Morgunblaðið - 14.03.2002, Qupperneq 27

hér er tilfellið. Rannsóknarferlið og
pukrið óskiljanlegt, um leið óvirðing
við málverkið listina og alla sem í
hlut eiga, væri þeim og þjóðinni mik-
ill greiði gerður að ábyrgir aðilar
upplýstu rækilega um gang mála á
afmælinu.
Vandalismi
Þetta skrif er til komið vegna
fjölda dæma um óvirðingu, afleita
meðferð og eyðileggingu listaverka
víða um landsbyggðina og afar brýnt
að komi á borðið. Auglýsi eftir frek-
ari heimildum, tilfellin fleiri en ég
þekki gjörla, en vík í framhaldinu að
reynslu Benedikts sjálfs, og mín í
leiðinni.
Árið 1950 fengu þeir Benedikt og
félagi hans Eiríkur Smith tilmæli um
að gera hvor sína veggskreytinguna í
Skógaskóla, átti þáverandi skóla-
stjóri og skólafrömuður Magnús
heitinn Gíslason hugmyndina. Verkin
svo máluð með olíulitum beint á
veggina. Á þeim tíma voru báðir á
kafi í óhlutlægum viðhorfum í list-
sköpun sinni, sem í þá daga var
stórum nýstálegra en seinna varð.
Munu nemendur ekki hafa borið ýkja
mikla virðingu fyrir þesslags list,
sem marka má af því frumlega uppá-
tæki þeirra hver gæti hoppað hæst
um leið sett löppina á listaverkin, og
var merkt kyrfilega við árangur
hvers og eins. Líkast til hafa verkin
ekki þolað þessi átök og að auki varð-
veist illa, ekki bætti úr skák að ræsti-
tæknar fóru reglulega yfir þau með
almennum hreinsilögum, sem er
hæpin forvarsla. Listaverkn munu
því hafa tekið að mást út og svo fór að
málað var yfir þau bæði 1963 „með
hágæða plastmálningu“. Fengin til
þess húsamálari nokkur frá Hellu,
sem bar á þær eiturefni sýrur og
salmíakupplausn í tvígang svo þær
bókstaflega láku niður á gólf, þar-
næst var vessinn tekinn upp í fötu,
honum sturtað í klósettið og heila
klabbinu pumpað niður. Málverkin
runnu þannig í frumeindum sínum
um frárennslið út í sjó, þannig að
segja má að báðir eigi listamennirnir
listaverk í djúpum Atlantsála(!), sem
er kannski huggun harmi gegn og
geri ungir í núinu betur.
Fyrir aldarfjórðungi eða svo, var
mér falið að gera skreytingu á hring-
laga vegg bókasafns Þelamerk-
urskóla norðan heiða. Útfærði þann-
ig að skera, saga, tálga og brenna
formanir í plast og setja í steypimót,
líkt og Sigurjón Ólafsson áður varð-
andi vegg Búrfellsvirkjunar, en með
mínu lagi. Heppnaðist vonum framar
miðað við ýmsa erfiðleika sem á vegi
urðu varðandi mótin, sem smiður
nokkur á Akureyri leysti að lokum af
snilld. Hugðist ég halda sem mest
gráu blæbrigðunum í steinsteypunni,
en vegna eindreginna tilmæla skóla-
stjórans um að setja liti á verkið, sem
viðkomandi arkitekt studdi, lét ég
verða af því. Röksemdirnar voru
nærtækar, nefnilega að nemendur
myndu mun frekar krota og krafsa í
gráan vegginn. Notaði til verksins
eins matta og endingargóða máln-
ingu og ég fékk til slíkra hluta og
voru menn ánægðir með útkomuna,
ég þó heldur efins. Hinn nýlátni Guð-
mundur Þór Pálsson arkitekt, fulltrúi
menntamálaráðuneytisins í slíkum
verkefnum á þeim tíma, hins vegar
mjög vonsvikinn, taldi mig hafa eytt
heildarsvipnum og ótal blæbrigðum
með verknaðinum, sem má vera hár-
rétt.
Fyrir nokkrum árum er ég á miðju
sumri var á ferð í sveitinni ásamt
fleirum og áði í skólanum, tók ég eftir
undarlegri breytingu á myndinni.
Einkum áferð litanna, varð hvumsa
og kom á framfæri fyrirspun til
skólastjóra hverju sætti Hann upp-
lýsti þá að húsvörður (!) skólans hefði
tekið upp á því að mála myndina aft-
ur með sínu lagi fyrir nokkrum árum
þ.e. mála yfir opinbert listaverk!!
Áferð lita húsvarðarins minnir helst
á yfirbragð glassúrs á vínarbrauði og
í núverandi mynd upprunalega höf-
undinum til háðungar og skammar.
Vildi eðlilega að eitthvað yrði gert í
málinu, liturinn helst sandblásinn
burt og ég myndi þá koma á vettvang
og færa myndverkið í sitt uppruna-
legasta form eftir mínu höfði, þ.e.
grátónaskala. Skólastjóri sagðist
myndu athuga þetta í alla kanta, en
seinna taldi hann það of mikla fyr-
irhöfn og hefur málið legið niðri síð-
an, ég ekki viljað vera með hávaða en
vonaði að úr rættist. Nú er komið í
ljós að sjálft hreinsunarferlið er orðið
ólíkt minna mál, þar sem á markaðin
eru komnir litlir sandblásarar, varla
stærri en ryksugur og óþrif óveruleg.
Þannig engar afsakanir lengur hald-
bærar og tími til að skera upp herör.
Eru því eindregin tilmæli mín að
málið verði tekið upp hið fyrsta, því
veggmyndin í núverandi formi telst
ekki lengur alfarið mitt verk heldur
að stórum hluta viðbót húsvarðarins,
óvirðing og sjónmengun af dapurleg-
asta tagi…
Í nefndu tilviki átti húsvörður sem
ég kann engin deili á hlut að máli,
telst stórum alvarlegra er leikurinn
berst að sjálfu Listasafni Íslands.
Forsaga að því máli er að á sýningu
minni í Norræna húsinu 1974 var
málverk í blandaðri tækni; Madame
sans Gene, eða Frúin ófeimna. Hluti
myndverksins var storknað plast,
sem ég vann mikið í um þær mundir.
Safnráð Listasafns Íslands merkti
sér þessa mynd á augabragði er það
kom á sýninguna fyrir opnun. Vakti
myndin mikla athygli á sýningunni
og varð með vinsælustu myndum
safnsins svo sjaldan sem hún var
uppi í sölum þess.
Svo getur farið að jaðrar plastflata
eins og hér um ræðir losi sig frá
grunnplötunni er fram líða stundir,
einkum ef fullstór skammtur af herði
hefur verið settur í plastvökvann til
að vinna tíma. Ef ekki er brugðist
nógu fljótt við heldur ferlið áfram,
plastið tekur að springa og losnar
smám saman af plötunni. Þessa þró-
un er þó sáraauðvelt að stöðva með
því að bregða þunnu litlausu griplími
undir plastið, setja svo undir dálitla
pressu, öllu varðar að stöðva framrás
lofts og örvera. Þetta hef ég gert í
fleirum tilvikum og heldur en áratug-
um seinna. Ekki man ég fullkomlega
hvenær ég tók fyrst eftir því að jaðr-
ar plastsins á nefndri mynd voru
farnir að lyftast, en gerði strax við-
vart, sagðist geta gert við myndina
sjálfur og það væri lítið mál. Hafði
gert við aðra mynd fyrir safnið og sú
viðgerð 100% enn í dag. Ekki var þó
leitað til mín í það sinnið, en er for-
vörsludeildin komst í gagnið við
flutning í núverandi húsakynni
grennslaðist ég fljótlega eftir hvernig
komið væri fyrir myndinni og hafði
þá plastið losað sig enn frekar frá
grunnfletinum. Forvörður lofaði að
gera skjótlega við hana og hafa mig
með í verkinu, en þrátt fyrir að þau
fyrirheit hafi margoft verið end-
urtekin í áranna rás, síðast að við-
gerð yrði lokið fyrir 70 ára afmæli
mitt á sl. ári, situr við sama. Mynd-
verkið orðið það laskað að vafi leikur
á að því verði fullkomlega komið í
upprunalegt form, allt fyrir hand-
vömm starfsmanna við æðstu lista-
stofnun þjóðarinnar…
Reykjavíkurborg er ei heldur al-
veg saklaus í þessum efnum, þannig
málaði ég mikla mynd fyrir Lídó
1962, sem komst í eigu borgarinnar
er hún yfirtók húsið. Fékk hana lán-
aða á sýninguna, Heimur augans, á
öllum Kjarvalsstöðum 1981, og
hreinsaði þá ýmis óhreinindi af henni
til bráðabirgða, svo sem krot og jórt-
urleðursleifar. Varð að samkomulagi
að hún yrði tekin enn frekar í gegn
fljótlega og ég yrði hafður með í ráð-
um, kallað yrði í mig. Síðan eru brátt
liðin 22 ár, og situr við sama.
SJÓNMENNTAVETTVANGUR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MARS 2002 27
www.frjalsi. is
Dæmi um mánaðarlega greiðslubyrði af 1.000.000 kr.*
Vextir % 7,5% 8,5% 9,5% 10,5% 11,5%
5 ár 20.000 20.500 21.000 21.500 22.000
10 ár 11.900 12.400 12.900 13.500 14.100
15 ár 9.300 9.800 10.400 11.000 11.700
*Lán með jafngreiðsluaðferð án verðbóta.
Ráðgjafar okkar veita allar nánari upplýsingar. Þú getur komið við í
Sóltúni 26, hringt í síma 540 5000 eða sent tölvupóst á frjalsi@frjalsi.is
– með hagstæðu láni
Fullt hús
Ertu að kaupa fasteign? Þú getur á auðveldan hátt samið um
fasteignalán Frjálsa fjárfestingarbankans. Um er að ræða
hagstætt lán sem veitt er til allt að 15 ára gegn veði í fasteign.
A
B
X
/
S
ÍA