Morgunblaðið - 12.03.2002, Blaðsíða 39

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 12. MARS 2002 39
✝ Anna Helga Hjör-leifsdóttir fædd-
ist á Akranesi 2. júlí
1933. Hún lést á Elli-
og hjúkrunarheim-
ilinu Grund 1. mars
síðastliðinn. Foreldr-
ar hennar voru Hjör-
leifur Guðmundsson,
f. 21.8. 1905, d. 4.4.
1995, verkamaður og
síðar húsvörður í Ís-
aksskóla í Reykjavík,
og Guðrún Gunnars-
dóttir, f. 27.6 1904,
dáin 1.4. 1996. For-
eldrar Hjörleifs voru
Guðmundur Narfason (1865–
1923), bóndi á Sólmundarhöfða
(Brúarsporði), og Ágústína
Björnsdóttir (1873–1948). For-
eldrar Guðrúnar voru Gunnar
Bjarnason (1878–1943), bóndi í
Fellsaxlarkoti í Skilmannahreppi,
og Þórdís Halldórsdóttir, f. 1878.
Móðursystur Önnu voru Halldóra,
Sigríður Lilja, Jóna Fanney, Ársól
Gróa og Guðný Lára. Þau Guðrún
og Hjörleifur bjuggu um allmörg
ár á Suðurgötu 48 á Akranesi,
eignuðust saman fjögur börn og
er Anna Helga elst þeirra al-
systra. Þær eru og búa allar á
Akranesi: Erla Aðalheiður, f. 29.
des. 1934, gift Daða Kristjánssyni
frá Litlabæ í Skötufirði við Ísa-
fjarðardjúp; Ágústína, f. 18. jan.
1936, gift Sigvalda Loftssyni,
Akranesi; Hjördís, f. 28. júlí 1940,
gift Sveini Þorlákssyni frá Siglu-
firði. Ein hálfsystir sammæðra,
Vigdís Magnúsdóttir, var eldri, f.
2. sept. 1925, d. 23.12. 1997.
Hinn 13.9. 1954
giftist Anna Helga
Ingiberg Jens Sig-
urði Guðjónssyni, f.
13.9. 1925 á Ísafirði.
Móðir hans hét
Sesselía Jónsdóttir
(1903–1942) sem lét
drenginn frá sér
vegna vanheilsu.
Tóku barnlaus hjón,
Guðjón Bergur Júl-
íus Kristjánsson
(1894–1936) og Guð-
munda Ísleifsdóttir
(1898–1968), hann
að sér og ættleiddu.
Jens dó 27.12. 1975. Börn þeirra
eru: 1) Guðjón Sigþór, f. 24. júlí
1952, bókasafnsfræðingur og leið-
sögumaður, kvæntur Úrsúlu El-
ísabetu Jünemann, frá Rínarsveit
(Rheingau) í Þýskalandi. Þau eiga
tvo syni: Jens Bernward, mennta-
skóla- og tónlistarskólanema, f. 8.
júlí 1983, og Pál Helmút, nemanda
í Varmárskóla, f. 17. mars 1986.
Þau búa í Mosfellsbæ. 2) Elísabet
Jensdóttir, húsmóðir, f. 7. sept.
1956, í sambúð með Kristjáni
Bjarnasyni. Þau búa í Reykjavík.
Dóttir Elísabetar er Mónika Mar-
grét Johannessen, f. 20. des. 1980,
verkfræðinemi við háskólann í
Þrándheimi. 3) Páll Viðar Jens-
son, f. 7. júlí 1962, í sambúð með
Elísabetu Rósmundsdóttur. Þau
búa í Reykjavík. Börn Páls eru:
Ævar Ingi, f. 30. júlí 1983, og
Hekla Karen, f. 23. ágúst 1991.
Útför Önnu Helgu fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
Í sögu rússneska rithöfundarins
Leós Tolstoys, Anna Karenína,
segir að hamingjusamar fjölskyld-
ur séu hver annarri líkar. Þær
óhamingjusömu séu hver annarri
ólíkar. Mikil örlög spinna saman
fólk frá ýmsum landshornum. Fólk
ann hvað öðru, elskar, lifir og deyr.
Og allt í einu er komið að leiðarlok-
um.
Móðir mín, Anna Helga Hjör-
leifsdóttir, fæddist 2. júlí 1933 á
Akranesi, í sömu viku og ítalski
leiðangurinn mikli kom flugleiðis til
Íslands. Hún var skírð í höfuðið á
tveim kvenhetjum íslenskra bók-
mennta sem ömmu minni voru sér-
lega hugstæðar: Önnu á Stóruborg
eftir Jón Trausta og Helgu sem
synti með drengina sína úr Geirs-
hólma í Hvalfirði og segir frá í
Harðar sögu og Hólmverja.
Ólst móðir mín upp á Akranesi
við lítil veraldleg efni. Faðir hennar
yfirgaf heimilið og fór suður til
Reykjavíkur. Guðrún amma ól upp
fimm dætur á erfiðum tímum. Hún
vann mikið einkum við fiskverkun,
þvotta af sjómönnum ásamt ýmsu
öðru sem til féll á þessum árum.
Síðustu áratugina meðan hún hélt
heilsu starfaði hún við ræstingar,
bæði í verslunum og á skrifstofum.
Hún var mjög bókelsk. Á hverju
kvöldi eftir að önnum dagsins lauk,
las hún mikið, ljóð, sögur og þjóð-
legur fróðleikur var ávallt í miklum
metum hjá henni. Amma var stál-
minnug, kunni feiknin öll af kvæð-
um aftan úr grárri forneskju og
sagði ágætlega frá.
Móðir mín fór snemma að vinna
fyrir sér með ýmsu móti, til að létta
undir heima fyrir. Það var stolt ung
stúlka sem taldi sig vera orðna að
matvinnungi en mikil voru von-
brigðin þegar hún komst að því
hversu vinnuframlag hennar var
lágt metið. Einu sinni í viku mátti
hún sækja fisk í soðið til heimilisins
niður á Breið. Meira fékkst ekki
enda peningar sjaldséðir meðal al-
þýðu um þær mundir. Hún ákvað
því að fara snemma að heiman. Að-
eins 14 ára gömul fór hún suður til
Reykjavíkur í vist eins og það var
nefnt. Móðir mín ílentist hjá ýmsu
fólki í Reykjavík sem vinnukona.
Á þessum árum kynntist móðir
mín föður mínum.
Snemma á stríðsárunum fluttist
Jens faðir minn alfarinn suður til
Reykjavíkur. Ók hann vörubíl með
möl úr Rauðhólum m.a. í Reykja-
víkurflugvöll. Var það bæði erfið
vinna og harðsótt einkum yfir vetr-
armánuðina. Vörubílunum var ekið
langt fram á kvöld, sofið var í bíl-
unum uppi í Rauðhólum til þess að
fá ámokstur strax morguninn eftir.
Var þetta eðlilega til þess að ná
sem flestum ferðum en bílstjórar
fengu greitt fyrir hverja ferð.
Svona gekk þetta fyrir sig um
nokkra hríð. Þá vann faðir minn við
ýmislegt annað, t.d. í steinullar-
verksmiðju við Geitháls. Hefur
vinna þessi verið bæði erfið og
örugglega ekki holl. Undir lok
stríðsáranna hóf faðir minn akstur
leigubifreiða, fyrst á Litlu-bílastöð-
inni, síðar Hreyfli og varð það aðal-
atvinna hans allar götur síðan uns
hann féll frá á besta aldri um jóla-
leytið 1975, einungis rétt rúmlega
fimmtugur að aldri.
Foreldrar mínir gengu í hjóna-
band hinn 13. september 1954.
Tveim árum áður höfðu þau eignast
barn saman, undirritaðan. Bjuggu
þau á ýmsum stöðum í Austurbæ
Reykjavíkur.
Þegar þessi litla fjölskylda, ung
hjón með lítið barn, festi kaup á
húsi í byggingu austur í Selási,
voru efnin ekki mikil. Húsið var
rétt fokhelt, ekki var til eitt né neitt
til að létta undir lífsafkomunni,
hvorki kalt né heitt vatn. Enginn
sími eða nein þægindi voru til stað-
ar, einungis rafmagn sem notað var
bæði til ljóss og hita. Foreldrar
mínir áttu sér þann draum að eign-
ast fagurt heimili í fögru umhverfi
skammt utan við Reykjavík.
En vonir verða stundum ekki
nema bjartir draumar um fagrar
rósir sem fölna með fyrstu haust-
nóttunum.
Eg minnist nokkurra atburða
sem tengdust dvöl okkar þarna.
Gríðarlega stórt land fylgdi þessu
húsi. Stundum lásum við móðir mín
ber og lékum okkur í móunum.
Mikið fuglalíf prýddi tilveruna og á
einum stað höfðu þrastarhjón hafið
búskap. Einu sinni knýtti móðir
mín mér fagran vönd úr blómum
sem hún tíndi í hlaðvarpanum. Já,
það var mikill sælureitur þarna
þegar veður var gott á sumrin. Á
veturna breyttist þetta, vindurinn
gnauðaði og kuldinn smó inn um
hverja rifu. Og það var ekki aðeins
kuldinn, sem olli óþægindum held-
ur mátti heyra ýms nagdýr vera á
ferð um híbýlin.
Móðir mín minntist þess hve
þetta hefði verið erfitt tímabil.
Þetta hús hefði verið það alversta
sem hún nokkru sinni hefði átt
heima í. Meðan við áttum heima í
þessu kalda og illa einangraða húsi
veiktist faðir minn mjög alvarlega
af nýrnasjúkdómi. Móðir mín fór
daglega ásamt ungu barni sínu með
Lækjarbotnavagninum, eina stræt-
isvagninum sem þá ók um Árbæj-
arhverfið, til að heimsækja eigin-
manninn á sjúkrabeðinn. Og ferðin
var notuð til að kaupa það sem til
þurfti til heimilisins. Þetta var löng
og strembin leið fyrir unga og veik-
burða konu með lítið barn þar sem
hún auk þess var vanfær.
Seinna eftir þessa dvöl í þessari
köldu vetrarhöll áttum við heima á
fjórum öðrum stöðum í Austurbæn-
um. Við fluttum í hornið hjá fóstru
föður míns, Guðmundu Ísleifsdótt-
ur og síðari manni hennar, Ragnari
Veturliðasyni. Þau bjuggu í örlitlu
íbúðarhúsi sem var hluti af
hænsnabúi því sem bakarar ráku í
Herskálakampi við Suðurlands-
braut og Einar Tönsberg veitti for-
stöðu.
Þá bjuggum við á tveim stöðum í
Vogahverfinu. Þaðan eru einhverj-
ar fegurstu minningar bernsku
minnar. Eg minnist þess með hlýju,
þegar eg sem lítill drengur held
fast í kerruna sem nýfædd litla
systir mín, Elísabet liggur í og
mamma okkar ekur eftir malborn-
um veginum. Á fögrum sólardegi er
stefnan tekin austur á bóginn, inn í
Elliðaárdal, einn fegursta sælureit
Reykjavíkur.
Svo festa foreldrar mínir kaup á
lítilli íbúð í verkamannabústöðun-
um við Stigahlíð um 1960. Ekki
man eg hvert tilefnið var, en einn
dag tekur faðir minn mig á eintal
og segir mér að mamma sé veik og
eg verði að vera góður við hana.
Lengi áttaði eg mig ekki á þessu.
Ekki leit hún sérlega veiklulega út.
Hún var fallega góða mamman okk-
ar barnanna. Löngu seinna heyrði
eg, að hún hefði farið til einhvers
læknis til að fá umdeild megrunar-
lyf eins og margar konur. Það hafði
mikil og afdrifarík áhrif.
Móðir mín breyttist smám sam-
an, varð dálítið einkennileg, var
meira með sjálfri sér en áður og
vildi sjaldnar fara út. Veikindin
mörkuðu allt líf móður minnar
mjög mikið upp úr þessu. Hún var
stundum um lengri tíma á sjúkra-
húsum til rannsókna og meðferðar.
Brátt kom að því, að bróðir minn
Páll fæddist og það var mikil gleði
sem fylgdi því. En stundum var
okkur öllum þrem komið til dvalar
um lengri eða styttri tíma hjá ömm-
unum okkar, uppi á Akranesi eða í
Herskálakampnum. Á Akranesi
vorum við mjög oft einkum á sumr-
in eftir að skólaaldri var náð. Þar
var alltaf gaman að vera. Þar
gleymdum við mótlætinu og geng-
um glöð til leiks með öðrum jafn-
öldrum okkar.
Á þessum árum drýgðum við
krakkarnir sjálfsaflafé okkar með
því að bera út Morgunblaðið. Það
var að mörgu leyti góður skóli en
oft erfiður. Þá vorum við eldri
systkinin send í sveit á sumrin en
Palli bróðir var mjög oft hjá ömmu
okkar á Akranesi.
Hjónaband foreldra minna stóð í
rúm 20 ár og var það stundum mjög
stormasamt, einkum síðari árin.
Foreldrar mínir voru um margt
ákaflega ólík. Þau fóru bæði mjög
snemma að heiman, ólu sig að
mestu upp sjálf.
Eftir að þau kynntust áttu þau
góð ár en eftir því sem lengra leið
og andlegur sjúkdómur móður
minnar ágerðist, myndaðist ofur-
djúp gjá á milli þeirra.
Um jólaleytið 1975 féll faðir minn
skyndilega frá vegna hjartabilunar,
rétt liðlega fimmtugur að aldri.
Hann varð bráðkvaddur í bíl sínum
skömmu eftir að hafa ekið síðasta
farþeganum sínum heim. Var nú
mikill harmur í fjölskyldunni eins
og rétt má geta sér nærri. Móðir
mín stóð uppi sem sjúklingur með
þrjú börn, það yngsta einungis 13
ára að aldri. Á þessum árum hélt
Anna heimili ásamt sonum sínum
en dóttir hennar ákvað að freista
gæfunnar og fluttist til Noregs og
dvaldi þar um nokkurra ára skeið.
Móðir mín dvaldi síðustu 20 árin
vegna vanheilsu sinnar á ýmsum
heilbrigðis- og sjúkrastofnunum.
Síðustu árin naut hún prýðilegrar
umönnunar á Elli- og hjúkrunar-
heimilinu Grund í Reykjavík. Þar
kunni hún vel við sig og einhverju
sinni lýsti hún viðhorfi sínu á þessa
leið, að af öllum þeim stofnunum og
sjúkrahúsum sem hún hefði dvalið
á, liði henni þarna einna best og
rökstuddi það þannig: Hér er kom-
ið fram við mann eins og mann-
eskju. Og þarna fann hún sig aftur,
að miklu leyti höfðu áhrif andlega
sjúkdómsins gengið til baka, en lík-
aminn var illa farinn eftir stöðuga
og langvarandi lyfjameðferð sem
og miklar reykingar.
Anna var fremur lágvaxin og
þybbin með mikið og þykkt dökkt
hár sem var farið grána og þynnast
undir ævikvöldið. Ung að árum var
hún mjög áræðin og dugleg, tók oft
af skarið þegar þess þurfti við. Hún
átti til að vera ákveðin og nokkuð
föst fyrir. Þótt hún ætti oft lengi við
þunglyndi að stríða eftir að lang-
varandi veikindi hrjáðu hana, var
oft stutt í gamansemi og skemmti-
legar umræður. Þá mátti hún
hvergi aumt sjá og var ætíð viðbúin
að veita öðrum alla þá aðstoð sem
hún gat veitt af veikum mætti sín-
um.
Móðir mín fór einu sinni utan.
Það var um mánaðamótin apríl-maí
1995 að hún flaug ásamt Elísabetu
systur og mér til Norður-Noregs.
Flogið var í nær tómri vél til flug-
vallarins Evernes hjá Narvik aust-
an við Lofoten í Norður-Noregi.
Tilgangur ferðarinnar var að heim-
sækja elsta barnabarnið, Móníku
dóttur Elísabetar, sem fermdist um
þetta leyti. Þessi ferð tókst frábær-
lega vel og var lengi í minnum höfð.
Á síðustu misserum hef eg verið
að draga saman ýmsan fróðleik sem
tengist áum mínum og skráð niður.
Hafði eg sýnt móður minni jafn-
óðum og borið undir hana ýmislegt.
Jók hún nokkru við en nú verður að
sækja nánari fróðleik eftir öðrum
og torsóttari leiðum. Var mjög
gaman að vinna úr þessu með henni
og tengdi þetta okkur enn betur
saman en áður.
Starfsfólki Elli- og hjúkrunar-
heimilisins Grundar við Hringbraut
í Reykjavík er þökkuð góð umönn-
un og veitt samúð á tregastund.
Við eigum góðar minningar um
góða konu sem vildi öllum vel.
Guðjón Jensson.
ANNA HELGA
HJÖRLEIFSDÓTTIR
veraldlegt þ.e.a.s. hlutir sem mölur og
ryð fá grandað.
Dóa var Reykjavíkurbarn, nánar
tiltekið barn gömlu Reykjavíkur sem
þurfti ekki að fara yfir lækinn til að
sækja vatnið. Heima var best og helst
að börn og barnabörn væru þar.
Henni nægði eiginlega Vesturbærinn
síðustu áratugina, þótt hún ælist upp
a.m.k. að hluta til austan Lækjar.
Mér þykir eftirfarandi vísa Þor-
steins Erlingssonar eiga að ýmsu
leyti vel við um líf þessarar konu og
hennar sigra:
Enginn ratar ævibraut
öllum sorgum fjærri;
sigurinn er: að sjá í þraut
sólskinsbletti stærri.
Að hugsa sér. Himnesk fegurð!
Komið og sjáið! Hvergi á jarðríki hef
ég séð nokkurn tímann séð nokkuð
jafn fallegt um ævidaga daga minna,
sagði hún stundum þegar hún leit úr
svefnherbergisglugganum sínum út
yfir vesturhöfnina með báta og hvíta
öldufalda og særok á Sundunum.
Annað eins er ekki til! Og hlustið’i á
vindinn gnauða.
Þannig sá hún Dóa fegurðina í
smáu jafnt sem stóru og listræn var
þótt hún flíkaði því ekki frekar en
öðru er snerti hana sjálfa. Dró æv-
inlega úr ágæti sínu en magnaði í orði
hitt er henni þótti lítilsvert hjá sjálfri
sér. Þessu var á hinn bóginn þver-
öfugt farið ættu eiginmaðurinn eða
afkomendurnir í hlut. Þeim var ekk-
ert of gott, aldrei.
Góður er hver genginn segir ein-
hvers staðar, en þetta með annað og
æðra tilverustig ræðst.
En hverjum deyr maður? Það er sú
eilífðar spurning sem einhvern tím-
ann á lífsleiðinni sækir á flesta. Dóa
var viss um að þau Mummi hittust
fyrir hinum megin og gætu þar í gleði
gengið þann veg er þau lysti. Hvernig
svo sem það vill verkast er ég þess
fullviss að Dóa muni lifa í minningu
afkomenda sinna, annarra skyld-
menna og vina sem skemmtileg og
umfram allt ráðagóð og hjartahlý og
þannig er best að lifa. Við Dóa héld-
um ljúfri vináttu meðan bæði lifðu og
kannski tökum við upp þráð þar sem
hann tímabundið slitnaði.
Ég mun minnast Dóu er ég heyri
góðrar konu getið og votta öllum er
hennar sakna samúð mína og kveð
þessa fyrrverandi tengdamóður mína
og velunnara með enn einni vísu Þor-
steins Erlingssonar.
En hamingjan geymir þeim gullkransinn sinn,
sem gengur með brosið til síðustu stundar
fær síðan kvöldroða á koddann sinn inn,
kveður þar heiminn í sólskini og blundar.
Pálmi.
Elsku Jón, Beggi og synir, megi
góður guð styrkja ykkur í sorginni.
Elsku Gyða mín, hafðu þökk fyrir allt.
Þín vinkona,
Þorbjörg.
Við Gyða kynntumst fyrir rúmlega
55 árum er ég hóf skólagöngu mína í
Laugarnesskólanum haustið 1945. Þá
kom ég í bekkinn hennar, feimin og
uppburðarlítil stelpa vestan af fjörð-
um. Hún sat í sætinu fyrir aftan mig
og bað mig að lána sér strokleður,
þannig hófust okkar kynni. Gyða kom
með skólarútu úr Sogamýrinni og
mér fannst sem hún byggi utan við
bæinn, svo langt í burtu frá borginni
fannst mér Sogamýrin þá.
Við Gyða ásamt Doddu vinkonu
hennar urðum miklar vinkonur og
systir mín Mumma slóst í hópinn. Við
brölluðum margt saman. Stofnuðum
saumaklúbb, fórum í hjólatúra upp í
Hamrahlíð og á berjamó upp að
Lögbergi, lékum okkur í margs konar
leikjum. Þótt ég byggi í öðru
bæjarhverfi var alltaf tilefni til sam-
funda.
Foreldrar Gyðu, Olga og Haraldur,
sem bæði eru látin, voru miklar sóma-
manneskjur. Á heimili þeirra var gott
að koma. Við systurnar vorum þar
umvafðar hlýju og góðvild. Alltaf var
okkur stelpunum boðið í stofu í
höfðinglegar veitingar. Borð var dúk-
að og við nutum gestrisni, sem ég
gleymi aldrei. Þegar við vinkonurnar
vorum búnar að spila og spjalla sam-
an og bjuggumst til heimferðar var
það venja Gyðu og foreldranna að
keyra okkur heim í heimilisdross-
íunni. Það þótti okkur alveg toppur-
inn á tilverunni að vera ekið heim að
dyrum í annað borgarhverfi. Í þá
daga var bílaeign fólks ekki eins al-
menn og nú er. Við vinkonurnar fest-
um ráð okkar eins og gerist hjá ungu
fólki og alltaf héldum við miklum
samskiptum með heimsóknum og
símtölum og tókum eftir mætti þátt í
stórum stundum í lífi hvor annarrar.
Gyða giftist Jóni Torfasyni, miklum
ágætismanni. Jón, sem er vélvirki að
mennt, rak fyrirtækið Kælingu og
starfaði Gyða með honum við skrif-
stofustörf og var honum stoð og
stytta í hvívetna. Gyða var yndisleg
manneskja og mikill vinur vina sinna,
traust, hlý og heiðarleg. Orðvör var
hún og vönduð til orðs og æðis. Allir
sem komu að hennar garði nutu góð-
gerða hennar og hlýju.
Veit ég að margir ættingjar þeirra
hjóna utan af landi nutu þess sem áttu
leið í borgina til lengri og skemmri
dvalar. Elsku Gyða mín, það eru for-
réttindi að hafa átt þig að vini, ég
þakka þér fyrir allt og bið Drottin
okkar og frelsara að geyma þig og
blessa að eilífu. Elsku Jón, þú hefur
misst mikið, þinn besta vin og lífsföru-
naut. Ég bið góðan Guð að styrkja þig
og leiða á þessum erfiðu tímum.
Ég sendi Guðbergi bróður hennar
og öðru venslafólki mínar innilegustu
samúðarkveðjur.
Flýt þér vinur í fegri heim
krjúptu að fótum friðarboðans
og fljúgðu á vængjum morgunroðans
meira að starfa Guðs um geim
(J.H.)
Þín vinkona,
Karen Guðmundsdóttir.