Morgunblaðið - 13.02.2002, Blaðsíða 26

26 MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
EES-samningurinn stendurenn fyllilega fyrir sínu eneðlilegt er að upp komiágreiningsmál hvað varð-
ar framkvæmd hans og að vinna
þurfi að tæknilegri uppfærslu texta
EES-samningsins til samræmis við
breytingar sem orðið hafa á sátt-
málum ESB á undanförnum árum.
Eðlilegt er eftir átta ár, að slíkur
prófarkalestur eigi sér stað, að því
er fram kom í erindi Davíðs Odds-
sonar, forsætisráðherra á viðskipta-
þingi Verslunarráðs Íslands í gær.
Að hans sögn er tryggilega geng-
ið frá samskiptum Íslands við Evr-
ópusambandið með EES-samn-
ingnum og hann veitir okkur að
heita má óheftan aðgang að innri
markaði sambandsins.
„EES-samningurinn stendur
enn, átta árum eftir gildistöku hans,
fyllilega undir þeim væntingum sem
til hans voru gerðar og virkar eins
og til stóð. Auðvitað koma upp
ágreiningsmál við framkvæmd á svo
flóknu og víðfeðmu fyrirbæri sem
þessi samningur er. Þau eru þó
ótrúlega fá og snúast ekki um þá
stóru hagsmuni sem hann tryggir,
heldur um tæknileg framkvæmdar-
atriði. Nýlegt dæmi lýtur að tilskip-
un um skráningu, markaðssetningu
og meðferð sæfiefna, en það eru til
dæmis skordýra- og rottueitur,
sótthreinsiefni og rotvarnarefni. Þá
er nefnd til sögunnar ónóg þátttaka
í nefndum á vettvangi fram-
kvæmdastjórnar ESB. Þetta eru
nefndir sem fjalla um atriði eins og
neytendamál og hreinlæti og holl-
ustu á vinnustöðum.“
Með inngöngu í ESB verður
stjórn fiskveiða fórnað
Að sögn Davíðs þarf að hyggja að
þessum atriðum sem og tæknilegri
uppfærslu texta EES-samningsins
til samræmis við breytingar sem
orðið hafa á sáttmálum ESB á und-
anförnum árum. Það sé eðlilegt eftir
átta ár, að slíkur prófarkalestur eigi
sér stað. „Hins vegar er ljóst að
engin stórvandamál eru á ferðinni
og engir stórir hagsmunir í hættu.
Samt telur formaður Samfylkingar-
innar, einn íslenskra stjórnmálafor-
ingja, að við verðum að ganga í ESB
af því EES-samningurinn hafi
veikst og dugi ekki. Áþreifanleg rök
eru ekki færð fyrir þessari skoðun,
eða vill formaður Samfylkingarinn-
ar að Íslendingar gangi í ESB, gefi
eftir hluta af fullveldi sínu, missi yf-
irstjórn á íslenskum sjávarútvegi til
að fá tóm til nefndarstarfa um
hreinlæti á vinnustað og hafa bæri-
leg áhrif á reglugerð um rottueitur.
Yrðu áhrif af því tagi virði þeirra ár-
legu á annan tug milljarða sem aðild
að stækkun ESB mundi sannanlega
kosta okkur eftir stækkun þess?
Mundu þau vega upp aðra ókosti að-
ildar fyrir Ísland sem margoft hafa
verið ræddir og um fjallað í mörgum
skýrslum?“
Útflutningur til umsóknarríkja
ESB hverfandi lítill
Davíð segir að stækkun Evrópu-
sambandsins kalli á vissa hags-
munagæslu af hálfu Íslendinga.
Með henni stækkar hið evrópska
efnahagssvæði og mun á næstu ár-
um ná til landa eins og Póllands,
Tékklands, Eystrasaltsríkjanna og
fleiri ríkja í Mið- og Austur-Evrópu.
„Samkvæmt skýrslu sem utanríkis-
ráðuneytið og önnur fagráðuneyti
unnu í fyrra er almennt útlit fyrir að
stækkunin hafi fremur jákvæð áhrif
fyrir Ísland. Þess ber þó að gæta að
EFTA hefur gert fríverslunar-
samninga við löndin sem hafa sótt
um aðild að sambandinu, og hvað
vissar sjávarvörur varðar njótum
við betri aðgangs að mörkuðum
flestra þessara ríkja en að innri
markaði ESB. Þetta á einkum við
síld, hörpudisk, humar og unnar
laxaafurðir en einnig nokkra aðra
sjávarvöruflokka. Útflutningur til
umsóknarríkja ESB er reyndar
hverfandi lítill, en vissulega gæti
hann vaxið eitthvað standi hugur ís-
lenskra fyrirtækja til þess og er þá
einkum horft til síldarafurða. Sann-
gjarn markaðsaðgangur EFTA-
ríkjanna í nýjum ríkjum í ESB lýtur
að reglum alþjóðaviðskiptastofnun-
arinnar og sambandinu ber að leysa
málið samkvæmt því. Það er því
ekki með nokkru móti
álykta af þessum þáttum
samningurinn virki ekki, og
ur er það þannig vaxið að
um að ganga í Evrópusa
neiti það að sýna okkur þá s
sem því ber að gera, var
flutning á síld til Póllands
óverulegur um þessar mun
sem síðar verður.“
Allt í loft upp ef vextir E
bankans hefðu gilt
Að sögn Davíðs skiptir
vera á varðbergi gagnvart
um á vettvangi ESB. „Um
áramót var sameiginlega
evran, sett í umferð. Eðlil
sú spurning vakni hvort þa
við verðum að hrekjast í E
við eigum ekki um annað a
taka þátt í myntsamstarf
væri mikið óráð. Gengi
endurspeglar auðvitað að
stóru ríkjunum í ESB en
um smáu. Hvar værum við
erfiðleikar kæmu upp á
vandi eins og aflabrestur
lækkun á sjávarvörum á e
EES-samn
inn stendu
fyllilega fy
Davíð Oddsson forsætisráðherra sag
unarráðs að það vekti vonir að viðskip
70 milljörðum í 25 milljarða. Vænlegt
úr 9,4% á ári í 3% og vonir um vaxtal
Davíð Oddsson forsætisráðherra ávarp
BOGI Pálsson, formaður Verslunarráðs Ís-
lands, sagði í ræðu sinni á Viðskiptaþingi í
gær að íslensk fyrirtæki og heimili væru
ekki að uppskera arð í takti við það góðæri
sem sé að baki, því menn hafi ekki passað
sig að afla umfram eyðslu, að hagræða í
góðærinu og auka framleiðnina umfram
margar samkeppnisþjóðir landsins. „Við
höfum ekki skýra framtíðarsýn,“ sagði
Bogi, og taldi að hana þyrfti til að þjóðfé-
lagið vaknaði af þeirri deyfð sem það hefði
verið í undanfarið ár.
„Samskipti við opinbera aðila hafa al-
mennt batnað,“ sagði Bogi, „en þó eru þar á
veigamiklar undantekningar. Það virðist
jafnvel að Samkeppnisstofnun álíti það sitt
hlutverk að standa í herferð gegn hagræð-
ingu og framleiðniaukningu í atvinnulífinu.
Er því mikilvægt að stjórnvöld og viðskipta-
lífið taki upp samvinnu við að skilgreina
ásættanlega samkeppnisstöðu í fámennu
samfélagi okkar, þar sem öll fyrirtæki leita
hagræðingar.“ Og Bogi bætti við að í litlu
samfélagi hér á landi væri ekki að vænta
jafn mikils hagræðis og jafn mikillar sam-
keppni og meðal milljónaþjóða.
Kristinn Gylfi Jónsson, framkvæmda-
stjóri Síldar og fisks ehf., gerði samkeppn-
ismál einnig að umtalsefni í ræðu sinni og
sagði tímabært að taka samkeppnislög til
endurskoðunar. Þannig þurfi að endur-
skoða reglur um samruna fyrirtækja og
mat á stöðu fyrirtækja á hinum smáa ís-
lenska markaði. Eins þurfi að fara betur yf-
ir valdaheimildir Samkeppnisstofnunar og
jafnframt stjórnsýslukafla samkeppnislaga
og hvort að það samrýmist meðferð op-
inberra mála að Samkeppnisstofnun sé
jafnt rannsakandi og dómari í sama máli.
Eins þyrftu samkeppnislög að heimila smá-
framleiðendum, til dæmis í landbúnaði, að
gefa út viðmiðunarverðskrá fyrir afurðir
sínar, líkt og tíðkaðist víða í Evrópu. Þá
þyrfti einnig að tryggja heimildir í lögum
til að bregðast við misnotkun á markaðs-
ráðandi stöðu.
Í ræðu sinni á Viðskiptaþingi sagði Árni
Vilhjálmsson, stjórnarformaður Granda hf.,
að í sjávarútvegi þyrftu menn að búa við
mikla ó
meðal
greinin
eignar
ildum o
útgerð
inni sv
veiðihe
reynslu
sem við
styddi
irleitt v
sé óhæ
allri þe
háður.
kallaða
sterka
gerðar
gerð la
Vantar sk
framtíðar
RÉTTARHÖLDIN
YFIR MILOSEVIC
Réttarhöldin yfir Slobodan Mil-osevic, fyrrverandi forsetaJúgóslavíu, hófust í gær. Hon-
um er gefið að sök að hafa framið
stríðsglæpi og þjóðarmorð á Balkan-
skaga, nánar tiltekið þjóðarmorð í
Bosníu og Hersegóvínu og brot á
Genfarsáttmálanum vegna stríðanna í
Króatíu og Kosovo. Atburðirnir ná frá
1991 til 1999. Hyggst sækjandinn í
málinu sýna fram á að beint samband
hafi verið á milli athafna hans og þess,
sem gerðist á vígvellinum. „Sum atvik-
in sýndu villimennsku, sem næstum
jafnaðist á við miðaldir, og úthugsaða
grimmd, sem fór langt út fyrir mörk
lögmæts hernaðar,“ sagði Carla Del
Ponte, aðalsaksóknari í málinu. Þetta
eru fyrstu stríðsglæparéttarhöldin,
sem haldin hafa verið yfir fyrrverandi
þjóðhöfðingja, og útkoma þeirra mun
skipta miklu máli þegar störf dóm-
stólsins í Haag verða metin.
Í upphafi þessa mánaðar var ákveðið
að sækja Milosevic til saka fyrir alla þá
glæpi, sem honum er gefið að sök að
hafa framið, í einum réttarhöldum.
Þetta er skynsamlegt vegna þess að
líta verður á valdatíma hans í sam-
hengi. Segja má að hann hafi átt upp-
tökin að fjórum styrjöldum. Talið er að
mannfallið í þessum átökum sé 200
þúsund manns og 3,5 milljónir manna
hafi flúið heimili sín.
Gamla Júgóslavía var, þegar komm-
únisminn hrundi í Austur-Evrópu, það
austantjaldsríki, sem virtist eiga
mesta möguleika á að samlagast Vest-
ur-Evrópu og öðlast inngöngu í vest-
ræn samtök og stofnanir. Landið hafði
verið mun opnara og auðugra en önnur
ríki í austri. En það voru ýmsir veik-
leikar í ríkinu, sem Tito hafði haldið
saman, og þá notaði Milosevic sér að
hætti lýðskrumarans þegar hann ruddi
sér leið til valda. Upphafið að sókn
hans til valda var ræða, sem hann flutti
í Kosovo í því skyni að kynda undir
óeiningu milli serbneska minnihlutans
og albanska meirihlutans. Kosovo varð
honum einnig að falli. Á milli var blóði
drifin slóð, sem liggur um Slóveníu,
Króatíu, Bosníu og Kosovo. Þegar Mil-
osevic hafði lokið sér af höfðu þau ríki,
sem áður mynduðu gömlu Júgóslavíu,
dregist aftur úr svo um munaði, inn-
viðir voru í rúst og fátækt og eymd
höfðu víða tekið við. Milosevic var knú-
inn óseðjandi valdafíkn og notaði hug-
myndina um Stór-Serbíu til að svala
henni, en hann tapaði hverri orrust-
unni á fætur annarri og draumurinn
varð stöðugt fjarlægari, þar til sú
stjórn, sem tók við þegar honum var
steypt af stóli, lét handtaka hann og
sendi að lokum til Haag til þess að
hægt yrði að rétta yfir honum.
Geoffrey Nice, annar saksóknari í
málinu, lýsti því í gær hvernig börn
hefðu verið brennd lifandi og serb-
neskir hermenn hefðu varpað konum
niður í brunna. Hann sagði að Milosev-
ic hefði ekki sjálfur horfst í augu við
fórnarlömb sín, en hann hefði getað
fylgst með atburðum úr sínu háa emb-
ætti, hann hefði látið aðra fremja þessa
glæpi fyrir sig: „Á okkar tímum þegar
prentmiðlar, útvarp og sjónvarp færa
stríð inn á heimili okkar um leið og þau
eiga sér stað er útilokað að hann hafi
ekki vitað [hvað var að gerast].“
Milosevic hefur hunsað dómstólinn í
Haag frá upphafi. Hann neitar að taka
sér lögfræðing og kveðst ekki viður-
kenna lögsögu réttarins. Í réttarhöld-
unum í gær gretti hann sig ýmist eða
brosti og lyfti brúnum um leið og hann
skrifaði hjá sér.
Í Júgóslavíu ríkir mikil tortryggni
gagnvart dómstólnum í Haag. Þar er
litið svo á að verið sé að draga serb-
nesku þjóðina fyrir dóm. Lögð hefur
verið áhersla á að málið gegn Milosevic
sé höfðað gegn honum og snúist um þá
glæpi, sem hann framdi, en beinist
ekki gegn serbnesku þjóðinni og ítrek-
aði Carla Del Ponte það í gær.
Búist er við því að réttarhöldin yfir
Milosevic geti tekið allt að tvö ár og
ekki minna en ár. Saksóknararnir
hyggjast stefna mörg hundruð vitnum
fyrir dómstólinn. Flest þeirra eru fórn-
arlömb stríðsglæpanna í Kosovo,
Bosníu og Króatíu, en einnig eru þar á
meðal allt að þrjátíu samstarfsmenn
Milosevic og munu saksóknararnir
þurfa að reiða sig á framburð þeirra til
að tengja hann þeim glæpum, sem
hann er ákærður fyrir. Það, sem gerir
Cörlu Del Ponte og samstarfsmönnum
hennar erfiðast fyrir, er að Milosevic
skildi ekki eftir sig slóð skriflegra
skipana. Það er hins vegar ákaflega
mikilvægt vegna trúverðugleika dóm-
stólsins að hvergi verði vikið frá
reglum réttarríkisins.
Dómstóllinn í Haag var stofnaður
sérstaklega til að fjalla um stríðsglæpi
í gömlu Júgóslavíu árið 1993 og tók til
starfa árið eftir. Hann er fyrsti dóm-
stóllinn af þessu tagi frá því að her-
dómstólar réttuðu yfir foringjum
þýskra nasista og Japana að heims-
styrjöldinni síðari lokinni og hefur um-
boð sitt frá Sameinuðu þjóðunum, en
allsherjarþingið skipar sextán fasta
dómara hans til fjögurra ára í senn.
Hann var veikburða og naumt
skammtað fé í upphafi, en hefur vaxið
ásmegin.
Fjörutíu og þrír Serbar, Króatar og
múslímar bíða nú réttarhalda í Haag
og þrjátíu manns að auki hafa verið
ákærðir, en ganga enn lausir, þeirra á
meðal Radovan Karadzic og Ratko
Mladic, leiðtogar Serba í Bosníu. Þeg-
ar hefur verið réttað í máli 31 manns og
hafa 26 verið sekir fundnir, en fimm
sýknaðir. Þyngsti dómurinn til þessa
er 46 ár fyrir þjóðarmorð, en dómstóll-
inn hefur heimild til að dæma í lífstíð-
arfangelsi.
Réttarhöldin, sem hófust í gær,
marka tímamót að því leyti að þau sýna
að hægt er að sækja þjóðarleiðtoga til
saka fyrir stríðsglæpi, meira að segja
vegna atburða innan landamæra ríkja
þeirra. Ekki er langt síðan sú skoðun
var viðtekin að ráðamenn nytu frið-
helgi á meðan þeir héldu sig innan eig-
in landamæra en þar gætu þeir farið
með fólk sem þeim sýndist. Sú er ekki
lengur raunin og réttarhöldin yfir Mil-
osevic bera þeirri þróun vitni. Hins
vegar er ekki svo komið að hægt sé að
stofna varanlegan alþjóðlegan glæpa-
dómstól, sem hefur almennt umboð en
ekki afmarkað líkt og dómstóllinn í
Haag. Þar hafa Bandaríkjamenn stað-
ið í vegi, einkum fyrir þær sakir að þeir
óttast að þeirra eigin embættismenn
og herforingjar verði dregnir fyrir
slíkan rétt.
Réttarhöldin yfir Milosevic sýna
eins og Del Ponte sagði í gær að enginn
er hafinn yfir lögin.