Morgunblaðið - 16.12.2001, Qupperneq 36

MINNINGAR
36 SUNNUDAGUR 16. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Fyrir rúmum
hundrað árum voru afi
minn og amma um það
bil að leggja land undir
fót og flytjast til
Reykjavíkur til þess að freista gæf-
unnar. Hann fæddur á Hrappsey á
Breiðafirði 30. ágúst 1879 og alinn
upp við erfið kjör. Faðir hans lést á
besta aldri við að bjarga manni frá
drukknun og móðir hans var bláfá-
tæk svo að börnin voru send um all-
ar sveitir eins og títt var í þá daga.
Amma mín var fædd í Hörgsdal á
Síðu í Vestur-Skaftafellssýslu. Mig
minnir að systkini hennar hafi verið
ein tólf eða þrettán og víst var að
það var oft hart í ári.
Það var svo skömmu fyrir alda-
mótin að þau tóku bæði stefnuna til
Reykjavíkur hvort í sínu lagi. Hann
til þess að nema blikksmíði og hún
sem vinnukona. Í þá daga var ein
helsta skylda vinnukonu á heimili
góðborgara að sjá um alla þvotta.
Amma mín gekk frá miðbæ Reykja-
víkur og inn að þvottalaugum til
þess að sinna sínum skyldum en þar
hitti hún líka fyrir jafnöldrur sínar
og þar var margt skrafað um lífið og
tilveruna og ungu herrana eins og
gengur og gerist. Þarna kom líka
oft eldri kona sem var talin gædd
spádómsgáfu og dag einn kallaði
hún í hana Guðrúnu, ömmu mína, og
sagðist vilja eiga við hana orð. Guð-
rún varð hálffeimin við þetta en
konan horfði ákveðið á hana og
sagði svo: „Mig langar til að segja
þér að þú átt eftir að búa lengi, já
reyndar allt þitt líf, hérna í Reykja-
vík. Þú munt kynnast hávöxnum
ljóshærðum manni og giftast hon-
um. En það er svo skrítið að ég get
ekki séð hvort brúðkaupið verður
haldið á landi eða sjó. En hitt get ég
sagt þér Guðrún mín, og það er að
ein af stúlkunum hérna verður við-
stödd brúðkaupið.“ Ekki vildi Guð-
DÓRÓTHEA G.
STEPHENSEN
✝ Dóróthea Breið-fjörð Stephensen
fæddist í Reykjavík
16. desember 1905.
Hún lést á Droplaug-
arstöðum 31. ágúst
síðastliðinn og fór
útför hennar fram
frá Fríkirkjunni í
Reykjavík 10. sept-
ember.
rún nú taka þetta al-
varlega, sagðist leiðast
Reykjavík og ætla
heim við fyrsta tæki-
færi enda þekkti hún
engan ungan ljóshærð-
an og hávaxinn mann.
Svo að Guðrún og
ungu vinnukonurnar
hlógu bara að þessu
öllu saman.
Það fór samt svo að
Guðrún kynntist ung-
um, hávöxnum, ljós-
hærðum manni frá
Breiðafirði innan
skamms og felldu þau
hugi saman. Efnt var til brúðkaups
á Hrappsey á Breiðafirði, á mörkum
sjós og lands ef svo má segja, og
stúlku nokkurri sem var vinnukona
í Stykkishólmi var boðið í brúð-
kaupið og hafði hún einmitt verið
stödd í þvottalaugunum umræddan
dag.
Guðmundur Breiðfjörð og Guð-
rún Bjarnadóttir voru glæsilegt par
og þau settust að í Reykjavík þar
sem þau unnu hörðum höndum að
því að koma sér upp heimili. Fyrstu
þrjú árin bjuggu þau í litlu húsi við
Lækjargötu og þar fæddist þeim
þeirra fyrsta barn, 16. desember
1905; lítil og falleg stúlka sem var
björt og ljós yfirlitum og allra yndi
og hlaut hún nafnið Dóróthea. Þetta
var hún mamma mín og hún hefði
orðið 96 ára í dag.
Þegar litla stúlkan, sem var alltaf
kölluð Thea, var tveggja ára flutti
fjölskyldan sig um set austur fyrir
læk. Þau keyptu húsið Laufásveg
fjögur þar sem mamma bjó svo alla
sína daga ef undan er skilið síðasta
árið er hún dvaldi á hjúkrunarheim-
ilinu Droplaugarstöðum. Þremur
árum síðar fæddist svo Agnar, litli
bróðir mömmu, sem var ávallt mikið
stolt og uppáhald hjá systur sinni.
Agnar lést fyrir fimmtán árum og
voru alla tíð miklir kærleikar með
þeim systkinunum. Þegar amma
Guðrún átti von á Agnari var Thea
litla send í sveit, eins og þá tíðk-
aðist, austur í Ölfus að Auðsholti.
Mig minnir að afi hafi farið með
hana á hjóli og eitthvað var litla
stúlkan lítil í sér þegar hún var skil-
in eftir. En Auðsholtsfólkið reyndist
henni sérlega vel og hélt hún alla tíð
sambandi við það góða fólk. Guð-
mundur og Guðrún Breiðfjörð tóku
líka í fóstur litla stúlku sem heitir
Ágústa Jónasdóttir sem varð með
því uppeldissystir Theu og Agnars
og reyndist hún þeim ávallt sem
besta systir. En Laufásvegur fjögur
var löngum eins og stórt sveita-
heimili í hjarta bæjarins þar sem
hverjum gesti var tekið opnum örm-
um og það var líka alltaf líf og fjör í
þessu húsi. Afi Guðmundur rak
þarna bæði Breiðfjörðs blikksmiðju
og litla nýlenduvöruverslun og þar
fór Thea litla að afgreiða ung að ár-
um samhliða því að aðstoða við
heimilisverkin.
Á þeim tíma var háttur þeirra
sem voru aflögufærir að ganga í hús
og gefa mat og fatnað þar sem mjög
þröngt var í búi og hlúa að þeim
sem áttu um sárt að binda. Thea
litla lærði því fljótt að temja sér
þennan hugsunarhátt og lífsstíl sem
hafði náungakærleik að leiðarljósi,
þegar hún var að sendast fyrir
mömmu sína. Síðan sá hún auðvitað
líka um að passa litla bróður og
seinna meir gengu þau bæði í Mið-
bæjarbarnaskólann og eignuðust
þar góða vini. Thea var falleg og
hæfileikarík stúlka og hún naut
þess að fá að læra á píanó og stunda
hannyrðir og að loknum barnaskól-
anum tók við nám í Kvennaskól-
anum í Reykjavík. Þegar hún lauk
prófi þaðan hóf hún störf í bókabúð
Snæbjarnar eða ensku bókabúðinni,
eins og hún var oft kölluð. Thea
hafði alla tíð mikið yndi af góðum
bókum og þótti sinna starfi sínu í
bókabúðinni með miklum sóma
enda var henni boðið að fara utan á
vegum búðarinnar til þess að læra
um bóksölu og slíkan rekstur. En
aldrei varð nú af þeirri ferð hjá
Reykjarvíkurmærinni.
Thea var alla tíð vinmörg kona og
þá sem nú gerði unga fólkið margt
sér til skemmtunar. Vinsælt var að
fara í útreiðartúra og halda böll úti í
guðsgrænni náttúrunni og átti
mamma margar góðar minningar
frá slíkum stundum. Á meðal henn-
ar bestu vina voru Ingibjörg Kaldal
og bræður hennar Jón og Leifur,
Vilhelmína Jónsdóttir og Halldór
bróðir hennar og margt fleira af
kátu og skemmtilegu fólki. En á
þessum árum kom líka að því að ást-
in knúði dyra. Þorsteinn Ö. Steph-
ensen eða Steini á Grímsstaðaholt-
inu var agalega sætur, nýútskrif-
aður stúdent sem hún kynntist á
balli. Þá var mamma búin að ákveða
að halda til Danmerkur í hús-
mæðraskóla og þar var hún heilan
vetur og prinsinn beið hennar á
meðan. Það var svo hinn 21. nóv-
ember 1930 að þau gengu í hjóna-
band og fluttu inn á efri hæðina á
Laufásveginum og amma og afi
bjuggu á þeirri neðri. Aldrei féll
skuggi á ástkært samband þeirra
mæðgna og sambýlið var alla tíð
með miklum ágætum.
Faðir minn hafði ákveðið að nema
læknisfræði og hóf nám við Háskóla
Íslands að loknu stúdentsprófi. En í
menntaskóla hafði hann ánetjast
leiklistargyðjunni við það að leika í
skólaleikjum og átti leiklistin hug
hans allan. Það varð líka úr að hann
legði leiklistina fyrir sig að atvinnu
seinna meir.
Árið 1931 eignuðust ungu hjónin
sitt fyrsta barn, Guðrúnu. Thea
studdi mann sinn dyggilega í því að
sigla til Kaupmannahafnar og nema
leiklist við Konunglega leiklistar-
skólann og ég veit að amma Guðrún
var honum einnig mikill stuðningur
í þessu sem og vissulega foreldrar
hans. Á þessum tíma vann Thea fyr-
ir sér og Guðrúnu með því að taka
til sín kostgangara, eins og það var
kallað að vera með erlenda eða ut-
anbæjarnámsmenn í fæði inni á
heimilinu. Það var dýrt í þá daga að
halda til náms, og þá ekki síst utan-
lands, svo þetta varð aðeins einn
vetur. Síðan skall heimsstyrjöldin á
og erfitt varð að fá vinnu. Árið 1936
hafði þeim fæðst dóttirin Ingibjörg
og Thea lagði allt sitt í að hlúa vel
að heimili og börnum og var sann-
kölluð fyrirmyndarmóðir í alla
staði.
Þorsteinn hóf feril sinn sem leik-
ari hjá Leikfélagi Reykjavíkur en í
þá tíð var sú vinna öll launalaus svo
að hann vann alla þá vinnu sem var
að hafa: Verkamanna- og skrifstofu-
vinnu og starfaði meira að segja
sem lögregluþjónn austur á fjörðum
eitt sumar. Síðan hóf hann störf
sem þulur hjá Ríkisútvarpinu og sá
í mörg ár einnig um barnatíma út-
varpsins. Þá starfaði hann síðar
einnig sem leiklistarstjóri Ríkisút-
varpsins og átti hjá þessari ágætu
stofnun langan og farsælan feril.
Alls urðu börnin fimm: Guðrún,
Ingibjörg, Stefán, Kristján Þorvald-
ur og Helga. Ingibjörg lést síðast-
liðið vor og var og er sárt saknað.
En á þeim árum sem við vorum að
alast upp systkinin hafði mamma
aldrei úr miklu að moða, enda dýrt
að sjá sjö manna fjölskyldu far-
borða. Mamma vann heima, eldaði
mat, saumaði allt á börnin og alltaf
var ákaflega gestkvæmt á Laufás-
veginum. Thea hafði mikla gleði af
því að taka á móti gestum og gerði
það af sannri gestrisni, bauð upp á
kaffi og jólaköku eða annað með-
læti, enda var hún einstaklega vel
liðin og vinmörg kona. Hún unni
leikhúsinu og studdi mann sinn af
öllum mætti. Þau höfðu alla tíð mik-
ið yndi af því að ræða bókmenntir
og það sem var efst á baugi í leik-
húsunum og voru sannarlega miklir
og góðir vinir.
Guðrún amma mín lést árið 1946
og ég veit að það reyndist mömmu
ákaflega erfitt og hún var lengi að
ná sér eftir það, en faðir hennar bjó
á Laufásveginum allt til dauðadags
árið 1975.
Fjölskyldan var alltaf í fyrirrúmi
hjá Theu. Hún elskaði sitt fólk skil-
yrðislaust, var alltaf til staðar fyrir
alla og vildi veg barna sinna sem
mestan. Mamma var einkar
skemmtileg kona með létta lund og
skemmtilegan húmor. Barnabörnin
heilluðust af ömmu Theu og kölluðu
hana á stundum „veislu-Theu“ eða
„ömmu nammi“ og meira að segja
barnabarnabörnin nutu þess að
kynnast þessari einstöku Reykja-
víkurmær á Laufásveginum.
Mamma var mér mikil hjálpar-
hella og satt best að segja hefði ég
aldrei komist í gegnum það að koma
þremur drengjum til manns ef ekki
hefði komið til hennar ómetanlegi
stuðningur, þolinmæði og ástríki.
Þegar hún var komin hátt á áttræð-
isaldur lagði hún það á sig að koma í
Strætó inn í Fossvog, þar sem ég
bjó með strákana mína, til þess að
passa, gefa að borða og gefa þeim
hlutdeild í sjálfri sér og sögu þjóð-
arinnar með alls konar skemmtileg-
um sögum, vísum og kvæðum. Fyrir
allt þetta og alla hennar ómetanlegu
hjálp er ég henni óendanlega þakk-
lát og sakna hennar sárt.
Hún hafði með sanni mannbæt-
andi áhrif á alla sem hún umgekkst.
Hún elskaði að hafa fólk í kringum
sig og það var ómetanlegt hve
margir lögðu leið sína á Laufásveg-
inn síðustu árin: Hólabrekkufólkið,
Gústa og Nonni og fjölmargir fleiri
ættingjar og vinir. Fyrir nokkrum
árum missti mamma sjónina en
góða skapið var alltaf á sínum stað
og heilsan hreint ótrúlega góð að
mörgu leyti. Engin manneskja hef-
ur haft jafn mikil áhrif á líf mitt og
kennt mér jafn mikið og hún. Vegna
þess og svo ótal margs annars er ég
innilega þakklát fyrir mömmu mína,
sem var alltaf til staðar fyrir bæði
mig og strákana mína, og því sendi
ég nú frá mér þessa síðbúnu kveðju.
Guð geymi þig, elsku mamma.
Helga.
✝ Guðlaug Þór-hallsdóttir
fæddist hinn 1.
febrúar 1918 að
Breiðavaði í Eiða-
þinghá. Hún lést á
hjúkrunardeild
Heilbrigðisstofnun-
ar Austurlands á
Egilsstöðum 10.
desember síðastlið-
inn. Foreldrar Guð-
laugar voru hjónin
Þórhallur Jónasson
bóndi á Breiðavaði,
og Sigurborg Gísla-
dóttir. Sigurborg
lést 28. janúar árið 1921 af af-
leiðingum barnsburðar tæpum
mánuði eftir að Borgþór, yngra
barn hennar, fæddist. Ragnhild-
ur systir Sigurborgar kom þá á
heimilið sem ráðskona og aðstoð-
aði Þórhall við uppeldi barnanna.
Bróðir Guðlaugar er Borgþór
Þórhallsson, fyrrv. starfsmaður
hjá Rannsóknarlögreglu ríkisins,
f. 4.1. 1921, kvæntur Sveinbjörgu
kona hans er Ólöf Ólafsdóttir og
eiga þau fjórar dætur.
Guðlaug ólst upp í föðurhúsum
á Breiðavaði og vann við öll al-
menn sveitastörf þess tíma. Hún
fór í Alþýðuskólann á Eiðum og
lauk þaðan tveggja vetra námi.
Hún starfaði í matarfélaginu á
Eiðum í nokkur ár og var í tvo
vetur í vist í Reykjavík. Hún stóð
síðan fyrir búi með Þórhalli föð-
ur sínum á Breiðavaði í nokkur
ár. Guðlaug og maður hennar
bjuggu allan sinn búskap á
Breiðavaði, seinni árin félagsbúi
með syni sínum og tengdadóttur.
Síðustu árin var heilsu Guðlaug-
ar tekið að hraka og fluttu þau
hjónin þá í þjónustuíbúð á Egils-
stöðum. Síðustu árin hefur Guð-
laug dvalið á hjúkrunardeild
Heilbrigðisstofnunar Austur-
lands á Egilsstöðum. Guðlaug
var félagslynd og gegndi ýmsum
trúnaðarstörfum fyrir sveit sína.
Hún sat í hreppsnefnd í Eiða-
þinghá eitt kjörtímabil. Hún var
stofnfélagi Kvenfélags Eiðaþing-
hár og fyrsti formaður þess. Hún
átti sæti í stjórn Sambands aust-
firskra kvenna og var um tíma
formaður þess.
Útför Guðlaugar fór fram frá
Egilsstaðakirkju 15. desember.
Eyþórsdóttur og eiga
þau fjögur börn. Auk
þeirra systkina ólust
upp á heimilinu Sig-
urður Magnússon og
Líneik Gísladóttir
hálfsystir þeirra
Ragnhildar og Sigur-
borgar. Guðlaug gift-
ist 24.7. 1948 Jóhanni
Magnússyni frá Upp-
sölum í Eiðaþinghá,
f. 8.4. 1918. Þau eign-
uðust fjóra syni. Þeir
eru: Jónas Þór, sveit-
arstjóri á Norður-
Héraði, f. 11.7. 1949,
kvæntur Öldu Hrafnkelsdóttur
húmóður; Magnús, vegaverk-
stjóri á Breiðavaði, f. 4.9. 1952,
en kona hans er Vigdís Alda Guð-
brandsdóttir húsmóðir og eiga
þau fjórar dætur; Ragnar, fram-
kvæmdstjóri í Reykjavík, f. 23.9.
1953, kona hans er Helga Mar-
grét Jóhannsdóttir og eiga þau
fjögur börn; Jóhann Gísli, bóndi
á Breiðavaði, f. 5.4. 1960, en
Nú kemur heimsins hjálparráð,
helgasta líf í duftið sáð.
Soninn Guðs eina, sannan mann,
sælust María fæða vann.
Þetta aðventuvers vísar til þess
mikla atburðar, þá mannkynsfrels-
arinn fæddist hér á jörðu, fyrir
rúmum 2000 árum, sem við kristið
fólk minnumst og fögnum á helgum
jólum. Fögnum yfir því, að ljósið
skein þá skærast í myrkrinu, í
gegnum myrkur ófriðar, sjúkdóma
og dauða, fram til sigurs að jötu
lausnarans, hans sem aðventan boð-
ar að er að koma.
Þetta kom mér í hug er ég frétti
lát Guðlaugar Þórhallsdóttur hús-
freyju frá Breiðavaði í Eiðaþinghá.
Fyrir nærri hálfri öld kom ég í
fyrsta sinni í hlað á Breiðavaði til
þess að heimsækja fólkið þar, á ljúf-
um sumardegi í fylgd með Þórarni
Þórarinssyni þáverandi skólastjóra
á Eiðum. Ég man hvað mér fannst
umhverfið allt fallegt, Snæfell blasti
við í suðvestri, Fljótið liðaðist áfram
hægt og sígandi fyrir neðan bæinn
út Héraðið. Áður en við börðum
dyra snaraðist unglegur og vörpu-
legur maður út á hlaðið þar sem við
stóðum, þetta var Jóhann bóndi
Magnússon, maður Guðlaugar, á
leið út til þess að halda áfram bygg-
ingu yfir kýr sínar. Við heilsuðumst
og hann bauð okkur í bæinn og
kynnti mig fyrir konu sinni Guð-
laugu, þar sem hún var í eldhúsinu,
að enda við að gefa heimilisfólki
sínu síðdegiskaffið. Þannig bar
fundum okkar Guðlaugar fyrst sam-
an.
En í áranna framvindu urðu
fundir okkar margir, samveru-
stundir við ýmis tækifæri. Við nán-
ari kynni fann ég hvað Guðlaug var
greind kona, minnug og fróð. Hún
var alin upp á rómuðu menningar-
heimili á Breiðavaði. Faðir hennar
Þórhallur Jónasson, einn svo-
nefndra Eiðabræðra, var sérstakur
snyrtimaður, átti mikið bókasafn og
fróður um marga hluti. Þórhallur
var lengi hreppstjóri í Eiðaþing-
hánni, félagslega sinnaður í anda
ungmenna- og samvinnuhreyfingar-
innar. Guðlaug kynntist því
snemma ýmsum félagslegum við-
horfum, bæði heima og í Alþýðu-
skólanum á Eiðum, þar sem hún
dvaldi tvo vetur við nám, en sú
stofnun var henni ávallt síðan mjög
kær.
Um tíu ára skeið var Guðlaug for-
maður sóknarnefndar Eiðasóknar,
einnig söng hún mörg ár í kirkjukór
Eiðakirkju. Fyrir samstarf á þeim
vettvangi vil ég þakka henni sér-
staklega nú við leiðarlokin. Ýmsum
fleiri félagsstörfum gengdi Guðlaug
um ævina. Hún sat í hreppsnefnd
Eiðahrepps í nokkur ár, hún var
fyrsti formaður kvenfélags Eiða-
þinghár og gegndi því starfi í mörg
ár og um skeið var hún formaður
Kvenfélagasambands Austurlands.
Síðast en ekki síst minnist ég
Guðlaugar sem hinnar traustu hús-
freyju á Breiðavaði, sem bjó þar
myndarbúi ásamt manni sínum Jó-
hanni, og með hjálp sona þeirra er
þeir uxu úr grasi, en þeir eru allir
hinir duglegustu menn. Breiðavað
er því í dag eitt af betri bændabýl-
um Héraðsins, í höndum Jóhanns
Gísla yngsta sonar þeirra hjóna og
Ólafar konu hans.
Síðustu árin dvaldi Guðlaug á
sjúkrahúsinu á Egilsstöðum í ná-
lægð við mann sinn, sem býr í eldri-
borgaraíbúð. Þrátt fyrir sjúkleika
síðustu árin hélt Guðlaug sinni and-
legu reisn. Þess vegna var enn
ánægjulegt að hitta hana og rifja
upp gömul atvik og spjalla um lífið
og tilveruna.
Og nú hefur Guðlaug, fyrrum
húsfreyjan á Breiðavaði, gengið inn
í þá dýrð sem aðventan boðar. Það
er trúa mín, að hún taki þar undir
sönginn um hann sem fæddist í jöt-
unni lágu, eins og hún gerði í kirkj-
unni á Eiðum forðum daga, sönginn
um Guðssoninn, sem María fæða
vann, um hann sem er frelsari
heimsins.
Við hjónin sendum Jóhanni, son-
um hans og fólki hans öllu okkar
innilegustu samúðarkveðjur.
Einar Þ. Þorsteinsson.
GUÐLAUG
ÞÓRHALLSDÓTTIR