og með
sælgætiskörfuna innan seilingar
hófst lesturinn.
Auðvitað komu engin jól fyrr en
búið var að fara til kirkju. Ég man
hvenær nákvæmlega sjálf jólin
hófust. Jólaguðspjallið var á sínum
stað. En þegar hátíðasöngvar séra
Bjarna Þorsteinssonar hljómuðu
ofan af söngloftinu, þá komu jólin.
Svo var gengið frá kirkju og
heim í ómi kirkjuklukknanna með
gleðileg jól á báða bóga. Maður
kastaði aldrei snjóbolta á leið heim
úr jólamessunni. Það bara til-
heyrði ekki.
Á tímabili var gamli maðurinn
með kindur í félagi við Pétur
frænda. Það hjálpaði mér alltaf inn
í jólin að koma í fjárhúsið. Mér
fannst ég geta lesið textann út úr
rólyndum kindaaugunum og jórtr-
ið skóp honum fastan og hátíðleg-
an rytma. En auðvitað var oftast
nær meiri snjór í Siglufirði um
þetta leyti árs en sögur fóru af á
Betlehemsvöllum.
Margt hefur með fullorðins-
árum breytzt; aðdragandi jólanna
eins og annað. Einn góðan veð-
urdag voru appelsínur, epli og vín-
ber á boðstólum í öllum búðum á
öllum dögum, allt árið um kring.
Ilmurinn varð svo hversdagslegur,
að ég hætti að taka eftir honum,
hvað þá tengja hann við hátíða-
brigði. Ekkert hefur komið í stað-
inn fyrir þennan ilm og gefið mér
þessa tilfinningu aftur. Hestarnir
mínir hafa leyst kindurnar pabba
og Péturs af hólmi.
En hlutur bókanna er óbreytt-
ur. Þær vekja mér enn sömu gleði.
Útgáfa þeirra hefur reyndar
dreifzt meira yfir árið en áður var.
Og starfs míns vegna hef ég staðið
dýpra í bókaflóðinu en forðum var
í Aðalbúðinni og hjá Kiddu Hann-
esar. En ilmur bókanna hefur
aldrei horfið mér úr vitum. Reynd-
ar er Ármann Kr. Einarsson geng-
inn á himneska eplaakra, en Árni í
Hraunkoti læðist stundum ennþá í
lófann á mér og er alltaf jafnmikill
aufúsugestur.
Það er eins með bækurnar og
fiskinn. Ég get lesið bók upp á
hvern einasta dag og líka notið
bókalesturs til hátíðabrigða á jól-
um.
En jólaguðspjallið stendur alltaf
fyrir sínu. Mér er enn og aftur
frelsari fæddur, sem er Kristur
Drottinn, í borg Davíðs. Og hátíða-
söngvar séra Bjarna hafa ekkert
dalað.
Þrátt fyrir skegg og sköllótt
höfuð býr barnið í mér sig enn til
jóla.
Ég man spenninginn, þegar við
læddumst að stofuhurðinni og
pabbi kallaði inn: „Jólasveinn!
Ertu búinn, megum við koma
inn?“ Og alltaf stóð það á endum,
að jólasveinninn var búinn að
skreyta jólatréð og setja pakkana
við tréð.
Glugginn var alltaf opinn, því
þar kom jólasveinninn inn og hvarf
á braut aftur. Ég man að eitt sinn
hljóp ég beinustu leið að gluggan-
um til að sjá jólasveininn, en það
var of dimmt úti.
Þó tel ég enn þann dag í dag að
ég hafi séð eitthvað þjóta fyrir
hornið hjá Jóa bílstjóra.
Bráðum
koma bless-
uð jólin
Hér segir af bernskujólum í Siglufirði,
þegar eplailmur og bækur í búðarglugg-
um voru fyrstu jólaboðarnir og hátíða-
söngvar séra Bjarna ómissandi.
VIÐHORF
Eftir Freystein
Jóhannsson
freysteinn@mbl.is
,,LEYNDARDÓMAR litbrigða
ópalsins felast ekki í sjálfum kjarna
hans heldur í því sem hann annars
skortir.“ Þessa margræðu tilvitnun
í nýlegt vísindarit not-
ar breski höfundurinn
Ben Rice sem lykil að
fyrstu skáldsögu sinni.
Pobby og Dingan er
yndislegur gimsteinn,
margræður og marg-
brotinn, sem hægt er
að lesa og túlka á
mörgum sviðum sam-
tímis. Ekki síst er það
fengur að fá bók sem
er falleg og einföld
barnasaga um leið og
hún er táknræn og
djúphugsuð fullorðins-
bók, sorgleg og fyndin
í senn.
Líf aðalpersónanna
snýst um leitina að ópalsteinum
eins og líf allra hinna átta þúsund
fjörutíu og níu íbúanna í ástralska
námabænum þar sem sagan gerist.
Eina ástæða þess að fólk býr þarna
í hita og ryki á berangri er þráin
eftir ópalnum. Þrá eftir fegurð
hans og verðmæti. Allir eru að-
fluttir, komnir til að freista gæf-
unnar. Þegar Pobby og Dingan
hverfa breytist margt; í stað þess
að leita að ópalsteinum fer allur
bærinn að leita að tveimur ósýni-
legum og ímynduðum krökkum.
Sagan er sögð í fyrstu persónu,
af stráknum Ashmol sem er um það
bil tólf ára gamall. Ashmol segir
frá atburðum sem gjörbreyta lífi
hans og skilningi á heiminum þann-
ig að sagan verður sannkölluð
þroskasaga. Faðir hans er fyrir-
myndin, hetja í augum sonarins þó
að gallar hans séu margir og aug-
ljósir. Hann er stórkostleg persóna
sem stjórnar lífi fjölskyldunnar
með því hve heltekinn hann er af
draumi sínum um ópalsteinanna.
Móðirin saknar fyrra lífs, þess sem
hefði getað orðið í Englandi hjá
ensku ömmu ef hún hefði ekki fylgt
ástinni til Ástralíu. Systirin Kelly-
anne, sem er átta eða níu ára, lifir
sínu lífi í gegnum ímynduðu vinina
sína, Pobby og Dingan.
Flestir þekkja litla krakka sem
búa til sína eigin vini þegar þeir
flytja eða eru einmana eða passa
ekki inn í umhverfi sitt. Ben Rice
fer óendanlega langt og frumlega
með þetta fyrirbæri ímyndunarafls-
ins og gerir það að hreyfiafli sög-
unnar. Litla stelpan Kellyanne
verður sterkasta per-
sónan; eins konar
táknmynd kærleika,
staðfestu, heiðarleika,
samúðar og einlægrar
trúar á það sem ekki
sést með berum aug-
um. Ashmol bróðir
hennar verður boðberi
þessarar trúar, eftir
að hafa gengið í gegn-
um sálarhreinsun. Vís-
un í dýrlinga, guðdóm-
lega snertingu og
vitrun, útbreiðslu
sannleikans en ekki
síst í sammannlegan
sársauka og þrá liggur
alls staðar milli lín-
anna. Með hjálp bróður síns og
með Pobby og Dingan sér við hlið
snertir Kellyanne við öllum í kring-
um sig.
Mannlýsingarnar eru fjölbreytt-
ar, lifandi og oft mjög fyndnar.
Pælingar drengsins um annað fólk
og um sjálfan sig krauma jafnt af
kímni og sársauka. Stíllinn alveg
ótrúlega knappur og hnitmiðaður,
það er engu orði ofaukið í bókinni
en þó er svo mikið sagt. Sjónar-
hornið er markvisst og málfarið
alltaf trúverðugt sem talsmáti
barns að breytast í ungling. Þýðing
Bjarna Jónssonar er alveg sérstak-
lega lipur og sannfærandi en það
hlýtur að vera þrautin þyngri að
koma barnslegu en þó kæruleys-
islegu málfarinu til skila í jafn
knöppum stíl. Kápa bókarinnar er
falleg og vönduð en myndin af litlu
stúlkunni kallast á við fegurð og
dulmagn sögunnar.
Ég mæli eindregið með þessari
bók fyrir börn og fullorðna. Með
einfaldri fegurð sinni og djúphugs-
uðu táknsæi er hún lítill glitrandi
gimsteinn.
Gimsteinn fyrir
fólk á öllum aldri
BÆKUR
Skáldsaga
Eftir Ben Rice. Bjarni Jónsson þýddi.
Vaka-Helgafell, Reykjavík 2001, 124 bls.
POBBY OG DINGAN
Hrund Ólafsdóttir
Bjarni Jónsson
Komnar eru út bækur í bókaflokknum
Skemmtilegu barnabækurnar.
Splass! eftir Judy
Hamilton með
myndum Sue
King, er þýdd af
Björgvini E. Björg-
vinssyni. Bókin
fjallar á gáska-
fullan hátt um
vatn og kynni
barna af því.
Bókin er 25 bls.
Verð: 365 kr.
Sjáðu eftir Judy Hamilton með mynd-
um Sue King, er þýdd af Björgvini E.
Björgvinssyni. Í bókinni er börnunum
bent á ýmislegt eftirtektarvert í um-
hverfinu.
Bókin er 25 bls. Verð: 365 kr.
Klukkan eftir Judy Hamilton með
myndum Mimi Everett, er þýdd af
Kristjáni Hreinssyni. Í léttum texta og
vísum er börnunum kennt á klukku.
Bókin er 25 bls. Verð: 365 kr.
Svarta kisa eftir Alice Williamson í
endursögn Vilbergs Júlíussonar er
endurútgefin. Bókin segir frá kisunni
litlu sem í leit sinni að mjólk fer bón-
leið til búðar uns hún hittir góðhjart-
aða stúlku.
Bókin er 32 bls. Verð: 365 kr.
Kolur í leikskóla eftir Lucille Hamm-
ond með myndum Eugenie Fernades
í þýðingu Stefáns Júlíussonar er end-
urútgefin. Bókin segir frá því hvernig
hvolpurinn Kolur upplifir sinn fyrsta
dag í leikskóla.
Bókin er 24 bls. Verð: 365 kr.
Smásögur fyrir smáfólk er nýr bóka-
flokkur. Í hverri sögu er að finna boð-
skap sem dreginn er saman í vísu í
bókarlok. Bækurnar eru eftirfarandi
Krummi litli er eftir Kristján Hreins-
son og teikningar gerir Sigurður Óli
Pálmason. Sagan undirstrikar mik-
ilvægi samskipta og gildi þess að
vinna saman.
Bókin er 23 bls. Verð: 365 kr.
Þjófótta músin er
eftir Kristján
Hreinsson og
teikningar gerir
Sigurður Óli
Pálmason. Sagan
fjallar um það
hvernig græðgi
getur komið okkur
í vanda.
Bókin er 23
bls.Verð: 365 kr.
Fyrir þessi jól koma út þrjár bækur
í nýjum flokki um börnin Gyðu og
Geir.
Gyða og Geir
heimsækja tann-
lækninn fjallar um
komu barnanna
ásamt föður sín-
um á tann-
læknastofu
Teddu.
Gyða og Geir
flytja í nýtt hús.
Bókin fjallar um það hvernig systkinin
eru búin undir það að skipta um
íverustað.
Gyða og Geir læra umferðarreglur
fjallar um búðarferð barnanna ásamt
móður sinni.
Útgefandi er Bókaútgáfan Björk.
Bækurnar eru 25 bls. eftir Judy Ha-
milton. Mimi Everett myndskeytir.
Björgvin E. Björgvinsson þýðir.. Verð:
480 kr. hver bók.
Börn
LITÍUMBÓKIN kom fyrst út á
dönsku í Kaupmannahöfn 1978 og
var endurútgefin 1991. Höfundur
hennar, Mogens Schou, er danskur
geðlæknir og vísindamaður og er
meðal fremstu sérfræðinga í heim-
inum í notkun lyfsins litíums. Í bók-
inni er fjallað um notkun litíums við
geðhvarfasjúkdómum og þar koma
fram mörg gagnleg atriði hvað
varðar þessa sjúkdóma en lesefni
um þá er af skornum skammti á ís-
lensku.
Í fyrri hluta bókarinnar er fjallað
á skýran og aðgengilegan hátt um
geðhvarfasjúkdóma (mania-de-
pression). Sagt er frá breytilegum
sjúkdómsmyndum þessara ein-
kennilegu sjúkdóma þar sem
skiptast á örlyndi og depurð. Sjúk-
dómsferlið er rakið og sagt er frá
hvernig einkennin geta blandast
saman. Þá er greining sjúkdómsins
og meðferð kynnt. Fram kemur
hversu mikill ávinningur er af for-
varnarmeðferð fyrir sjúklinga með
þessa sjúkdóma og hve mikilvægt
er að ganga lengra en að meðhöndla
eingöngu köstin og skipuleggja
meðferðina til langs tíma með fyr-
irbyggjandi þætti í fyrirrúmi. Í síð-
ari hluta bókarinnar er sagt frá
notkun lyfsins litíums gegn þessum
sjúkdómum. Saga litíums er rakin í
stórum dráttum en hún er löng og
merk. Hefur litíum sem lyf skipað
einstaka stöðu í nútímalæknisfræði.
Notkun þess í forvarnarmeðferð
gegn geðhvarfasjúkdómum er
áhrifarík og hefur rutt brautina fyr-
ir fleiri tegundir af forvarnarmeð-
ferð gegn þessum sjúkdómum en
miklar framfarir eiga sér nú stað á
þessu sviði.
Þannig er bókin ekki einungis
fræðandi um lyfið litíum heldur
einnig ágæt leiðbeining og fræðsla
hvað varðar geðhvarfasjúkdóma.
Lítið hefur verið til af greinargóð-
um upplýsingum og fræðslu á ís-
lensku um þessa sjúkdóma og bætir
þessi bók í vandaðri þýðingu Magn-
úsar Skúlasonar þar verulega úr.
Ávinningur af
forvarnarmeðferð
BÆKUR
Fræði
– um litíummeðferð við geðhvarfa-
sjúkdómi eftir Mogens Schou í þýðingu
Magnúsar Skúlasonar geðlæknis. Gefin
út af Geðverndarfélagi Íslands árið 2000.
Bókina má nálgast á skrifstofu félagsins
í Hátúni 10, eða í Bóksölu stúdenta.
LITÍUMBÓKIN
Ólafur Þór Ævarsson
Mátturinn í núinu
er eftir Eckhart
Tolle í þýðingu Vé-
steins Lúðvíks-
sonar.
Í kynningu segir
m.a.: „Höfund-
urinn varð tæp-
lega þrítugur fyrir
þeirri reynslu sem
kippti honum ekki
aðeins út úr langvarandi kvíða og
þunglyndi heldur inn í þann frið sem
ekki hefur yfirgefið hann síðan. Bókin
kennir að máttur okkar býr í Núinu, því
andartaki sem við lifum hverju sinni.
Hún kennir okkur að lifa lífinu lifandi.“
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
187 bls., prentuð í Lettlandi. Verð:
3.480 kr.
Handbók