Morgunblaðið - 22.02.2002, Blaðsíða 32

NÚ liggur fyrir Al-
þingi frumvarp iðnað-
arráðherra um virkj-
unarheimild vegna
Kárahnjúkavirkjunar.
Er um að ræða fram-
kvæmd sem kostar
100 til 120 milljarða
króna hið minnsta.
Fyrir liggur að fram-
kvæmdin mun ekki
standa undir eðlileg-
um arðsemiskröfum
heldur verður tap af
gerð hennar líklega
um 30 milljarðar
króna. Veldur þar
fyrst og fremst geysi-
hár fjármagnskostnað-
ur fyrirhugaðs álvers, sem tak-
markar mjög greiðslugetu þess.
Sérfræðingar Landsvirkjunar gera
ekki lengur ágreining um þetta at-
riði og raunar lýsti fjármálastjóri
fyrirtækisins því yfir á orkuráð-
stefnu Samorku, sl. haust, að rík-
isstyrkur væri forsenda þess að
hægt væri að virkja fyrir stóriðju
yfirleitt hérlendis. Sjá erindi Stef-
áns Péturssonar á vef Landsvirkj-
unar. Þetta er jafnframt staðfest í
matsskýrslu Sumitomo Mitsui
Banking Corporation, sem unnin
var fyrir Landsvirkjun sl. haust.
Fram kemur í úrskurði umhverf-
isráðherra um virkjunina, að lög
um mat á umhverfisáhrifum eru
verulega gölluð, þar sem ekki er
kveðið á um skýra mælikvarða á
það, hvað teljist ásættanleg um-
hverfisáhrif og hvað ekki. Eðlileg
niðurstaða hefði vitanlega verið sú,
að skýra þyrfti mælikvarðana og
endurtaka matsferlið í heild.
Að þessu frátöldu liggur fyrir, að
verulegur ágreiningur hefur ríkt í
þjóðfélaginu um hver sé heppileg-
asta nýting þess land-
svæðis þar sem virkj-
unin er ráðgerð. Telja
margir að landsvæðið
sé meira virði ósnortið
en sem nemur verð-
mæti raforkunnar frá
ráðgerðri virkjun,
jafnvel þótt hún stæði
undir sér. Einfalt væri
að meta þau verðmæti
með því að beita að-
ferðum markaðsfræð-
innar – skilyrtu verð-
mætamati. Það er eina
hlutlæga leiðin til að
leggja mat á virði
ósnertrar náttúru og
hefur verið notað með
góðum árangri víða um heim.
Í þriðja lagi kunna aðrir nýting-
armöguleikar að vera fyrir hendi
fyrir raforku frá Kárahnjúkum, en
að selja hana undir kostnaðarverði
til fyrirhugaðs álvers á Reyðarfirði.
Má þar m.a. nefna möguleika á
sölu raforku um sæstreng, sem
Friðrik Sophusson, forstjóri
Landsvirkjunar hefur áður vakið
máls á. Gróf könnun á þeim mögu-
leika leiðir í ljós að líklega væri
skynsamlegra fyrir Landsvirkjun
að bíða með framkvæmdir þar til
tækni við lagningu sæstrengs er
komin á framkvæmdahæft stig (sjá
meðfylgjandi töflu).
Annar nýtingarmöguleiki er
notkun raforku til vetnisfram-
leiðslu, en eins og kunnugt er
bendir margt til þess að draga
mætti verulega úr olíunotkun fiski-
skipaflotans með notkun vetnis
sem eldsneytis. Engin samanburð-
arkönnun hefur verið gerð á hag-
kvæmni þessa annars vegar og
orkusölu til Reyðaráls hins vegar,
þótt ljóst sé að möguleikar á gerð
arðbærra virkjana eru síður en svo
óendanlegir.
Landsvirkjun er að fullu í op-
inberri eigu. Fyrirtækið starfar
samkvæmt lögum og er skylt að
reisa virkjanir, svo framarlega að
kaupandi að orkunni sé fyrir hendi,
en án tillits til þess hvort fram-
kvæmdir séu arðbærar, jafnvel
þótt samkvæmt lögum sé óheimilt
að virkjanir fyrir stóriðju leiði til
hærra orkuverðs til almennings.
Þegar um óarðbæra framkvæmd er
að ræða bera skattgreiðendur tap-
ið, annaðhvort í formi hærri skatta,
eða í formi hærra verðs fyrir raf-
orku. Það er á ábyrgð stjórnmála-
manna að tryggja arðsemi fram-
kvæmda.
Það, að framkvæmdin stendur
ekki undir sér, og að aðrir nýting-
armöguleikar hafa ekki verið kann-
aðir, hlýtur að verða þingmönnum
umhugsunarefni þegar að af-
greiðslu frumvarps iðnaðarráð-
herra kemur. Það er skylda þing-
manna að hafa hag lands og þjóðar
að leiðarljósi. Vonandi sýna þeir
ábyrgðarkennd sína í verki í þessu
máli.
Virkjanir
Það, að framkvæmdin
stendur ekki undir sér,
segir Þorsteinn
Siglaugsson, hlýtur að
verða þingmönnum um-
hugsunarefni.
Höfundur er rekstrarhagfræðingur.
Þorsteinn
Siglaugsson
Látum skynsemina ráða
UMRÆÐAN
32 FÖSTUDAGUR 22. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Samanburður á sölu um sæstreng og orkusölu til Reyðaráls
(Allar tölur eru í milljörðum króna) Virkjað nú
og selt til
Reyðaráls í 60 ár
Virkjað nú og selt til
Reyðaráls í
20 ár en síðan
um sæstreng
Virkjað eftir 10 ár
og selt um
sæstreng í 60 ár*
Tekjur af sölu til Reyðaráls Sala til Reyðaráls 54 37,5 0
Tekjur af sölu um sæstreng Sala um sæstreng 0 62,3 88
Núvirði heildartekna 54 99,8 88
Núvirði kostnaðar 85,2 99,5 72,7
Nettó núvirði - 31,2 + 0,3 + 15,3
* Tekið er tillit til þess í útreikningum að framkvæmdir hefjast 10 árum síðar en samkvæmt kosti 1 og 2
Útreikningur byggður á heimildum frá Orkustofnun o.fl.
ÞAÐ hefur orðið vax-
andi umræða um stöðu
Íslendinga gagnvart
Evrópusambandinu í
ljósi þeirrar þróunar
sem átt hefur sér stað
og er að verða, að sam-
bandið er að stækka til
austurs og áhugi ESB
ráðamanna fyrir EES
samningnum við okkur
Íslendinga er afar lítill
og verður í hverju tilviki
nánast að þvinga þá til
viðræðna. Minna má á
dioxin umræðuna varð-
andi mjölafurðir okkar.
Einnig það að okkar
fulltrúar verða nánast að elta ESB
fulltrúa uppi á göngum og undir hús-
veggjum til að koma sjónarmiðum
okkar á framfæri, ef það þá tekst, því
við eigum ekki aðgang að samninga-
borðum eða viðræðufundum. Það er
ekki nóg að Davíð segi að allt sé í lagi
með EES samninginn. Í þessu sam-
bandi má segja að okkur stafi ógn af
því að vera utanveltu.
Vísitölubinding og
viðskiptahalli
Ljóst má vera að í kjölfar upptöku
evrunnar og þess að það er aðeins
tímaspursmál hvenær Danir, Svíar
og Bretar afleggja sína gjaldmiðla og
taka upp evruna, þá versnar okkar
staða.
Það mun verða mikill vaxtamunur
hjá okkur á móti Evrópu, það mun
líklega verða dýrara fyrir okkur að
taka lán á evrusvæðinu en fyrir þá
sem búa við þann gjaldmiðil.
Vísitölubinding er stjórntæki ein-
stakt í notkun og hefur verið beitt af
íslenskum stjórnvöldum við megna
óánægju margra landsmanna. Ef Ís-
lendingar stefndu á aðild og tækju
upp evru þá væri þetta verkfæri
ónýtt og ekki lengur í notkun.
Viðskiptahallinn sem hefur verið
undanfari gengisfellingar yrði í allt
annarri mynd því útflutningur og
innflutningur myndi miðast við Evr-
ópu alla en ekki aðeins íslenskan við-
skiptahalla. Ég er þess fullviss að í
þessum atriðum gæti falist hvað
mesti ávinningur af því að eiga aðild
að Evrópusambandinu.
Vöruverð og tollar
Það má ljóst vera að tollar sem eru
á fullunnum sjávarafurðum og öðrum
íslenskum matvörum og á matvörum
frá Evrópu falla niður með íslenskri
aðild. Hér er um að ræða gífurlegt
hagsmunamál almennings á Íslandi,
fyrirtækjanna í mat-
vælaframleiðslu og
ekki síst þeirra sem
starfa við slíkan iðnað
hér á landi. Þessum
málum þarf að gefa sér-
stakan gaum.
Aðgangur okkur að
mörkuðum sem við höf-
um haft í Austur-Evr-
ópuríkjum mun tak-
markast og falla niður
þegar þau fá inngöngu
á næstu árum í Evr-
ópusambandið. Þetta
er ógn fyrir okkur Ís-
lendinga og við verðum
því að skoða okkar
stöðu vel með tilliti til þessa.
Fjölmörg önnur atriði ber að skoða
og ég hvet einlæglega til þess að
menn taki upp alvöru kynningu og
umræðu um stöðu okkar utan eða
innan Evrópusambandsins.
Sjávarútvegsmálin
Það sem heyrst hefur um sjávarút-
vegsmálin er að við inngöngu í ESB
missi Íslendingar yfirráðin yfir sjáv-
arauðlindinni. Það kemur í raun ekki
í ljós fyrr en í samningaviðræðum
hver sannleikurinn er í málinu. En ef
málið er skoðað geta menn gefið sér
að Hafró muni verða ráðgjafaraðilinn
um veiðar úr fiskistofnum svo að það
verður óbreytt.
Ákvörðunarrétturinn verður hjá
sjávarútvegsráðherra eins og verið
hefur en hann verður væntanlega í
hópi annarra Evrópuráðherra með
mestan réttinn.
Veiðirétturinn verður óbreyttur
hann byggist á hefð, Íslendingar eiga
einir hefðina.
Evrópusambandið notar kvóta-
kerfið, Íslendingar nota kvótakerfið
þannig að ekkert breytist í þeim efn-
um. Vinnslan sem stöðugt hefur verið
að flytjast úr landi getur verið áfram
á Íslandi vegna tollaniðurfellinga
þannig að sá hlutinn er jákvæður.
Það verður að taka upp samninga
til að komast að því hvort þarna er
um ógnun að ræða.
Til umhugsunar
Landsmenn verða að fá valkosti
upp á borðið í þessum efnum. Það er
óviðunandi að ekki skuli liggja fyrir
hvaða kostir og ókostir fylgja því að
eiga aðild að Evrópusambandinu. Ís-
lendingar sætta sig ekki við sjálf-
stæðismissi vegna aðildar eða af því
að vera utan ESB.
Samfylkingin vill að afstaða verði
tekin, þess vegna ræðum við málin á
kynningarfundum.
Er Evrópusam-
bandið ógnun?
Gísli S. Einarsson
Höfundur er alþingismaður.
ESB
Það er óviðunandi, segir
Gísli S. Einarsson, að
ekki skuli liggja fyrir
hvaða kostir og ókostir
fylgja því að eiga aðild
að Evrópusambandinu.
FYRR í vetur birt-
ist grein í Morgun-
blaðinu sem hét
„Ábyrgðir á skuldum
einstaklinga“ eftir
Guðjón Rúnarsson,
framkvæmdastjóra
Samtaka banka og
verðbréfafyrirtækja.
Í þessari ágætu
grein er vel skýrt frá
samkomulagi sem hef-
ur verið gert á milli
þessara fyrirtækja og
þar er margt til hags-
bóta fyrir viðskipta-
vini þeirra. Þar er
bent á stórauknar
upplýsingar um gang
mála, þegar um er að ræða ábyrgð
þriðja aðila á skuldum. Það hefur
tíðkast að komið er til eldri borg-
ara og hann beðinn um að lána
nafn sitt á lán náins ættinga eða
vinar. Það getur verið erfitt til-
finningamál að neita þessu. Þegar
illa stendur á, sérstaklega er oft
svo þegar viðkomandi rekur fyr-
irtæki, sem vantar rekstrarfé eða
vextir eru of háir og viðkomandi
þarf af fá „betra lán“, verða menn
að gera ráð fyrir að greiðsla geti
komið ásamt áföllnum vöxtum.
Þetta er tilfinnanlegast ef það
kemur til að menn missa íbúðir
sínar, sem er oft aðal-
eign eldra fólks.
Á undanförnum ár-
um, þegar ég var for-
maður Félags eldri
borgara í Reykjavík,
hringdu mjög oft eldri
borgarar til mín og
sögðu raunasögu sína.
Þau höfðu misst íbúð-
ina á uppboði vegna
uppáskriftar ábyrgðar
á láni þriðja aðila, oft
fjölskyldumeðlims.
Víða erlendis, sér-
staklega í mörgum
ríkjum Bandaríkja
Norður-Ameríku, má
ekki taka íbúðir á
sama hátt, þegar um er að ræða
íbúðir sem fólk býr í.
Nú segja bankamenn og lánveit-
endur að maður þurfi bara að
segja nei. Svo létt er það en ekki
auðvelt að neita börnum sínum. En
það er ekki málið. Náinn ættingi
kaupir fyrirtæki, sem þarf að fá
lán en vantar ábyrgð. Oft bjarga
svona lán málunum aðeins stuttan
tíma og þá kemur til greiðslu láns-
ins. Ef neitað er um ábyrgð skapar
það ágreining og leiðindi í fjöl-
skyldu, sem aldrei jafnar sig. Eina
ráðið til forðast þennan alvarlega
vanda er að lánastofnanir af öllum
tegundum hætti að taka íbúðir
sem fólk býr í til tryggingar
greiðslu lána þriðja aðila.
„Þá falla fæstir.“
Líka má benda á að það eru
fleiri en bankar, sem lána út á
tryggð bréf, t.d. tryggingafélög,
bílasölur og fleiri slík fyrirtæki.
Eina ráðið er að ekki sé leyft að
bjóða upp íbúðir þriðja aðila með
skuldaábyrgðum, menn kalla það
skerðingu á mannréttindum, en ég
held að þetta sé misskilningur.
Enginn telur að notkun bílbelta sé
mannréttindabrot heldur nauðsyn-
leg varnarráðstöfun. Ábyrgð
þriðja aðila í stórum fjárbinding-
um er slysahætta sem ætti að
forða fólki frá. Þeir sem lána
mönnum verða sjálfir að taka
áhættuna og kynna sér betur fjár-
hagsástand lánþega.
Ábyrgðir og gamalt fólk
Páll
Gíslason
Lán
Þeir sem lána mönnum,
segir Páll Gíslason,
verða sjálfir að taka
áhættuna.
Höfundur er læknir.
Á horni Skólavörðustígs og
Klapparstígs, sími 551 4050
Útsalan
stendur yfir
KVEN-
SÍÐBUXUR
3 SKÁLMALENGDIR
Bláu húsin við Fákafen.
Sími 553 0100.
Opið virka daga 10-18,
laugardaga 10-16.
Eggjabikarar
verð
kr. 2.300
Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mánudag-föstudag 11-18 ,
laugardag 11-15