Morgunblaðið - 21.12.2001, Blaðsíða 58

UMRÆÐAN
58 FÖSTUDAGUR 21. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ ER tími hátíða
og frídaga hjá flestum.
Börn og unglingar eru í
fríi frá skóla og er það
mörgum kærkomið.
Fríum fylgja oft lengri
vökur og meiri sveigj-
anleiki á reglum. Eitt er
það kvöld sem ríkjandi
viðhorf hefur verið að í
lagi sé að sleppa reglum
en það er gamlárskvöld.
Börn og unglingar fá að
vaka frameftir og eru
úti, gjarnan í fylgd for-
eldra eða annarra full-
orðinna framan af
kvöldi. Fullorðnir og
börn hafa gaman af brennum og
skaupi, sprengingum og sprelli. En
því miður vill það henda að eftir að
seinasti flugeldurinn úr fjölskyldu-
pakkanum er farinn í loftið er eins og
fjölskyldan geri það líka. Fullorðnir
fara á skemmtanir fyrir sinn aldurs-
hóp á meðan unga fólkið heldur sitt
eigið partí heima fyrir jafnaldra sína,
eftirlitslaust. Útivistarreglur eru að
engu hafðar og börn og unglingar
safnast saman í sínu hverfi eða öðr-
um.
Hætturnar á nýársnótt eru engu
minni en aðrar nætur. Margir sem
eru á ferli eru undir áhrifum og í mis-
jöfnu ástandi. Á slíku kvöldi þegar
boð og bönn virðast ekki ríkja geta
freistingarnar orðið enn fleiri og erf-
iðara að standast þær. Margt getur
gerst þessa nótt, sem ekki verður aft-
ur tekið. Slys verða á fólki, ofbeldi á
sér stað, drykkja eða önnur neysla,
óæskileg kynlífsreynsla og svona
mætti lengi telja. Slíkt getur hent
hvar sem er, en hættan er meiri þeg-
ar foreldrar eru ekki til staðar til að
vernda börnin sín.
Foreldrar athugið
Þrátt fyrir að óskráð leyfi séu fyrir
því að leggja niður reglur af ýmsum
toga, skólaleyfi og frí frá vinnu, þá
eru engin leyfi gefin frá foreldrahlut-
verkinu þessi áramót. Foreldrar eru
ekki á frívakt.
 Skjótið ekki samveru fjölskyld-
unnar út í loftið um leið og flugeld-
unum
 Skapið börnunum ykkar nauð-
synlegt öryggi með nærveru ykkar
 Notið tækifærið og skemmtið
ykkur saman
Staðreyndin er sú að flest börn og
unglingar eru í góðum málum og for-
eldrar treysta sínum eigin börnum. En
ekki má gleyma því öll börn geta lent í
aðstæðum sem þau ráða ekki við og við
vitum ekki hvort öðrum er treystandi.
Byrjum nýja árið á að safna góðum
minningum og látum áramótaheitin
verða í þágu barna okkar. Gleðilegt ár.
Í fríi?
Stefanía
Sörheller
Ungmenni
Öll börn, segja Guðrún
Arna Gylfadóttir og
Stefanía Sörheller, geta
lent í aðstæðum sem
þau ráða ekki við.
Guðrún Arna er verkefnastjóri hjá
ÍTR og Stefanía hjá Félagsþjónust-
unni í Reykjavík.
Guðrún Arna
Gylfadóttir
OFT hef ég óskað að
til væri í landinu penni,
sem hefði getu til að
fjalla um óréttlæti og
fáránleika fiskveiði-
stjórnar og kvótakerfis-
ins á sama hátt og Hall-
dór Laxness hefði
getað, hefði þjóðin verið
svo gæfusöm að hann
hefði verið uppi aðeins
seinna á öldinni. Hugg-
un harmi gegn er að við
höfum Sigmund, sem
þegar honum tekst best
upp rífur kerfið í sig
nær daglega með sínum
hárbeittu skopmyndum.
Lipur penni, Hall-
grímur Helgason, hefur nú ekki í
fyrsta skipti, að þessu sinni með
Höfundi Íslands, tekið upp refsi-
vöndinn svo um munar. Fyrr hafði
hann á drepfyndinn hátt tekið fyr-
ir lífsnautnir eins mikilhæfasta
ferða- og listafrömuðar þjóðarinn-
ar, með lýsingum á samræði Auð-
uns í Útferð við Ragnheiði Birnu
„mín Birnchen“ í skáldsögunni
Þetta er allt að koma, á blaðsíðum
176 til 187. Í þetta skipti var röðin
komin að þeirri brýnu nauðsyn að
tala yfir hausamótunum á nóbels-
skáldinu sjálfu. Uppgjör við skáld-
ið eins og það hefur verið nefnt.
Tekið skal fram að hér verður ekki
vitnað í efni bókarinnar þar sem
ég hef ekki lesið hana enn. Ég
hlakka hinsvegar til að gera það,
enda hefur verið
látið að því liggja,
að hún verði í jóla-
pakkanum frá
tengdamóður minni.
Ástæðan fyrir því
að ég sá mig til-
neyddan að skrifa
þennan greinarstúf
er umfjöllun Hann-
esar Hólmsteins
Gissurarsonar um
bók Hallgríms
Helgasonar um
Höfund Íslands,
sem birt var í
Morgunblaðinu 16.
desember sl. Grein
sem ég álít að muni
verða talin tímamótagrein í því að
kunna sér ekki hóf og fara svo
rækilega yfir strikið í mjög alvar-
legum og ærumeiðandi yfirlýsing-
um um lífsskoðun og verk skálds-
ins Halldórs Laxness, að furðu
sætir. Ég hélt áður en ég las grein
Hannesar Hólmsteins, að þetta
verk Hallgríms Helgasonar væri
skáldsaga, og það bæri að líta á
hana sem slíka. Grátt gaman eða
nokkurskonar sjálfsfróun höfund-
arins, í sama dúr og tilbrigðin við
stefið um bólfarir Auðuns í Útferð.
Þegar betur er að gáð kemur í ljós
að hér er á ferðinni óvenju ófyr-
irleitin blaðagrein og rætin árás á
minningu skáldjöfursins Halldórs
Laxness, þar sem ekki er aðeins
látið nægja að rægja hann fyrir
skoðanir hans og þær vonir sem
hann mun hafa bundið við alræði
öreiganna, eins og sovétkerfið var
stundum kallað. Þessu til viðbótar
kemur náðarhöggið með kaflanum
um handtöku Veru Hertzsch, þar
sem dregin er upp mynd einhvers-
konar samsærisathafnar eða allt
að því þátttöku hans í hvarfi henn-
ar og hörmulegum örlögum. Ásak-
anir Hannesar Hólmsteins í garð
Halldórs Laxness í téðri grein eru
lágkúrulegt spark í látinn mann,
einkum þar sem ljóst má vera að
henni er ætlað að gefa túlkun hans
á atburðunum í Moskvu fræðilegt
yfirbragð, þar sem þessi háskóla-
borgari, sem oft áður, hikar ekki
við að bregða hinni akademísku
hempu yfir öfgakennt ofstækið.
Það er nokkuð ljóst, að það var
ekki á valdi Halldórs Laxness
fremur en barnsföður hennar,
Benjamíns Eiríkssonar, að bjarga
þessari konu, við þær aðstæður
sem ríktu í landinu. Auk þess er
mjög hæpið, að hann á þeirri
stundu hafi haft forsendur til að
gera sér grein fyrir, hver örlög
biðu hennar. Mistök hans voru að
hann skyldi nokkurn tíma nefna að
hann hefði setið á heimili hennar
umrætt kvöld.
Í upphafi þessa pistils gat ég
þess að ég hefði oft óskað mér
þess að til væri í landinu nógu öfl-
ugur stílisti, sem gæti með penn-
ann að vopni mótað almennings-
álitið á þann hátt sem dygði til
þess að hrinda af höndum sér hin-
um beiska kaleik sem er fiskveiði-
stjórnarkerfi andskotans, sem
þröngvað hefur verið uppá þjóðina,
í trássi við stjórnarskrárvarin
mannréttindi. Kvótakerfið sem
eins og kommúnisminn er kerfi
fundið upp af misvitrum og mis-
heiðarlegum stjórnmálamönnum
og lobbíistum til þjónkunar einka-
hagsmunum. Þetta kerfi mun eins
og hið kommúnistíska þjóðskipu-
lag Sovétríkjanna líða undir lok.
Fáir eða engir Íslendingar hafa
komist með tærnar þar sem Hann-
es Hólmsteinn hefur hælana í
þeim efnum að prísa og lofa þetta
óheillakerfi, sem kallað hefur á
misskiptingu auðs í þjóðfélaginu í
áður óþekktum stærðarhlutföllum.
Kerfi sem skilið hefur stóra hluta
landsbyggðarinnar eftir í rjúkandi
rúst þar sem eignir fólksins hafa
orðið að engu, þegar lífsbjörginni
var kippt burtu með lagasetningu
um frjálst framsal veiðikvóta.
Hannes Hólmsteinn lýkur upp
munni í Morgunblaðsgreininni um
það hvernig þessi gáfaði maður,
Halldór Laxness, hafi getað þagað
yfir því sem hann varð vitni að í
Sovétheimsóknum sínum, eða
beinlínis haldið fram lyginni
sjálfri.
Ég trúi því og vona að dagar
kvótakerfisins verði taldir það
snemma á þessari öld, að ekki
þurfi að koma til þess að einhverj-
ir sjálfskipaðir hælbítar framtíð-
arinnar muni þurfa að furða sig á
því hvernig þessi gáfaði prófessor
Hannes Hólmsteinn Gissurarson
gat borið alla þessa lygi um gæði
kvótakerfisins á borð fyrir þjóðina
og þjóðir heimsins í ræðu og riti.
Það er von mín að honum ásamt
fleiri akademískum leigupennum
og höfundum kvótakerfisins sjálfs,
núverandi valdhöfum og stjórnar-
herrum í landinu, verði stillt upp
við vegg og þeir látnir svara til
saka fyrir þann glæp sem fisk-
veiðistjórnarkerfið er gagnvart al-
menningi í landinu. Að ekki verði
það langt um liðið þegar kerfið
hrynur, að andlaust hrafnaþing
framtíðarinnar þurfi að koma og
skíta á leiðin ykkar, eins og nú
hefur gerst gagnvart minningu
Halldórs Laxness. Þar sem við
sem unnum snilld þessa manns
trúðum því að þar sem jökulinn
ber við himin ríkti heiðríkjan ofar
lágkúrunni.
Kveðja til Hannesar Hólmsteins
Sigurður R.
Þórðarson
Höfundur er matvælafræðingur.
Ritsmíðar
Kvótakerfið, eins og
kommúnisminn, segir
Sigurður R. Þórðarson,
er kerfi fundið upp af
misvitrum og misheið-
arlegum stjórnmála-
mönnum.
ÁRLEGUR kostn-
aður vegna vatnstjóna
hérlendis er nú áætl-
aður um 1,5 milljarðar
króna. Um 4.500
vatnstjón eru tilkynnt
til tryggingafélaganna
á ári hverju eða að
meðaltali um 12 tjón á
dag. Vatnstjón verða
því miður oft þegar
fólk er að heiman og
aðkoman getur verið
ófögur, þar sem gólf,
hurðir, innréttingar,
húsgögn og aðrar per-
sónulegar eignir geta
verið ónýtar.
Kostnaður eykst
Dagana 13.-17. júní sl. var haldin
norræn ráðstefna um vatnstjón.
Ráðstefnan hefur verið haldin ann-
að hvert ár frá árinu 1980 og sáu
Norðmenn um undirbúninginn í ár.
Þátttakendur voru um 70 manns
frá Norðurlöndunum, þar af þrír
Íslendingar, fulltrúar frá Trygg-
ingamiðstöðinni, Sjóvá-Almennum
og Rannsóknastofnun byggingar-
iðnaðarins. Að þessu sinni var lögð
áhersla á að bera saman vatnstjón
á Norðurlöndum, þ.e. fjölda tjóna,
orsakir þeirra og kostnað vegna
þeirra. Þá var einnig rætt um
hvernig unnt væri að koma á bætt-
um forvörnum á þessu sviði.
Niðurstaða ráðstefnunnar var að
fjöldi vatnstjóna fer vaxandi með
sífellt auknum kostnaði á öllum
Norðurlöndunum. Ástæður fyrir
þessu eru taldar nokkrar; lagnir
eldast, rangt lagnaefni hefur verið
notað í sumum tilfellum og/eða frá-
gangur í kringum lagnir er oft ekki
sem skyldi. Bent hefur verið á að
með auknu upplýsingaflæði og
hvatningaraðgerðum megi koma í
veg fyrir verulegan hluta vatns-
tjóna. Í Svíþjóð og Noregi hafa
verið skilgreindar ákveðnar kröfur
til vatnstjónaöryggis og eru dæmi
um að tryggingafélög þar hafi veitt
afslátt af iðgjaldi tryggingar (20-
30%) standist bygging þær kröfur.
Mörg átaksverkefni hafa verið
unnin til vatnstjónavarna. Í Umeå
í Svíþjóð var framkvæmt tilrauna-
verkefni árið 1987, sem sýndi fram
á að með ódýrum og einföldum að-
ferðum væri unnt að byggja hús
sem væru svo til án
vatnstjónahættu.
Byggðar voru 200
íbúðir og ekkert
vatnstjón hefur orðið
á þeim 14 árum sem
liðin eru. Þá voru
einnig byggð 20 smá-
hús og er einungis vit-
að um eitt vatnstjón
sem orðið hefur á
þeim tíma sem liðinn
er. Sænska verkefnið
tókst því vonum fram-
ar og aðferðirnar sem
notaðar voru eru nú
fastar aðferðir verk-
takanna sem byggðu
húsin. Frá 1987 hafa
þeir byggt 4.000 íbúðir og engin
vatnstjón orðið. Til samanburðar
verður að meðaltali vatnstjón í 3%
íbúða á ári í Svíþjóð.
Flest tjón frá huldum lögnum
Langflest vatnstjón hérlendis
eru rakin til leka frá huldum lögn-
um. Það er kannski ekki furða þar
sem lengi vel hefur verið sú bygg-
ingarhefð á Íslandi að hylja lagnir.
Algengustu bilanir eru að lagnir
tærast í sundur vegna raka í um-
hverfinu. Rakinn getur t.d. stafað
frá lekri þéttingu milli baðkars og
veggjar, lekri þéttingu undir
glugga eða í gegnum sprungur á
útvegg. Einnig eru bilaðir vatns-
lásar algeng orsök tjóna. Komið
hefur fram í könnunum að oft þurfi
að endurtaka viðgerð lagnakerfis
eftir nokkur ár og þá aftur í kjölfar
vatnstjóns vegna þess að ekki var
gert við hina raunverulegu orsök
bilunarinnar, þ.e. orsök rakans í
umhverfinu.
Unnt væri að koma í veg fyrir
stóran hluta þessara tjóna með því
að hafa lagnir aðgengilegar og þá
ekki síst að hafa vatnslása undir
baðkörum aðgengilega. Gera má
ráð fyrir því að líftími þéttipakkn-
inga í vatnslásum sé oft innan við
10 ár. Leki frá innilokuðum vatns-
lásum kemur oft hægt fram og er
algeng orsök vatnstjóna. Því er
nauðsynlegt að hægt sé að komast
að vatnslásum baðkera til eftirlits,
viðhalds og viðgerða. Að setja rist
eða lúgu í þilið framan við vatns-
lásinn er einföld og árangursrík
aðferð til að koma í veg fyrir
vatnstjón. Einnig má nota laus þil
á baðkör í stað þess að múra bað-
körin inn eins og venjan hefur ver-
ið.
Það vakti athygli við samanburð
á orsökum tjóna milli landanna
hvað hlutfallslegur fjöldi tjóna
vegna frostskmmda er lágur hér á
landi. Vatnstjón rakið til frost-
skemmda er þó ekki óþekkt vanda-
mál hérlendis og hafa þó nokkrir
sumarbústaðir verið illa leiknir eft-
ir að vatn hefur flætt um þá í
lengri tíma áður en komið var að. Í
slíkum tilfellum hefði vatnsskynj-
ari getað minnkað eignatjón, en
hann skynjar vatnsleka, raka og
gufu og lokar sjálfkrafa fyrir vatn-
ið þannig að tjón verði minna en
ella.
Er hægt að koma í veg
fyrir vatnstjón?
Hátt á fjórða hundrað vatnstjón
verða hérlendis í hverjum mánuði.
Það eru því ófáir aðilar sem þurfa
að horfa upp á eignir sínar eyði-
lagðar og tjónið oft ekki eingöngu
fjárhagslegt heldur einnig tilfinn-
ingalegt. Komast mætti hjá vatns-
tjónum eða a.m.k. minnka eigna-
tjón verulega með einföldum
forvarnaraðgerðum og breyttum
aðferðum við hönnun lagnakerfa.
Gera þarf ráð fyrir því við hönnun
og uppsetningu að lagnakerfi húss
endist ekki eins lengi og aðrir hlut-
ir byggingarinnar. Það þarf því að
huga að því að tjón verði sem
minnst ef/þegar kerfið fer að leka.
Tólf vatnstjón á dag
Ragnheiður Inga
Þórarinsdóttir
Tjón
Með auknu upplýs-
ingaflæði og hvatning-
araðgerðum telur
Ragnheiður Inga Þór-
arinsdóttir að koma
megi í veg fyrir veru-
legan hluta vatnstjóna.
Höfundur er deildarstjóri Lagna-
deildar Rannsóknastofnunar bygg-
ingariðnaðarins og framkvæmda-
stjóri Vatnstjónaráðs.
KVEN-
SÍÐBUXUR
3 SKÁLMALENGDIR
Bláu húsin við Fákafen.
Sími 553 0100.
Opið virka daga 10-18,
laugardaga 10-16.