Morgunblaðið - 16.12.2001, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 2001 25
hafi verið gaman að vera. Heim-
ilishaldið hjá Jóni og Ebbu hafi ein-
kennst bæði af íslenskum og dönsk-
um hefðum. Jón hafi viljað hafa
íslenska siði en Ebba danska. Á
heimilinu var ýmist töluð íslenska
eða danska. Ebba var nokkuð farin
að gleyma íslenskunni þegar Guð-
rún var í Danmörku.
Helga Finnsdóttir dýralæknir,
dóttir Guðrúnar, var við nám og
störf í Danmörku um 10 ára skeið.
Leið hennar lá oft í Egedal. „Þetta
var óskaplega fallegt heimili og
mikið af fallegum íslenskum mál-
verkum á veggjum,“ segir Helga.
Guðrún segir að Jón hafi haft
mikinn áhuga á veiðum og sá áhugi
hafi komið í ljós meðan hann bjó
hér á Íslandi. Meðal veiðifélaga
hans hafi verið Nicolaj G. Bjarna-
son, síðar umboðsmaður Bergenska
skipafélagsins og heiðursfélagi í
Verzlunarmannafélagi Reykjavíkur.
Við Egedal er síki þar sem Jón fór
gjarnan til veiða.
„Hann var alltaf að veiða og
reyndi að kenna Erlingi syni sínum
veiðar. Jón veiddi fisk á stöng og
skaut fugla. Einu sinni datt Jón í
síkið, en bjargaðist. Hann veiddi
endur og gæsir og reitti þær sjálf-
ur. Á jólunum var gæsasteik og
steiktar endur. Okkur þótti þær
góðar.“
Bernskuminningar
og laxamaðkar
Jón fékkst einnig við stangveiðar
og fór m.a. í veiði þegar hann kom í
heimsóknir til Íslands. Í fórum
Helgu Finnsdóttur eru tvö bréf frá
Jóni til Magnúsar Finnssonar,
bróður Helgu. Bréfin eru rituð þeg-
ar Magnús er 9 ára gamall, en nú
er hann fulltrúi ritstjóra Morgun-
blaðsins.
Í fyrra bréfinu, sem skrifað er
25. janúar 1949, lýsir Jón bernsku-
leikjum ungra drengja á uppvaxt-
arárum hans í Reykjavík.
„Jeg gæti nú sagt þjer mikið um
það, hvað jeg helst lagði mig eftir á
þínum aldri, en nú er lífið í Reykja-
vík og aðrir staðarhættir svo
breyttir frá því jeg var á þínum
aldri, og árin þar á eftir, að ekki
einu sinni hann pabbi þinn mundi
skilja mig. Fjöruna í Reykjavík,
eins og hún var þá, man pabbi þinn
ekki, en þar vorum við strákarnir í
þönglastríði oft og einatt. „Mjósur“
kölluðum við bestu þönglavopnin;
tjörguðum við þær og eldbárum
síðan; sást þá ekki að brögð hefðu
verið notuð, en svo seigar voru þær
þá, að við gátum notað sömu „mjós-
una“ í heila viku, og feldi hún þá
marga miklu digrari þöngla.
Annað var það sem var mikil
skemmtun að. Þegar stórstraums-
flóð komu, fylltust allar rennur í
miðbænum af sjó, sem kom inn um
lækinn, sem þá rann opinn úr tjörn-
inni niður í fjöru; pabbi getur enn
sýnt þjer, hvar lækurinn enn kem-
ur undan pallinum, þegar lágsjávað
er inni í litlu bátahöfninni, mig
minnir fram undan þar sem Sjálf-
stæðishúsið blasir við. Þá fórum við
á rennisteinsbrettunum um allan
miðbæinn og stjökuðum okkur fram
með löngum prikum. Þegar svo
fjaraði út, varð lögreglan og „vakt-
ararnir“ sem voru einustu þjónar
bæjarstjórnarinnar, að ná í brettin,
og koma þeim í sinn stað, því mjög
voru rennurnar misbreiðar.
Svo þegar ég þroskaðist betur,
varð 8–10 ára, voru það hestarnir
og byssurnar og laxastangirnar,
sem jeg átti mest við, og svo Ak-
ureyjartúrar etc., etc.. [Lárus
Sveinbjörnsson, faðir Jóns, átti
eyna þá, innsk. blm.]...
Hver veit nema við sjáumst í
sumar, og þá vil jeg gjarnan eiga
þig að með að útvega hjá einhverj-
um stráknum, sem á við þess hátt-
ar, stóran kassa með mold í og ána-
möðkum, stóra í laxinn.“
Hinn 23. maí um vorið skrifar
Jón Magnúsi annað bréf og þar
segir m.a.: „Nú fer að líða að því,
að þú þurfir að fara að tala við ein-
hvern strákinn, sem þú ætlar að
láta sjá mjer fyrir ánamöðkum til
laxveiðanna; þeir eiga að vera vel
stórir og geyma þá í mold og arfa í
kassa, vel heldum, þar til jeg kem
heim að sækja ykkur heim; jeg
ætla mjer hjeðan með Drottning-
unni 24. júní... Þú getur, ef til vill,
talað um ánamaðkana, ef þú þarft
þess, við Brynjólf Stefánsson, sem
pabbi þinn víst þekkir, eða þá Har-
ald Árnason, sem allir þekkja, en
hann og kona hans hafa boðið mjer
að vera hjá sjer og auk þess í lax-
veiðitúr, hvert og hvenær veit jeg
ekki.“
Lýsing samferðamanna
Nokkrar ritaðar heimildir sam-
tíðarmanna eru til um Jón Hjaltalín
Sveinbjörnsson Jón Helgason skrif-
ar um hann í bók sinni Íslendingar
í Danmörku, sem kom út 1931.
Hann segir m.a.: „Síðan 1919 er
hann íslenzkur konungsritari í
Kaupmannahöfn og kammerjung-
herra að nafnbót. Er það alment
álit manna, að ekki hafi geta valizt
heppilegri maður í þá þýðingar-
miklu stöðu sökum lipurðar hans,
prúðmannlegrar framkomu í hví-
vetna og náins kunnugleika og
skilnings á öllum vorum högum.“
Vilhjálmur Finsen, stofnandi
Morgunblaðsins og fyrsti ritstjóri
þess, lýsir Jóni sem sérstaklega
ráðhollum og góðum mörgum ís-
lenskum stúdentum, sem til hans
leituðu. Vilhjálmur skrifar árið
1953:
„Engan Íslending hefi ég þekkt,
sem hefði verið hæfari til að gegna
hinni mikilsmetnu stöðu við hirð
konungs Íslendinga og Dana og
geta orðið betri ráðunautur hans í
Íslandsmálum en Jón Sveinbjörns-
son. Hann hafði alla þá kosti til að
bera, sem nauðsynlegir voru til
þess embættis, framúrskarandi
prúðmennsku og snyrtimennsku,
nákvæmni, samvizkusemi og ein-
urð, auk góðrar þekkingar á stjórn-
málasögu Íslands og kunnugleiks á
öllu athafnalífi og staðháttum
heima. Jón hefir áreiðanlega frætt
Kristján konung um margt, sem
var þarflegt fyrir hann að vita.
Hann var alla tíð góður Íslendingur
og hefir áreiðanlega unnið Íslandi
mikið gagn sem ráðunautur kon-
ungs í Íslandsmálum. Jón Svein-
björnsson var fyrir nokkru sæmdur
nafnbótinni „Kammerherre“ af
Friðriki Danakonungi, og var það
vottur þakklætis fyrir vel unnið
starf við hirðina, en hann er eini Ís-
lendingurinn, sem þá nafnbót hefur
hlotið.“
Þorfinnur Kristjánsson, prentari
og blaðamaður, segir einnig frá
Jóni í endurminningum sínum.
Hann segir að Jóni hafi þótt gaman
að gefa Íslendingum nýkomnum til
Kaupmannahafnar góð ráð og
bendingar. „Mér féll vel við Jón.
Hann var prúður og viðkunnanleg-
ur í framkomu og blátt áfram. En
hann gat farið hörðum orðum um
menn og málefni, er hann var and-
vígur, og mér fannst oft, eins og
honum fyndist skoðanir sínar hið
eina rétta. Hann virtist hafa gaman
að því í viðræðum að láta skína í
föðurlega umhyggju sína fyrir þeim
eða því, sem um var rætt.
Jón Sveinbjörnsson gekk ávallt
snyrtilega klæddur, og var auðséð,
að hann var þrifinn og reglusamur
maður. Ég kom nokkrum sinnum til
hans í skrifstofu hans í Amalien-
borg og dáðist að reglusemi hans,
hver hlutur á sínum stað. Þyrfti
hann að finna bók eða skjal, mundi
hann hafa getað tekið það blindandi
í skápnum eða hillunni,“ skrifar
Þorfinnur. Hann lýsir samskiptum
sínum við Jón og hreinskilinni
gagnrýni Jóns á skrif Þorfinns í
blaði hans Heima og erlendis. Lýs-
ingu sinni á Jóni lýkur Þorfinnur á
þessum orðum:
„Hvaða dómur sem lagður verður
á Jón af samtíð hans, verður ekki
frá honum tekið, að hann gerði allt
til þess að verða Íslandi að liði með-
al þeirrar þjóðar, sem hann hafði
búið með í meira en fimmtíu ár.
Hann gegndi um langt skeið vanda-
samri stöðu, en mér er ekki kunn-
ugt um, að hann hafi nokkru sinni
fengið hnútur fyrir. Það mun þó
ekki ávallt hafa verið leikur fyrir
hann. Ég minnist, að hann sagði
einu sinni við mig: „Maður þarf að
þekkja konung vel, til þess að geta
unnið vel með honum.“ Og það hef-
ur Jón sjálfsagt gert.“
Danskt skyr
Á vefsíðu Hússins á Eyrarbakka
er frásögn sem sýnir að Jón kon-
ungsritari hefur haft taugar til ís-
lenskrar matargerðar, þótt hann
byggi á danskri grund. Carl Jörg-
ensen, fyrsti mjólkurbússtjóri
Mjólkurbús Flóamanna, flutti til
Danmerkur 1938 eftir átta ára dvöl
á Íslandi. Hér stýrði hann mjólk-
urbúinu á Selfossi og var síðar
stöðvarstjóri Mjólkurstöðvar
Reykjavíkur. Jörgensen festi kaup
á mjólkurbúi í Óðinsvéum á Fjóni
og rak í þrjú ár. Sagan segir að þá
hafi honum borist áskorun frá
Sveini Björnssyni, þáverandi sendi-
herra Íslands í Kaupmannahöfn og
síðar forseta Íslands, um að reyna
að búa til íslenskt skyr því sjálfsagt
væru margir Íslendingar í Dan-
mörku sem vildu kaupa skyr. Jörg-
ensen hóf skyrgerð og urðu þeir
Sveinn Björnsson og Jón Svein-
björnsson konungsritari fyrstu við-
skiptavinir Jörgensens í skyri. Síð-
ar keypti Jörgensen annað mjólk-
urbú norðan Hróarskeldu og jók
enn skyrgerðina, árið 1956 eign-
aðist hann svo stórt mjólkurbú í
Vigen þar sem framleidd voru 150
tonn af skyri árlega.
Heimildir:
Lögfræðingatal.
Jón Helgason. Íslendingar í Danmörku,
fyrr og síðar. Reykjavík 1931.
Margrét Jónasdóttir: Í Babýlon við Eyr-
arsund. Reykjavík 1996.
Morgunblaðið, 1921, 1926 og 1930.
Vilhjálmur Finsen. Alltaf á heimleið.
Reykjavík 1953.
Þorfinnur Kristjánsson. Í útlegð. Reykja-
vík 1956.
Heimasíða Hússins á Eyrarbakka
(www.south.is/husid/syningar_mbf02.html)
gudni@mbl.is
Jón og fjölskylda fluttu í Egedal, lítinn herragarð skammt utan við Kaupmannahöfn, snemma á 4. áratug 20. aldar. Þar
var síki, eða tjörn, þar sem Jón veiddi bæði fugl og fisk.
JÓN Hjaltalín Sveinbjörnsson kon-
ungsritari, var fæddur í Reykjavík 2.
febrúar 1876 og dó 12. mars 1953 í
Hørsholm í Danmörku. Faðir Jóns
var Lárus (Lauritz) Edvard Svein-
björnsson sýslumaður á Eyrarbakka
og Húsavík, síðar bæjarfógeti, há-
yfirdómari, bankastjóri og alþing-
ismaður í Reykjavík. Móðir hans var
Jörgine Margrethe Sigríður Guð-
mundsdóttir Sveinbjörnsson, fædd
Thorgrimsen.
Jón lauk stúdentsprófi í Reykjavík
1895 og lögfræðiprófi (cand. juris)
frá Hafnarháskóla 23. júní 1903.
Hann varð löggiltur dómtúlkur og
þýðandi í íslensku 15. október 1910.
Jón starfaði sem aðstoðarmaður
í Stjórnarráði Íslands í Reykjavík frá
1. febrúar 1904 þar til hann fluttist til
Kaupmannahafnar í maí 1906. Hann
varð aðstoðarmaður hjá bæjarfóg-
etanum í Kaupmannahöfn frá 1. nóv-
ember 1907 til 1918. Hann var einnig
aðstoðarmaður í I. endurskoð-
unardeild danska fjármálaráðuneyt-
isins frá 1. júlí 1908 til 1918, ritari þar
frá 1. október til 30. nóvember 1919
og fulltrúi á skrifstofu Stjórnarráðs
Íslands í Kaupmannahöfn 1914–1918.
Jón var konungsritari Íslands frá
fullveldisdeginum 1. desember 1918
þar til lýðveldið var stofnað 17. júní
1944.
Jón gegndi fjölmörgum félags- og
trúnaðarstörfum um ævina. Hann
var formaður Íslendingafélagsins í
Kaupmannahöfn frá 1896 í mörg ár.
Jón sat stofnfund félagsins Dansk-
Islandsk Samfund 4. janúar 1916
sem hélt fundi og gaf út bækur og
rit. Í afmælishófi íslenska stúdenta-
félagsins í Kaupmannahöfn í janúar
1943 var Jón Sveinbjörnsson gerður
að heiðursfélaga ásamt tveimur
öðrum Jónum, Krabbe sendiráðsrit-
ara og Helgasyni prófessor. Höfðu
þessir þrír stutt ötullega við starf fé-
lagsins um áratuga skeið.
Hann var ritari íslensku Fálkaorð-
unnar frá því hún var stofnuð 1921
og orðuritari þar til orðunni var
breytt 1944. Þá var hann ritari milli-
ríkjanefndarinnar 1907 og trún-
aðarmaður konungs hvað varðaði
samskipti Danmerkur og Íslands á
árunum 1906–1918. Jón ritaði grein-
ar um málefni Íslands í dönsk blöð
og flutti fyrirlestra um Ísland og ís-
lenska list víða um Danmörku.
Kona Jóns var Ebba Marguerite
Sveinbjörnsson, fædd Shierbeck.
Hún var dóttir Hans Jakobs George
Shierbeck lækni, sem um tíma var
landlæknir í Reykjavík, og konu hans
Inu Ragnhildu Schierbeck. Minning-
arsteinn um Shierbeck stendur í
gamla kirkjugarðinum við Að-
alstræti í Reykjavík. Shierbeck var
mikill grasafræðingur og merkur
maður á sinni tíð.
Jón og Ebba eignuðust tvö börn:
Erling og Svövu, sem dó 17 ára göm-
ul. Erlingur lærði hagfræði og starf-
aði sem fulltrúi stjórnar Alþjóða-
bankans í Washington um árabil.
Hann var einnig skrifstofustjóri í
danska verslunar- og iðnaðarráðu-
neytinu og umsjónarmaður með
dönsku sparisjóðunum. Erlingur
eignaðist fjóra syni. Sá elsti, Kåre
Sveinbjörnsson, var arkitekt og bjó í
Versölum í Frakklandi. Hann and-
aðist í fyrra. Øyvind er fasteignasali
í Kaupmannahöfn, Ingolf er háls-,
nef- og eyrnalæknir í Óðinsvéum,
kvæntur Kirsten sem er prestur. Sá
yngsti, Hálfdan, er bóndi á Jótlandi.
Jón Hjaltalín Sveinbjörnsson