Morgunblaðið - 07.03.2002, Blaðsíða 12
FRÉTTIR
12 FIMMTUDAGUR 7. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
MARÍA Ólafsdóttir, sérfræðingur
í heimilislækningum, varði dokt-
orsritgerð sína við Linköpings
Universitet í
Svíþjóð 31. maí
síðastliðinn. Rit-
gerðin heitir
Dementia and
Mental Dis-
orders among
Elderly in Prim-
ary Care.
Ritgerðin
byggist á rann-
sóknum hennar
á hópi sjúklinga heilsugæslu, 70
ára og eldri. Athuguð var tíðni og
greining geðsjúkdóma og heilabil-
unar meðal hópsins með skoðun
og viðtali við 350 einstaklinga og
aðstendendur þeirra.
Einnig voru könnuð tengsl við
félagslegar aðstæður, sjúkdóma og
lyfjameðferð. Í öðrum hluta rann-
sóknar var svo sendur spurn-
ingalisti til heilsugæslulækna og
könnuð viðhorf þeirra og mögu-
leika til umsýslu sjúklinga með
heilabilun.
„Í ljós kom að rúmlega þriðj-
ungur hópsins hafði heilabilun eða
geðsjúkdóm (þunglyndi, kvíða).
Enn fleiri höfðu ýmis geðræn ein-
kenni sem höfðu áhrif á heilsu
þeirra og líðan. Borið saman við
sjúkraskrá heilsugæslunnar höfðu
fæstir þessara sjúklinga verið
greindir með þessa sjúkdóma áður
og því ekki heldur hlotið viðhlít-
andi meðferð.
Það er alvarlegt þar sem eldra
fólk svarar vel t.d. hefðbundnum
meðferðum við þunglyndi. Mikil-
vægi þess að greina heilabilun
hefur aukist með tilkomu nýrra
lyfja sem beita má gegn Alzheim-
er-sjúkdómi.
Sjúklingar með heilabilun
reyndust taka fleiri lyf og fá fleiri
sjúkdómsgreiningar en hinir sem
ekki höfðu heilabilun eða geð-
sjúkdóm, og sjúklingar með geð-
sjúkdóm komu oftar til læknis
vegna ýmissa kvartana.
Mikilvægt er að leita þessara
sjúkdóma, t.d. með spurn-
ingalistum og minnisprófum þar
sem einkenni leynast oft.
Viðhorf almennings og fordómar
eru algeng hindrun þess að ein-
kenni heilabilunar séu rædd og að
viðeigandi hjálpar sé leitað. Það
sem oft reynist flókið við umsýslu
sjúklinga með heilabilun í heilsu-
gæslu er hið mikilvæga samstarf
við alla fagaðila og stofnanir t.d.
félagsþjónustu.
Rannsóknin gaf ýmsar vísbend-
ingar hvernig auka megi snemm-
greiningu þessara sjúkdóma,
nokkuð sem talið er æ mikilvæg-
ara bæði fyrir sjúklinga og að-
standendur svo og til að minnka
gífurlegan samfélagskostnað sem
þessir sjúkdómar valda.
Heilsugæslan ætti að gegna lyk-
ilhlutverki í frumgreiningu, með-
ferð og eftirfylgni eldri sjúklinga
með heilabilun og geðræn ein-
kenni,“ segir í fréttatilkynningu.
María Ólafsdóttir varð stúdent
frá Menntaskólanum í Reykjavík
1980 og útskrifaðist frá lækna-
deild Háskóla Íslands 1986.
Stundaði sérnám í heimilislækn-
ingum í Linköping 1990–1994.
Hún er heilsugæslulæknir og
kennslustjóri við Heilbrigð-
isstofnun Suðurnesja (mariao-
@hss.is).
Foreldrar Maríu eru Ólafur
Tómasson, fv. póst- og síma-
málastjóri, og Stefanía María Pét-
ursdóttir. Sambýlismaður Maríu
er Jón Freyr Jóhannsson, lektor í
Háskólanum í Reykjavík, og börn
hennar eru Einar Búi Magnússon
og Una Björg Magnúsdóttir.
Doktors-
ritgerð í
læknis-
fræði
María
Ólafsdóttir
KENNARAR þurfa að koma meira
að skipulagi náms og undirbúningi
nýrra námsbrauta og námskráa fyrir
starfsnám í framhaldsskólum. Kenn-
arar eiga engan fulltrúa í starfsgrein-
aráðum sem starfað hafa í fjögur ár
samkvæmt lögum um framhaldsskóla
frá árinu 1996.
Starfsgreinaráðin, sem eru fjórtán
talsins, hafa það hlutverk að gera til-
lögur um uppbyggingu starfsnáms,
námskrá í sérgreinum, tilhögun
námsmats, sveinspróf og eftirlit með
gæðum kennslu og námsefnis. Þá
þyrftu atvinnulífið og skólarnir að
geta gert breytingar á námi án að-
komu menntamálaráðuneytisins, svo
lengi sem það hefur ekki aukinn
kostnað í för með sér.
Þetta var meðal þess sem kom
fram á fundi sem Félag íslenskra
framhaldsskóla boðaði til á mánudag í
samvinnu við Samtök iðnaðarins og
Iðnmennt. Yfirskrift fundarins var
„samstarf atvinnulífs og skóla.
Standa skólarnir sig illa eða veit at-
vinnulífið ekki hvað það vill?“
Skólar hafa engan beinan
aðgang að skipulagningu náms
Í máli Baldurs Gíslasonar, skóla-
meistara Iðnskólans í Reykjavík, sem
var einn framsögumanna á fundinum,
kom fram að eftir 1996 hafa skólar
engan beinan aðgang að skipulagn-
ingu eða innihaldi náms og lítið er um
að atvinnulífið æski eftir samstarfi við
skóla. Þá taldi hann þarft að skólar
stuðluðu að þróun bóknáms og verk-
náms samhliða og að þeir byggðu upp
styttri námsbrautir í samráði við
starfsgreinaráðin.
„Fjölgun starfsnámsbrauta stuðlar
að auknum samskiptum skóla og at-
vinnulífs og samstarfs þessara aðila
við mótun námskrafna bætir sam-
skipti þeirra,“ sagði Baldur. Hann
sagði starfsnám í dag byggjast að
mestu á hefðbundnum iðngreinum og
þróun nýrra námsbrauta væri ekki
mikil. Taldi hann afrakstur starfs-
greinaráðanna rýran og tryggja
þyrfti beina aðkomu skólanna að
skipulagningu iðn- og starfsnáms.
Nauðsynlegt væri að þeir sem ættu
að framkvæma breytingarnar tækju
þátt í að móta þær.
Hver aðili ætti að gera þar sem
hann kann best; atvinnulífið að skil-
greina þörfina, menntamálaráðuneyt-
ið skilgreini rammann og leggi til fjár-
magn og skólarnir útfæri námið.
Taldi hann nauðsynlegt að aðilar at-
vinnulífsins og skólarnir vinni saman
að markaðssetningu iðn- og starfs-
náms.
Ólafur Jónsson, framkvæmdastjóri
fræðsluráðs hótel- og matvælagreina,
ræddi einnig um starfsgreinaráðin í
sínu erindi og sagði að svigrúm skóla
og vinnustaða til að útfæra námskrá
ætti að vera meira og augljósara. Þá
taldi hann væntingar atvinnulífs til
náms og kennslu ólíkar, þar sem at-
vinnulífið væri ekki skipulagsleg eða
efnisleg heild. Þá væri togstreita inn-
an starfsgreinaráðanna.
Þörfin fyrir starfsfólk í iðnaði getur
breyst hratt í takt við efnahagssveifl-
ur í þjóðfélaginu. Framhaldsskólar
geta þjónað fyrirtækjum betur með
því að leitast við að endurspegla
vinnufyrirkomulag fyrirtækja í starf-
semi sinni. Þetta kom fram í erindi
Árna Inga Stefánssonar starfs-
mannastjóra Íslenskra aðalverktaka
en hann velti fyrir sér spurningunni
„hvað vilja fyrirtækin að skólarnir
kenni?“.
„Unga fólkið okkar má ekki fá þá
tilfinningu að vinna sé bara óhjá-
kvæmileg leiðindi til þess eins að hafa
ofan í sig og á heldur gera sér grein
fyrir því að vinnan er einnig lífsfyll-
ing,“ sagði Árni Ingi. Hann sagði það
bæði sanngjarnt og skynsamlegt að
skólakerfið mæti starfsreynslu fólks
til námseininga ekki síður en ýmsa
aðra iðju sem þannig er metin. Nefndi
hann sem dæmi að í nágrannalöndum
okkar, Noregi og Finnlandi, væri búið
að leggja mikla vinnu í að skilgreina
þá menntun sem menn afla sér með
þátttöku í atvinnulífinu. Þá taldi hann
að skilgreining á námskröfum og
námskrám þyrfti að vera sveigjan-
legri.
„Það tekur tíma að byggja upp nýja
starfsnámsbraut. Meðan verið er að
kanna þarfir fyrir námsbrautina, skil-
greina námskröfur hennar, hefja
kennslu í henni og skila fyrstu nem-
um út til fyrirtækja hefur efnahags-
lífið gengið í gegnum hæð og lægð,“
sagði Árni Ingi. Því sagði hann
menntakerfið illa fært til að útvega
fagfólk til að uppfylla tímabundnar
þarfir vinnumarkaðarins. Árni Ingi
sagði mikilvægt að kennarar í iðn-
greinum heimsæktu fyrirtæki og
tækju þannig púlsinn á atvinnulífinu,
þar sem vald kennara væri mikið og
ábyrgð þeirra einnig. „Ég held að
færa megi skólunum sjálfum miklu
meira vald til að ákvarða rekstur sinn
og þjónustu. Menntamálaráðuneytið
á aðeins að leggja höfuðlínur í starf-
semi skóla en hvetja skal til þess að
skólastofnanir séu reknar sem hluta-
félög eða sjálfseignarstofnanir. Það
þarf meiri samkeppnishugsun í skóla-
kerfið.“
Á atvinnulífið að kosta nám?
Eftir ræður framsögumanna skap-
aðist umræða um tengsl atvinnulífs
og skóla á fundinum. Bent var á að at-
vinnulífið kæmi að menntun með
ýmsum ætti, t.d. kostaði ÍSAL stór-
iðjuskólann í Borgarholtsskóla í Graf-
arvogi og sömuleiðis væru námskeið
og svokölluð vinnustaðakennsla um-
talsverð. Var þeirri spurningu velt
upp hvort æskilegt væri yfirhöfuð að
atvinnulífið fjármagnaði nýjar náms-
brautir að fullu.
Þá kom fram að samkvæmt könn-
un, sem Samtök iðnaðarins létu gera
fyrir ári, greiddi atvinnulífið 264 millj-
ónir króna á ársgrundvelli til vinnu-
staðakennslu.
Baldur Gíslason sagði að lokum að
samkeppni þyrfti að ríkja milli fram-
haldsskóla um nemendur og nýta
bæri mun betur þann tækjakost og
mannafla sem til væri í framhalds-
skólunum í samstarfi við atvinnulífið.
Framhaldsskólar héldu fund um samstarf atvinnulífs og skóla
Þörf á meiri samkeppnis-
hugsun í skólakerfinu
Morgunblaðið/Ásdís
Á fundinn mættu fulltrúar atvinnulífsins, framhaldsskólanna og menntamálaráðuneytis.
RÍKISSJÓÐUR veitti tæpa 5,4
milljarða króna af fjárlögum til sjö
skóla á háskólastigi á síðasta ári og
þar af fóru 3,3 milljarðar til Háskóla
Íslands. Næstmest fór til Kenn-
araháskólans, eða 715 milljónir. Ár-
ið 1998 var framlag ríkisins til há-
skóla, sem þá voru fimm, tæpir 3,8
milljarðar. Aukningin á þessum ár-
um nemur 42%. Á síðasta ári voru
nærri 10.500 manns skráðir í há-
skólanám sem er 26% aukning frá
árinu 1998. Þetta er meðal þess sem
má lesa út úr svari menntamálaráð-
herra við fyrirspurn Svanfríðar Jón-
asdóttur, þingmanns Samfylkingar-
innar, um fjárveitingar til háskóla.
Óskaði hún eftir upplýsingum yfir
þau fjögur fjárlagaár síðan lög um
háskóla frá árinu 1997 tóku gildi.
Langmest fjármagn á hvern
nemanda í Listaháskólanum
Svanfríður óskaði eftir svari um
heildarfjölda nemenda við hvern
skóla og heildarfjárveitingu úr rík-
issjóði á hverju ári frá 1998–2001.
Bráðabirgðatölur gefa til kynna að á
síðasta ári hafi 10.480 nemendur
stundað háskólanám, þar af 6.673 í
Háskóla Íslands, 1.250 í Kennarahá-
skólanum, 775 í Tækniskóla Íslands,
710 í Háskólanum á Akureyri, 650
manns í Háskólanum í Reykjavík,
220 í Listaháskóla Íslands og 202 í
Viðskiptaháskólanum á Bifröst.
Hafði nokkuð stöðug fjölgun nem-
enda átt sér stað í langflestum skól-
anna. Árið 1998 var fjöldi nemenda
8.313 en aðeins Listaháskólinn var
þá ekki starfandi.
Fjárveitingar á síðasta ári til Há-
skóla Íslands og Kennaraháskólans
hafa verið nefndar en þar á eftir
fóru 408 milljónir til Háskólans á
Akureyri, 298 milljónir til Tækni-
skólans, 279 milljónir til Háskólans í
Reykjavík, 276 milljónir til Listahá-
skólans og rúmar 60 milljónir á Bif-
röst.
Þingmaðurinn spurði einnig um
fjárveitingar til kennslu miðað við
hvern nemanda í skólunum umrædd
ár. Í svari ráðherra er miðað við
upplýsingar frá Hagstofunni um
nemendafjölda í skólunum og sam-
kvæmt því eru hæstar fjárveitingar
á hvern nemanda í Listaháskólan-
um, eða 1,2 milljónir á síðasta ári og
673 þús.kr. árið 2000. Aðrir skólar
eru með 300–600 þúsund kr. á hvern
nemanda, lægst á Bifröst en hæst
(575 þ.) í Háskólanum á Akureyri.
Þessar tölur hafa haldist svipaðar á
tímabilinu nema hvað að fjárveit-
ingar á hvern nemanda hafa minnk-
að nokkuð í Tækniskólanum og á
Bifröst.
2,5 milljarðar af fjárlögum í
rannsóknar- og þróunarstarf
Þá spurði Svanfríður hve miklu fé
hefði verið varið úr ríkissjóði til
rannsókna við hvern skóla. Í
svarinu koma aðeins fram upplýs-
ingar um árin 1997 og 1999 en
Tækniskóli Íslands er þar ekki með-
talinn. Alls var tæpum 2,5 milljörð-
um króna af fjárlögum eða með ann-
arri opinberri fjármögnun varið til
rannsóknar- og þróunarstarfs árið
1999, þar af fyrir 2,1 milljarð í Há-
skóla Íslands. Það er sama fjárhæð
og skólarnir sex ráðstöfuðu af op-
inberu fé í rannsóknir sínar árið
1997 en þá fóru um 1,9 milljarðar í
sambærileg verkefni hjá Háskóla
Íslands.
Framlög úr ríkissjóði af fjárlögum til háskólanna í landinu
Aukning er
um 42% frá
árinu 1998