Morgunblaðið - 23.12.2001, Blaðsíða 18

18 B SUNNUDAGUR 23. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Við Íslendingar erum allt-af við og við minnt áþað hve starf sjómann-anna á hafi úti erhættulegt, sagði í leið-
ara Morgunblaðsins fyrir fáum
dögum að gefnu tilefni, þegar ís-
lensk fiskiskip fórust við landið í
einum vetrarhvellinum, m.a. Ófeig-
ur VE á sömu slóðum og bretónsku
skipin fyrir 100 árum. Þótt miklar
framfarir hafi orðið í smíði fiski-
skipa, veðurspár séu fullkomnari
en áður og sömuleiðis björguna-
tækni, getur veðrið við Ísland að
vetri til orðið svo ofsalegt að við
ekkert verður ráðið. Störf sjó-
manna við Íslandsstrendur hafa
alltaf verið lífshættuleg og eru enn.
Þetta á við um fiskimenn við Ísland
fyrr og síðar, íslenska og erlenda.
Sára af völdum þeirra sanninda var
minnst 29. september sl. í bre-
tónska fiskiþorpinu Erquy í nánd
við Dahouet.
Minningarathöfn í frönsku þorpi
Minningarathöfnin um fiskiskút-
una Saint-Michel sem fórst með 26
manna áhöfn frá þessum litla
franska bæ og skúturnar fimm,
sem allar voru frá nágrannbæjum
við Saint-Brieuc flóann og hurfu
við Ísland með 117 manns, var
mjög áhrifarík, enda margmenni.
Við minningarmessuna, sem Lucien
Fruchaud biskup í Saint-Brieuc og
tveir aðrir prelátar sungu, var ekki
rúm fyrir meira en 200 gesti í sjó-
mannakirkjunni á staðnum, en sem
betur fer var blíðviðri svo gestir
gátu hlustað á athöfnina úti á flöt-
inni í kring. Viðstaddir voru borg-
arstjórinn, þingmaðurinn, forseti
héraðsstjórnarinnar, og aðrir emb-
ættismenn, bæjarstjórar nágranna-
bæjanna auk afkomenda frönsku
sjómannanna og heimamenn.
Þarna var umkringd börnum og
barnabörnum Marie-Louise, dóttir
skipverjans Rene Josephs sem
fórst 31 árs gamall með Saint-Mic-
hel. Hún hafði þremur dögum fyrr
blásið á 101 kerti á afmælisdaginn
sinn. Þegar fréttir bárust um að
faðir hennar kæmi ekki aftur var
hún eins árs gömul. En hún var al-
in upp innan um ættingjana og öll
börnin úr nágrannahúsunum sem
misstu sína um þessa sömu páska
og hefur lifað í skugga þessa af-
drifaríka sjóslyss í heila öld. Af
áhafnarskránni má sjá að flestir
voru skipverjarnir á Saint-Michel
milli tvítugs og þrítugs, einn 41 árs
gamall og þeir yngstu 17 og 15 ára
léttadrengur. Fimmtán þeirra voru
frá þessu litla þorpi Erquy og hinir
frá nágrannabæjunum Dahouet og
Saint Brieuc og smáþorpum þar á
milli og létu eftir sig í þessu eina
þorpi 50 börn. Á eftir afhjúpuðu
tvö barnabörn MarieLouise minn-
ingarskjöld um langafa sinn og 27
skipsfélaga hans, sem biskupinn frá
Saint Brieuc hafði blessað í mess-
unni. Og einnig fluttu tveir afkom-
enda hennar minningarræður.
Síðdegis var siglt út á flóann og
kransi varpað í hafið í minningu
drukknuðu sjómannanna. Sögðu
blöðin athöfnina alla mjög hátíðlega
og hlaðna geðshræringu, enda búi
flestir afkomendur barnanna sem
þarna misstu föður sinn enn á þess-
um slóðum og nöfn margra sjó-
mannanna eru á minningarveggn-
um í kirkjunni, þar sem heill
minningarveggur er þakinn skjöld-
um í minningu þeirra sem ekki
komu aftur.
Við athöfnina þakkaði borgar-
stjórinn Bernard Nonnet Halldóri
Árnasyni, skipstjóra á Patreksfirði,
og konu hans, Maríu Óskarsdóttur,
tveimur vinum þessa bæjar sem
deila sömu tilfinningum til hafsins,
eins og hann sagði, fyrir að hafa
safnað miklum upplýsingum um
þessi sjóslys, aðstæður og staðsetn-
ingar allar með skýringarupp-
drætti, látið þýða þær og komið í
þeirra hendur fáum dögum fyrr
með Proteau-hjónunum frá Dahou-
et er höfðu verið í heimsókn á Pat-
reksfirði. En fiskiskúturnar af
þessu landsvæði héldu gjarnan
norður með Íslandi af vetrarmið-
unum á vormánuðum og áttu þá
mikil samskipti við Patreksfjörð.
Þau samskipti hafa nú verið endur-
lífguð gegnum þetta fólk og komu
fulltrúar Frakka á sjómannadaginn
sl. á Patreksfirði með minningar-
skjöld um þá 13 frönsku sjómenn
sem munu vera grafnir á þeim slóð-
um og upplýsingar um nöfn þeirra.
Hrikalegt veður og ólgandi sjór
Meðal fyrrnefndra heimilda, sem
þessi Íslandsbær hafði nú fengið í
hendur var frásögn Eldeyjar
Hjalta af óveðrinu sem skall á um
páskana 1901 suður af landinu, en
hann var um þetta leyti skipstjóri á
seglskipinu Swift. Í byrjun apríl
var Hjalti á veiðum suður af land-
inu, aflabrögð voru góð. Hinn 3.
apríl 1901 hvessti af norðri og lét
Hjalti reka til hafs. Þegar lægði,
sigldi hann undir land og kom upp
undir Ingólfshöfða að kvöldi 6. apr-
íl. Þarna var margt af frönskum
skútum. Þótt enga íslenska fleytu
væri að sjá taldi Hjalti ekki síður
að ætti að fást fiskur á íslensk færi
en frönsk og best að vera þarna í
nokkra daga enda stillt veður, milt
og gott. Hugðu skipverjar gott til
morgundagsins. Seinast á hunda-
vaktinni um nóttina dimmdi í lofti
og klukkan fjögur þegar morgun-
vaktin byrjaði var kominn hauga-
sjór og talsverður austankaldi.
Brátt gekk vindurinn í suðaustrið,
um leið hvessti mikið. Hjalti lét nú
taka niður afturseglið, tvírifa stór-
segl og draga upp fokkuna. Hjalti
var hræddur um að skipið mundi
ekki sleppa við Meðallandstanga ef
hann léti reka, svo hann sigldi lið-
ugan vind til hafs. Veðrið jókst og
sjórinn að sama skapi. Hafði Hjalti
ekki séð, hvorki fyrr né síðar, jafn-
hrikalegan og ferlegan sjó eins og
þennan dag í Meðallandsflóanum.
En á þessum gjöfulu miðum var
það einmitt sem Saint-Michel og
hinar frönsku skúturnar hurfu. Í
skýringum sínum, sem þessi þaul-
vani sjómaður á Íslandsmiðum í 30
ár Halldór Árnason lét fylgja á
veðri og vindum á þessum slóðum,
getur hann sér þess til að skipverj-
ar á Swift hafi vaknað óþreyttir
snemma morguns til að forða sér
en frönsku skútukarlarnir sem ver-
ið höfðu í góðu veðri og fiskiríi
þarna sunnan við landið hefðu því
verið ófúsir að yfirgefa svæðið og
talið að þetta væri einungis smá-
hvassviðri, sem gengi fljótt yfir.
Þar með hafa þeir lent of grunnt
þegar versta veðrið skall á og sjór-
inn tekið þá alla. Engar sagnir eru
um reka á fjörum sunnan lands frá
þessum tíma og því næsta víst að
sjórinn hafi gleypt skipin í heilu
lagi.
Sú var meining Hjalta að sigla út
á hafdýpi, því þar hugði hann
sjóina ekki eins rifmikla og brot-
gjarna. Og satt var það. Ljót var
siglingin. Sjóarnir æddu hvítfextir
og fjallháir. Brytu þeir yfir skipið
eða það skæri sig niður, þá var
sögu þessari lokið og allra þeirra
sem innanborðs voru. Skipið fór 12
mílur á vöku, en að minnka seglin!
Nei, eina björgin var að skipið
hefði svo mikla ferð að það hlypi af
sér sjóana og ekki rynni þá við á
stýrinu (þ.e. að skipið gangi hik-
laust gegnum brotin og leggist ekki
þvert fyrir þau) Þegar kom út á
hyl, urðu öldurnar gildari, en uppi
á grunninu, eins og Hjalti hafði bú-
ist við. Lagði hann skipinu til drifs
og fór það vel á sjónum (til drifs =
skipinu snúið móti sjó og vindi og
seglum hagrætt samkvæmt því).
Um morguninn fór að hægja. Swift
var eina íslenska skipið á þessum
miðum og telur Hjalti þetta því
einu heimildina sem til sé um afdrif
frönsku skipanna.
Skúturnar á fleygiferð
Ekki er það rétt, eins og kemur
fram í bókinni Fransí biskví eftir
Elínu Pálmadóttur, þar sem Theop-
hile Jarvais, sem var við Ísland á
einu eftirlitsskipanna frá flotanum
1901, lýsir því hvernig fimm gólett-
ur hafi farist í hræðilegum stormi
6. apríl það ár, þær Brune og Pi-
lote frá Paimpol, Capelan frá
Dahouet, Maria frá Binic og Saint-
Michel frá Legué. Þetta eru sömu
skipin sem getið er í bretónsku
blöðunum frá minningarathöfninni í
haust. Spítalaskipið Heilagur
Frans af Assisi, sem kom beint inn
í óveðrið á miðunum sunnan við
landið, mætti þarna utan við Vest-
mannaeyjar frönsku skútunum í
kraðaki og á fleygiferð með seglin
uppi til að forða sér frá ströndinni
út á opið haf. Jarvais telur er hann
gerir grein fyrir slysunum heima
um tvennt að ræða, að í þessum
skelfilega stormi á N-NA hafi skip-
in fengið á sig hnút eða lent í ásigl-
ingu, sem sé óhjákvæmileg þegar
skúturnar láta reka hver um aðra
og reyna að ráða við fokkuna, því ís
hleðst á allt. Hann talar um að
þessi skyndilegi ógnarlegi stormur
hafi borið skúturnar hratt á haf út,
og þarna úti á opnu hafi mætist
margir straumar og ógnarstórar
öldur æði hver gegn annarri í
hættulegu ölduróti. Hinn 10. apríl
lætur fjöldi skútanna enn reka á
hafi úti. Skipsmenn gera sér ekki
grein fyrir ósköpunum fyrr en þeir
koma inn til Reykjavíkur 14. maí.
Þar er þá fjöldi af frönskum skút-
um kominn og allir að gera við og
þeir fá nánari fréttir. Fyrrnefndar
fimm skútur farnar og að auki
Yvonne og Espérance, en áhafnir
þeirra hafa bjargast yfir í önnur
skip þótt á rúmsjó væri. Þegar allt
er talið munu 13 franskar skútur
hafa farist í páskaverðinu 1901, þar
af átta með manni og mús.
Theophile Jarvais segir þegar
hann segir frá þessum skipskaða:
Þetta er eins og flóð, sem kemur
Föðurmissir við
Ísland fyrir 100 árum
Í haust var þess minnst
við hátíðlega athöfn í
litlum bæ á Bretagne-
skaga að 100 ár voru
liðin frá því að fimm
fiskiskútur þaðan og úr
nágrenninu fórust við
Ísland í páskaveðrinu
1901. Marie-Louise
Carcaille, 101 árs gömul
dóttir eins skipverjans
sem fórst með Saint-
Michel tók þátt í at-
höfninni. Elín Pálma-
dóttir segir frá þessum
atburði og óveðrinu
sem mun hafa grandað
alls 13 frönskum skút-
um.
Ljósmynd/Marienoëlle frá Dahouët
Nokkrir bæjarbúar í þjóðbúningum eins og þeim sem þeir klæddust þegar þeir kvöddu og tóku á móti skipinu Saint-Michel
við hafnarbakkann fyrir heilli öld.
Ljósmynd/Elín Pálmadóttir
Marie Louise Cracaillet missti föður sinn með Saint Michel við Ísland. Hún lét
sig ekki vanta á minningarathöfnina um sjóslysin fyrir 100 árum þótt hún sé
orðin 101 árs gömul.
Frá kirkjuathöfninni til minningar um
frönsku sjómennina. Biskupinn frá
Saint-Brieuc fyrir altari. Vegna
þrengsla varð fjöldi kirkjugesta að
hlusta á athöfnina utan dyra.