Morgunblaðið - 07.03.2002, Side 43
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 7. MARS 2002 43
✝ Guðjón MarinóSigurgeirsson
fæddist á Hliði í
Grindavík 17. septem-
ber 1921. Hann lést á
Hrafnistu í Hafnar-
firði 30. janúar síðast-
liðinn. Foreldrar hans
voru Sigurgeir Jóns-
son, f. 17 júlí 1883, d.
21. júlí 1954, og Ráð-
hildur Guðjónsdóttir,
f. 25. janúar 1897, d.
8. febrúar 1979.
Bræður Guðjóns eru
Jón, f. 13. mars 1927,
d. 22. nóvember 1979,
kona hans Ursula Szalweski Sig-
urgeirsson, f. 12. janúar 1937, og
Gunnar, f. 13. júní 1928, kona hans
Ólöf Sigurrós Benediktsdóttir, f. 3.
október 1934. Guðjón kvæntist ár-
ið 1954 Elínu Fanneyju Þorvalds-
dóttur, f. 10. nóvember 1929. Börn
þeirra eru: 1) Sigrún Helga, f. 23.
september 1954, d. 26. september
1954; 2) Sigurgeir Helgi, f. 19. júní
1957; 3) Ólína Þórey, f. 1. desem-
ber 1959, sambýlismaður Ólafur
Haukur Kárason, f. 6. júní 1958,
synir þeirra Guðjón Marinó og Sig-
urgeir Haukur; 4)
Hulda Björk, f. 29.
september 1964,
sambýlismaður Ólaf-
ur Guðmundur
Ragnarsson, f. 15.
maí 1963, börn
þeirra Brynjar Rafn
og Elín Fanney.
Guðjón og Elín
bjuggu öll sín hjú-
skaparár í Grinda-
vík. Guðjón hóf ung-
ur sjómennsku, fyrst
sem háseti og síðar
skipstjóri. Hann rak
útgerð ásamt Sigur-
geir Guðjónssyni móðurbróður sín-
um og áttu þeir bátana Skírni og
Guðjón Einarsson. Þegar því sam-
starfi lauk gekk hann til liðs við þá
Óskar Gíslason og Sævar Óskars-
son og gerðu þeir út m.b. Kára þar
til Guðjón hætti til sjós og gerðist
hafnarvörður í Grindavík allt til
starfsloka. Guðjón starfaði einnig
um margra ára skeið sem umboðs-
maður fyrir tryggingafélagið
Sjóvá-Almennar í Grindavík.
Útför Guðjóns fór fram frá
Grindavíkurkirkju 8. febrúar.
Elsku afi, takk fyrir allt sem þú
gerðir fyrir okkur og allar góðu
stundirnar. Megi guð geyma þig,
elsku afi, hvílstu vel.
Vertu yfir og allt um kring
með eilífri blessun þinni,
sitji Guðs englar saman í hring
sænginni yfir minni.
(Sig. Jónsson frá Presthólum.)
Brynjar Rafn og Elín Fanney.
„Það ætti að setja á þig hljóðkút.“
Þetta er það fyrsta sem mér dettur í
hug þegar ég minnist afa míns Guð-
jóns Marinós Sigurgeirssonar, sem
lést nú nýverið.
Afa og ömmu í Grindavík, eins og
ég var vanur að kalla þau, var alltaf
gaman heim að sækja, þau tóku allt-
af á móti manni full af væntumþykju
og hjá þeim leið manni vel. Afi var
alveg einstakur maður, hann lá aldr-
ei á skoðunum sínum og ef honum
fannst hann hafa eitthvað til mál-
anna að leggja þá sagði hann það.
Bílarnir, amerísku, eru að mínu
mati alveg óaðskiljanlegur hluti af
honum. Ég man eins það hafi gerst í
gær þegar við fórum í bíltúrana og
ræddum málefni líðandi stundar, og
ég með mínar endalausu spurning-
ar, alveg að drepast úr forvitni, en
alltaf hafðirðu svör á reiðum hönd-
um, alveg sama um hvað ég spurði.
Ég hafði og hef þann ávana að tala
mikið og hátt og stundum fannst þér
nóg komið og þá sagðirðu gjarnan
(þó svo að þú hefðir ekki efni á því
þar sem þú talaðir jafnmikið):
„Hvað er þetta! Það ætti að setja á
þig hljóðkút,“ og ég svaraði um hæl:
„Afi, hvað er hljóðkútur?“ Þessar
stundir eru mér alveg ómetanlegar,
ég og þú á rúntinum, þú með vindil
og ég með súkkulaði, ég gerði mér
ekki grein fyrir því fyrr en ég varð
eldri hversu mikils virði þessar
stundir voru. Margt af því, sem þú
sagðir mér, hefur reynst mér gott
veganesti út í lífið, það kveikti áhuga
minn á hlutum í kringum mig.
Afi, þú varst af þeirri kynslóð sem
hefur upplifað mestu breytingar
sem hafa orðið á íslensku þjóðfélagi.
Þessarar kynslóðar verður seinna
meir minnst sem kynslóðarinnar
sem tók við „engu“ og skilaði „alls-
nægtum“ til handa komandi kyn-
slóð. Við, sem nú lifum, munum allt-
af standa í þakkarskuld við þetta
fólk, þó svo við mættum leggja okk-
ur eilítið meira fram við að sýna það
í verki. Eljusemi og dugnaður þinn
og allra hinna færði okkur hinum
margt af því sem við njótum í dag.
Hugsunarháttur þinn einkenndist
mikið af því hvað þú hafðir upplifað
margt; kreppu, heimsstyrjöld og
hinar miklu framfarir eftirstríðsár-
anna. Þú varst sjálfstæður, fórst
þínar eigin leiðir og umfram allt
stoltur.
Hver er að dómi æðsta góður, –
hver er hér smár og hver er stór?
– Í hverju strái er himingróður,
í hverjum dropa reginsjór.
(Einar Ben.)
Núna er veru þinni hér á jörðinni
lokið og með því hefur þú kvatt hinn
jarðneska heim, en þú munt alltaf
lifa áfram í hjörtum þeirra sem
þekktu þig og sérstaklega mínu. Ég
á eftir að sakna þín og þeirra stunda
sem ég átti með þér.
Guðjón Marinó Ólafsson.
Ég lít í anda liðna tíð,
sem lengi í hjarta geymi.
Þessar ljóðlínur koma mér í huga
þegar ég kveð frænda minn Guðjón
Sigurgeirsson frá Vorhúsum. Guð-
jón ólst upp í Grindavík og hóf ung-
ur sjómennsku, sem var hans að-
alstarf lengst af. Ég minnist minnar
fyrstu sjóferðar, er ég sex eða sjö
ára gamall fékk að fara í róður
ásamt bróður mínum með Guðjóni
og skipshöfn hans á mb. Skírni.
Það var víst einhver veltingur, og
Guðjón kom okkur bræðrunum fyrir
í fiskikassa framan við stýrishúsið,
þar sem hann gat fylgst með okkur.
Lagði hann ríka áherslu á að við
hreyfðum okkur ekki meðan á sjó-
ferðinni stæði. Sú ferð gekk að ósk-
um enda var Guðjón farsæll formað-
ur og gerði lengi út sína eigin báta
ásamt móðurbróður sínum og fleir-
um.
Með fjölskyldum okkar var ávallt
góður kunningsskapur.
Guðjón var gestrisinn og höfðingi
heim að sækja. Hann hafði ákveðnar
skoðanir og honum fylgdi hressileg-
ur blær. Þegar Guðjón hætti sjó-
mennsku starfaði hann sem hafn-
arvörður við Grindavíkurhöfn um
nokkurt skeið.
Síðustu tvö árin dvaldi hann á
Hrafnistu í Hafnarfirði.
Ég og fjölskylda mín sendum El-
ínu, börnum hennar og fjölskyldum
þeirra innilegar samúðarkveðjur.
Blessuð sé minning Guðjóns Sigur-
geirssonar.
Ólafur Rúnar.
GUÐJÓN MARINÓ
SIGURGEIRSSON
hreinum meirihluta í bæjarstjórn
1926 og hélt honum óslitið í 7 kjör-
tímabil. Stefán gerðist ungur ákveð-
inn liðsmaður Alþýðuflokksins og
hélt málstað hans ótrauður fram
bæði í ræðu og riti, þegar tilefni
gafst til. Hann fór þó ekki í framboð
fyrir flokkinn fyrr en 1954, en þá
skipaði hann sjötta sætið á lista við
bæjarstjórnarkosningarnar sem
fram fóru í janúar. Sjálfstæðismenn
gerðu sér góðar vonir fyrir þessar
kosningar um að nú tækist þeim loks
að koma meirihluta Alþýðuflokksins
frá völdum. Sú bjartsýni var ekki út í
bláinn, því að við alþingiskosningar
árið áður hafi frambjóðandi sjálf-
stæðisflokksins, Ingólfur Flygenr-
ing, náð þingsæti kaupstaðarins af
Emil Jónssyni. Svo fór líka að Sjálf-
stæðisflokkurinn vann talsvert á í
þessum kosningum, náði einum bæj-
arfulltrúa af Alþýðuflokknum og þar
með var meirihluti hans fallinn. Al-
þýðuflokkurinn samdi þá við bæjar-
fulltrúa Sósíalistaflokksins um
meirihlutasamstarf og hélt þannig
sjálfstæðismönnum áfram í minni-
hluta.
Þennan kosningavetur var Stefán
Júlíusson settur skólastjóri barna-
skólans. Guðjón Guðjónsson skóla-
stjóri hafði fengið orlof og tók Stefán
þá við starfinu um stundarsakir sem
yfirkennari skólans. En svo fór að
Guðjón kom ekki aftur og sagði
starfinu lausu um vorið og var það þá
auglýst laust til umsóknar. Stefán
sótti um starfið og leit lengi vel út
fyrir að enginn mundi verða til þess
að sækja um það á móti honum. En
þá fóru fræðsluráðsmenn minnihlut-
ans á stúfana og tókst að finna mann
sem féllst á að sækja um og munu þá
hafa verið búnir að fá loforð mennta-
málaráðherra Sjálfstæðisflokksins
fyrir því að þeirra maður yrði ráðinn.
Fræðsluráðið klofnaði í afstöðu sinni
til umsækjendanna. Þrír fulltrúar
meirihlutans mæltu með Stefáni en
tveir minnihlutafulltrúar með hinum
og menntamálaráðherra veitti stöð-
una síðan eins og flokksbræður hans
í fræðsluráðinu vildu.
Um þessa ráðningu urðu talsverð
blaðaskrif og bárust umræðurnar
um það inn á Alþingi. En nýi skóla-
stjórinn undi ekki við starfið nema
einn vetur og sneri aftur til átthaga
sinna, þar sem hann hafði áður starf-
að sem kennari og skólastjóri. Starf-
ið var þá auglýst á nýjan leik og þá
endurtók sagan sig. Maður var feng-
inn til að sækja á móti Stefáni og
honum síðan veitt staðan.
Stefán hafði gegnt yfirkennara-
starfinu við hlið nýja skólastjórans
veturinn 1954-55, en þegar honum
var hafnað öðru sinni hafði hann ekki
skap til að vera þar áfram. Hann
flutti sig þá milli skóla í Hafnarfirði,
fékk kennarastöðu við Flensborgar-
skólann, en þá hafði vinur hans, Ólaf-
ur Þ., verið settur þar skólastjóri í
fjarveru Benedikts Tómassonar
skólastjóra. Staða Ólafs þá var ná-
kvæmlega eins og staða Stefáns í
barnaskólanum tveimur árum áður.
Framhaldið virtist líka ætla að verða
eins. Benedikt sagði starfi sínu lausu
um vorið, eins og Guðjón Guðjónsson
hafði áður gert, Ólafur Þ. sótti um
það og aftur var fundinn maður til að
sækja á móti honum. En áður en frá
þeirri ráðningu var hægt að ganga
fóru fram alþingiskosningar og
stjórnarskipti í kjölfar þeirra. Til-
raunin til að ýta Ólafi til hliðar á
sama hátt og Stefáni rann þar með
út í sandinn, því að nýi ráðherrann
fór eftir tillögum meirihluta fræðslu-
ráðsins og veitti Ólafi starfið.
Stefán starfaði við Flensborgar-
skólann til 1963, en þá ákvað hann að
breyta um starfsvettvang og var
fyrst ráðinn forstöðumaður
Fræðslumyndasafns ríkisins og síð-
an bókafulltrúi ríkisins. Mér þykir
líklegt að á þessum tíma hafi hann
viljað losna við allan þann eril sem
fylgir alltaf skólastarfi og fá þar með
betra næði til ritstarfa, en áhugi
hans á skáldsagnagerð virðist hafa
vaxið með hverju árinu sem leið.
Stefán lét af föstu starfi hjá ríkinu
árið 1977, þá 62 ára gamall. Þá gerð-
ist hann framkvæmdastjóri Hjarta-
verndar í hálfu starfi og þar með hef-
ur tími hans til ritstarfa enn aukist.
Ungur varð hann þekktur fyrir vel
skrifaðar barnabækur, þar sem
bernskuslóðir hans í hrauninu vest-
ast í bænum voru látnar vera sögu-
sviðið. Síðar hóf hann að skrifa
skáldsögur fyrir fullorðna lesendur
og auk þess hefur hann gefið út end-
urminningabækur og frásagnir af
ýmsu tagi, sem of langt yrði upp að
telja.
Þó að fastir vinnustaðir Stefáns
væru ekki lengur í Hafnarfirði hætti
hann ekki að vera Hafnfirðingur.
Hann tók af fullum krafti þátt í starfi
fjölmargra félaga í bænum, sat í
ýmsum nefndum á vegum bæjarins
og var áfram talsvert virkur í pólitík.
Eitt kjörtímabil var hann varaþing-
maður fyrir Alþýðuflokkinn í
Reykjaneskjördæmi og tók þá tíma-
bundið sæti á Alþingi. En hversu
annríkt sem hann átti vanrækti hann
þó ekki að byrja daginn á að fara í
sund í gömlu sundlauginni við Herj-
ólfsgötu. Það hefur sjálfsagt átt þátt
í því hve vel hann hélt sér framundir
hið síðasta.
Kynni mín af Stefáni eru búin að
vera af margvíslegum toga allt frá
því að ég settist á skólabekk hjá hon-
um 6 ára gamall og ég á margar góð-
ar minningar frá samskiptum okkar
fyrr og síðar. Meðan ég stjórnaði
Flensborgarskólanum og hann
heyrði ennþá undir fræðsluráð, síðar
skólanefnd Hafnarfjarðar, hitti ég
Stefán reglulega á fræðsluráðsfund-
um og hann var í mörg ár prófaeft-
irlitsmaður í skólanum, fyrst við
landspróf og síðan samræmt grunn-
skólapróf. Hann fylgdist vel með því
sem gerðist í skólanum og var æv-
inlega tilbúinn til gefa mér góð ráð,
ef á þurfti að halda.
Með Stefáni Júlíussyni er genginn
mikill mannkostamaður, sem hefur
sett sterkan svip á Hafnarfjarðar-
kaupstað og komið þar við sögu á
mörgum sviðum. Eins og kemur
fram í ritum hans þótti honum vænt
um heimabæ sinn, þekkti hann út og
inn og vildi halda sögu hans og afrek-
um á lofti. Hann lifði líka alltaf í sam-
tíð sinni eins og hún var á hverjum
tíma. Hann var hugsjónamaður og
boðberi þess sem hann trúði á og
snjall málafylgjumaður, ræðumaður
með afbrigðum og naut sín vel á um-
ræðufundum, sem oft hafa orðið
býsna heitir í Hafnarfirði. Það er
gott að hafa þekkt Stefán allan þenn-
an tíma og fundið ávallt leggja frá
honum hlýju og vinarþel.
Huldu eiginkonu hans og Sigurði
Birgi votta ég dýpstu samúð við frá-
fall Stefáns og veit að þau geta hugg-
að sig við, að það er gott að hafa not-
ið í svo langan tíma samvista við
drengskaparmann.
Kristján Bersi Ólafsson.
Látinn er Stefán Júlíusson, rithöf-
undur. Minning hans lifir innan Rit-
höfundasambands Íslands, enda
starfaði hann mikið að rithöfunda-
félagsmálum. Í félagatali RSÍ kemur
fram að hann var kjörinn heiðurs-
félagi þess árið 1996. Hann var og fé-
lagi frá stofnun þess árið 1974 og er
skráður þar í senn sem skáldsagna-
höfundur, ævisagnahöfundur,
barna- og unglingabókahöfundur og
heimildarithöfundur.
Ég minnist þess í æsku að hafa lit-
ið í barnabók eftir hann. Þó vakti
hann fyrst verulega athygli mína í
maí árið 1969, en þá skrifaði hann
grein um kjör rithöfunda í tímarit
móður minnar heitinnar, Amalíu
Líndal rithöfundar. Hét það tímarit
65 degrees; the readeŕs quarterly on
Icelandic life and thought. Vil ég nú
minnast þeirra beggja með því að
þýða úr enskunni hluta af grein Stef-
áns þar.
Greinin ber titilinn: Vandi ís-
lenskra rithöfunda. Hér á eftir fylgir
brot sem verður enn að teljast op-
inskátt varðandi kjör íslenskra rit-
höfunda almennt:
,,... þó svo að það séu margir rit-
höfundar á Íslandi og margar bækur
séu gefnar út árlega og njóti mikillar
dreifingar og lesturs er landið allt þó
svo smátt samfélag í heild sinni, að
varla getur talist að nokkur rithöf-
undur nái að lifa af ritstörfum sínum
einum saman. Flestir eru þeir rithöf-
undar í hlutastarfi og sinna marg-
víslegum störfum öðrum sér til meg-
in viðurværis. Í mörgum tilfellum
eru og ritstörf þeirra tómstundaiðja
fremur en sérgrein. Mun ekki fjarri
sanni að Nóbelsverðlaunahafinn,
Halldór Laxness, sé einasti atvinnu-
rithöfundurinn á íslenska tungu sem
lifir algerlega af ritstörfum sínum og
styðst hann þó mjög við útgáfur á
verkum sínum erlendis í því viðfangi.
Nokkrir aðrir freista þess reyndar
að lifa af verkum sínum í bland við
nokkurn stuðning frá ríkinu, en
venjulega verða þeir þó að gefa sig i
önnur störf annað veifið.“
Við þetta er helst að bæta að nú,
rúmum þremur áratugum síðar, hef
ég heyrt þá tölu nefnda innan Rit-
höfundasambandsins, að um tveir
tugir félagsmanna séu taldir geta lif-
að af skrifum sínum einvörðungu.
Þakka ég svo Stefáni Júlíussyni
samfylgdina.
Tryggvi V. Líndal.
Sumir menn eru þannig að þú
leggur lykkju á leið þína, til þess að
að njóta samveru með þeim. Og end-
urfundir án tilefnis vekja með þér
ánægju og gleði.
Stefán Júlíusson, sem nú er
kvaddur, var þess háttar maður. Af
honum geislaði vinátta, hlýja og
viska sem allir gátu notið og ég og
mitt fólk fengum að eiga ríkulegan
hlut í. Vinátta Stefáns allar götur frá
barnæsku var mér og mínum dýr-
mæt gjöf.
Strákhnokki í barnaskóla lagði ég
lykkju á leið mína heim úr skólanum,
ef ég sá kost á því að rölta nokkurn
spöl með Stefáni. Leiðin í skólann
var styst niður Suðurgötu og upp
Lækjargötu en ef Stefán var á heim-
leið um svipað leyti og ég, kleif ég
glaður með honum Brekkugötuna
upp að Bröttugötu til þess að
„skeggræða“ við hann. Til þess hafði
hann ávallt tóm og þolinmæði. Ekki
man ég hvert var umræðuefnið, en
hitt situr eftir að hann var uppalandi,
mannræktunarmaður og heimsborg-
ari. Himinklárt er að pilturinn ungi
naut og nam af læriföðurnum á þess-
um göngutúrum, sem gjarnan end-
uðu á því að Stefán hjakkaði með
stálbroddi regnhlífarstafsins utan
með grjóthnullungi á nefndum
gatnamótum, svona til áherslu orð-
um sínum. Þannig voru hin fyrstu
kynni.
Stefán opnaði mörgum nýja
heima. Skáldskapur hans og frá-
sagnarlist voru ungum og öldnum
uppspretta drauma. Menn fundu til
með eða fundu sjálfa sig í persónum
ritverka hans. Sú var tíð að Kári litli
og hundurinn Lappi voru hluti af lif-
andi tilveru allra uppvaxandi Íslend-
inga. Aðrar persónur ritverkanna
snertu marga með ýmsum hætti. En
Stefán skóp ekki bara örlög í rit-
verkum sínum, heldur líka í hinum
harða heimi dagsstrits og raunveru-
leika. Hann var eldheitur og óvæg-
inn talsmaður lítilmagnans, róttæk-
ur umbótarsinni og fjandmaður
kúgunar og helsis, hvort sem það átti
sér rætur í kapítalískum öfgum eða
kommúnistískri blindutrú. Hann var
lýðræðissinnaður húmanisti og jafn-
aðarmaður. Óvæginn bardagamaður
sinnar sannfæringar. Skeytin voru
oft beitt og hinum særðu sveið
stundum illa og létu skotmanninn
stundum gjalda þess.
Kannski var Stefán líka örlaga-
valdur í lífi mínu. Hann gerði mig að
leikara í einasta viðurkennda leik-
hlutverki lífs míns, tólf ára gamlan,
jaðarhlutverki með einni framsagn-
arlínu en ógleymanlegri minningu.
Síðar fékk Stefán mig í prófkjör rétt
nýkominn úr háskólanámi, varla þrí-
tugan. Af því varð síðar nokkur póli-
tísk saga, en jafnframt reynsla, sem
hefur gagnast víðar.
Fundum okkar Stefáns og Huldu
Sigurðardóttur eiginkonu hans bar
oft saman með tilviljanakenndum
hætti, bæði hér heima og erlendis,
og alltaf nutum við samverustund-
anna. Samveran var ávallt áreynslu-
laus, eins og það væri jafnsjálfsagt
að hittast þá frekar en fyrr eða síðar.
Þau augnablik sem gáfust voru góð
gjöf.
Það eru forréttindi og unaður að
hafa fengið að njóta leiðsagnar, sam-
veru og vináttu svo gjöfuls og góðs
manns sem Stefán Júlíusson var.
Fyrir það er ég og mitt fólk þakklátt.
Við Irma vottum Huldu, Sigurði
og fjölskyldu innilegustu samúð.
Kjartan Jóhannsson.
Sími 562 0200
Erfisdrykkjur