Morgunblaðið - 14.03.2002, Síða 44
UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 14. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í RITSTJÓRNARGREIN í
Fréttablaðinu 11. mars sakar Jónas
Kristjánsson Ísrael, þjóð landsins
og ríkisstjórnir þess í tímanna rás
um að hafa brotið ákvæði Genfar-
sáttmálans og á rétti Palestínu-
manna. Jónas telur stefnu Ísraels
forsendu haturs múslíma á Vestur-
löndum og gengur svo langt að kalla
ríkið „krabbamein Miðausturlanda“.
Ennfremur furðar hann sig á því að
haldin sé ráðstefna um ferðalög til
Ísraels í Reykjavík nú í kvöld.
Jónas beitir ofur einföldum lýð-
skrumsaðferðum í grein sinni. Þótt
hann viti, að fæstir lesenda hans séu
vel hnútum kunnugir ræðir hann
einungis um hlut Ísraels í yfirstand-
andi átökum. Túlkun hans er ein-
hliða og öll í einni vídd. En eins og
menn vita koma fleiri en einn aðili
að öllum deilum og veruleikinn verð-
ur ekki dreginn upp í svörtu og
hvítu, síst í Miðausturlöndum.
Til dæmis lætur Jónas sem hann
viti ekki af styrjöldum sem Araba-
ríki hafa háð gegn Ísrael. Hið fyrsta
hófst árið 1947, strax eftir ákvörðun
Sameinuðu þjóðanna um stofnun
bæði Gyðingaríkis og Palestínuríkis
og eftir að Ísrael lýsti þá yfir sjálf-
stæði sínu. Niðurstaðan af þessu
árásarstríði varð, auk mikils mann-
falls Araba og Ísraela, mikill fjöldi
palestínskra flóttamanna og svo
hernám Egypta og Jórdaníumanna
á mestöllu því svæði sem samþykkt
hafði verið að reisa á sjálfstætt ríki
Palestínumanna. Vilja menn
kannski taka þetta sem dæmi um
það hvernig Arabaríki hafa virt sam-
þykktir Sameinuðu þjóðanna?
Það var í framhaldi af stöðugu
áreiti Arabaríkja að Ísraelar her-
tóku Golanhæðir, Vesturbakkann,
Gazasvæðið og Sínaískaga í stríðinu
1967. En samt bauðst Ísrael strax að
því loknu til þess að draga her sinn
til baka frá þessum svæðum í skipt-
um fyrir frið við Arabaríkin. Svarið
við þessu frumkvæði var þrefalt
„nei“ frá fundi ríkja Arababanda-
lagsins í Khartoum. Og það kemur
nokkuð á óvart, að sú tillaga um frið-
argerð sem nú kemur 35 árum síðar
frá Sádi-Arabíu er reyndar byggð á
svipaðri formúlu og Ísraelar þá
settu fram. En hvað sem öðru leið
var Ísrael reiðubúið til að gera frið-
arsamninga við hvaða Arabaríki
sem væri. Það var ekki fyrr en 1977
að Egyptaland varð fyrst til að
bregðast við þessu frumkvæði, en
það leiddi til þess að ríkið var um-
svifalaus einangrað frá afganginum
af Arabaheiminum. Jórdanía varð
svo annað ríkið til að skrifa undir
friðarsamning við Ísrael árið 1995
og Palestínumenn hafa tekið þátt í
friðarumleitunum síðan 1990. Þær
hafa leitt til þess að ísraelskar her-
sveitir byrjuðu að hverfa frá Vest-
urbakkanum og Gaza og komið var á
palestínsku sjálfstjórnarsvæði. Því
ferli hefði haldið áfram og það hefði
leitt til stofnunar sjálfstæðs ríkis
Palestínumanna ef Arafat hefði ekki
komið af stað öldu ofbeldis gegn ísr-
aelskum hermönnum og óbreyttum
borgurum fyrir sextán mánuðum.
Krabbamein Miðausturlanda er
ekki Ísrael, Jónas, heldur miklu
heldur það lýðskrum sem margar
einræðisstjórnir á svæðinu beita
fyrir sig og grefur í reynd undan
réttindum hinna ýmsu þjóðabrota,
trúflokka og pólitískra hreyfinga.
Lýðskrumið, sem stefnt er gegn
slíkum hópum, tengist grófum
mannréttindabrotum og hatursá-
róðri gegn saklausum einstakling-
um, hópum og heilum þjóðum.
Ríkjandi valdhafar í Miðausturlönd-
um hafa ofsótt, pyntað og myrt fólk
úr þessum samfélögum. Við fáum
lítið sem ekkert að vita um mikið af
þessum mannréttindabrotum því
fjölmiðlar í þessum ríkjum eru undir
ströngu eftirliti valdhafanna. Dag-
lega má sjá í arabískum og palest-
ínskum fjölmiðlum kynþáttahat-
ursáróður sem gerir Ísrael og íbúa
þess að holdtekningu hins illa og æs-
ir til miskunnarlausrar baráttu gegn
þeim. Með lýðskrumi og fordómum
er og reynt að réttlæta mismunun
og morð á saklausum Kúrdum,
handtökur á saklausu samkyn-
hneigðu fólki og pyntingar á þeim
sem gagnrýna stjórnvöld.
Þau Bandaríki sem þú segir
styðja yfirgang Ísraelsmanna hafa í
reynd gert meir en nokkurt annað
ríki til þess að koma á friði milli Ísr-
aela og nágranna þess. Það var Bill
Clinton sem tók á móti sendinefnd-
um Palestínumanna og Ísraela í
Camp David sumarið 2000 með það
fyrir augum að haldið yrði áfram því
ferli sem af stað var farið og myndi
færa Palestínumönnum sjálfstætt
ríki við hlið Ísraels. En það var og
þá að Arafat hafnaði tilboði Baraks
forsætisráðherra um Palestínuríki á
95% þess svæðis sem um ræðir og
kaus heldur leið ófriðar og ofbeldis
sem síðar hefur leitt eymd og von-
leysi yfir hans þjóð.
Krabbamein þessa heims er út-
breiðsla lýðskrums í mynd haturs og
fordóma sem allt slíta úr samhengi
og beinast gegn einstaklingum, sam-
félagshópum og heilum þjóðum. Það
krabbamein sem byrjar á orðum
einum getur hæglega orðið að virð-
ingarleysi fyrir mönnum og ofsókn-
um á saklausum. Evrópa hefur feng-
ið sinn skerf af þeim hlutum, bæði í
fortíð og samtíð. Þessa tegund
krabbameins ættu Íslendingar að
fordæma afdráttarlaus og reyna að
kveða niður sem og aðrar vestrænar
þjóðir.
Eins og aðrar þjóðir heims vill
meirihluti bæði Ísraela og Palest-
ínumanna lifa í friði. En lýðskrum
og fordómar leiða ekki til annars en
haturs og ofbeldis. Hvað sem líður
þeim glæpum, sem bæði Ísrael,
Arabaríkin og Palestínumenn hafa
framið, verða þjóðir þessa heims-
hluta að læra að búa saman. Það er
hlutverk leiðtoga þessara þjóða að
búa þær undir friðsamlegt nábýli og
koma sér niður á þau samnings-
ákvæði sem slíka sambúð gæti
tryggt. Það frumkvæði Ísraela að
halda ráðstefnu um ferðamennsku
hérlendis á þessum dögum sýnir
vissa bjartsýni og þá trú að vopnin
þagni fljótt og að ferðamenn komi
aftur og skoði fegurð þessa lands.
Þessu frumkvæði ættu allir þeir að
fagna sem trúa því að nokkuð sé á
sig leggjandi fyrir frið og gagn-
kvæma virðingu manna en vísa frá
sér lýðskrumi og vígaferlum.
Friður umfram lýðskrum
Miðausturlönd
Krabbamein þessa
heims, segir Yair Sapir,
er útbreiðsla lýðskrums
í mynd haturs og
fordóma.
Höfundur er Ísraelsmaður sem
stundar nám í norrænum málum í
Uppsölum.
Samfylkingarmenn
hafa opnað mikilvæga
umræðu um stóran
þjóðgarð norðan Vatna-
jökuls með það fyrir
augum að vernda landið
utan um Kárahnjúka-
virkjun og leita sátta.
„Hinn hagsýni maður
mælir því bæði með
þjóðgarði og virkun“,
ritar Einar Karl Har-
aldsson almannatengill
í Morgunblaðið 5. mars
og 7. mars ritar Björg-
vin G. Sigurðsson fram-
kvæmdastjóri í DV og
segir í upphafi greinar:
„Víðernin norðan
Vatnajökuls eru meðal þess verð-
mætasta sem Ísland á.“
Mikið satt hjá Björgvin. Og báðir
eiga þakkir skildar fyrir að vekja at-
hygli á risa-þjóðgarði norðan Vatna-
jökuls. Umræðan er sennilega sá
þyrnir sem Landsvirkjun og stjórn-
völd óttast mest. Því má undarlegt
heita að vinstri-grænir hafi einir
stjórnmálaflokka sinnt þjóðgarðsum-
ræðunni undanfarin ár. Hér er mikil
þörf á almennri fræðslu og uppbyggi-
legri umræðu.
Áður en lengra er haldið verð ég þó
að viðurkenna að hugmyndin um
virkjunarþjóðgarð virkar á mig eins
og „skitsófrenía“ – líkt og hugmyndir
umhverfisráðherra og Framsóknar-
flokks um sjálfbæra þróun, þ.e. að
henda með hægri og vernda með
vinstri. Ég skal reyna að útskýra
þetta. Einar Karl höfð-
ar til „hins hagsýna
manns“. Hvers konar
fyrirbæri er það? Til-
heyrir sá „hagsýni“
þeim áðurnefnda
frændgarði sem vill
bæði „eiga kökuna og
éta“ og þykist geta
þjónað tveimur herrum
í einu? Lýsir það hag-
sýnum manni að sam-
þykkja, gegn betri vit-
und, að Landsvirkjun
eyðileggi stóran hluta
náttúru hálendisins
norðan Vatnajökuls og
biðja svo um þjóðgarð –
að því er virðist sem
syndaaflausn? Hvernig er hægt að
klæða mestu náttúruspjöll í Vestur-
Evrópu og vafasömustu fjárfestingu
Íslandssögunnar í búning hagsýni?
Ég fletti upp orðinu „hagsýnn“ í
orðabók til þess að vera viss um að
málvitund mín væri í lagi. Sam-
kvæmt henni ver hagsýnn maður
fjármunum sínum skynsamlega.
Kárahnjúkavirkjun getur ekki staðið
undir sér með orkusamningnum sem
Landsvirkjun undirritaði fyrir þjóð-
ina – þig og mig og Samfylkinguna og
alla hina – í laumi. Til þess að fá upp í
steypuna, göngin og jarðraskið,
kostnaðinn við verkfræðingaher og
gíruga verktaka þyrfti álverð að stór-
hærra og þau mögru 18 mills sem
Landsvirkjun hefur samið um duga
hvergi. Um 30 mills þarf til.
Arðsemin og framkvæmdin er eins
og sagt er stundum „algjör steypa“.
Samt er raunkostnaður virkjana og
stóriðju að mestum hluta falinn. Hin
villtu víðerni, jarðfræðigersemar og
vistkerfi Austurlands eru einskis
metin í meingölluðu bókhaldi og
reikningskúnstum Landsvirkjunar
og annarra stofnana sem þykjast
reikna dæmið rétt fyrir þjóðina.
Til er líka orðið „hagsamur“. Sá er
hygginn og fer vel með fjármuni og
hvers kyns auðæfi – sín og annarra.
Er Kárahnjúkavirkjun hagsöm fram-
kvæmd?
Nei. Hún sóar gullnámum Austur-
lands og glæsilegum framtíðarmögu-
leikum; hún er hugsuð sem risa-ölm-
usa til Austfirðinga en yrði þeim
mikill bjarnargreiði. Hún stórspillir
vistkerfi Austurlands frá jökli og
langt út í strandsjó. Engin ölmusa
réttlætir náttúruspjöll.
Svo sannarlega á Einar Karl koll-
gátuna að Þjóðgarður elds og ísa get-
ur verið gífurlega atvinnuskapandi
og myndi hafa jákvæð langtímaáhrif
á allt þjóðlífið. Ef stofnun þjóðgarðs
kostar aðeins 1-2 miljarða má spyrja
hvers vegna í ósköpunum hinn „hag-
sýni“ eigi að taka þátt í því að fleygja
um 300 milljörðum í byggingu Kára-
hnjúkavirkjunar og álvers? Hvers
vegna styður hann ekki fremur fjár-
festingar upp á 5-10 miljarða í öllum
landshlutum við að byggja upp sam-
göngur, menntakerfi og aðra innviði
sem skipta byggðir og heildir máli
líkt og myndarlegur þjóðgarður sem
næði utan um fyrirhugaðan Vatna-
jökulsþjóðgarð, Skaftafellsþjóðgarð
og friðuð svæði við Mývatn og Laxá
og Jökulsá á Fjöllum?
Vissulega eru þetta miklir pening-
ar en smáaurar miðað við þau ósköp
sem henda á í fjárhættuspil og í eyði-
leggingu stærstu víðerna í V-Evrópu.
Í þjóðgarði án virkjunar felst hin
raunverulega hagsýni því þá gætu Ís-
lendingar varðveitt auðæfi sín og
vistkerfi um ókominn tíma og hefðu
upp á að bjóða stærsta friðaða svæði
Evrópu, einn merkilegasta þjóðgarð
heims – og þetta nútíma-viðhorf
myndi gjörbreyta umræðu um nýt-
ingu náttúruauðlinda frá fjöru til
fjalla og langt út á mið. Landspjöll
kosta miklu meira en peninga. Um-
rótið og afleiðingarnar varða efna-
hag, sálarheill og velferð okkar og
þjóðgarður utan um risa-náttúru-
spjöll sem naga stöðugt auðæfi „þjóð-
garðsins“ eru einfaldlega misskiln-
ingur.
Virkjunarþjóðgarður er óhugsandi
fyrirbrigði. Þar yrði um að ræða
þjóðgarð kringum virkjun sem eyðir
þeim landgæðum og þeim þjóðararfi
sem einmitt ætti að varðveita innan
þjóðgarðsins – og spillir svo þjóð-
garðinum. Þannig stangast virkjunin
á við meginmarkmið þjóðgarða: að
varðveita líffræði- og jarðfræðilegan
fjölbreytileika – og endurnýjanlegar
auðlindir. Virkjunin gengur þvert á
hugmyndir um sjálfbæra þróun og
getur því ekki farið saman við þjóð-
garð – fremur en stríð og friður fara
saman.
Satt er að fleira er virkjanlegt
norðan Vatnajökuls. Kreppa er á
teikniborði Landsvirkjunar vegna
þess að Kárahnjúkavirkjun er óend-
urnýjanleg auðlind.
Vegna gífurlegs aurburðar myndi
hún skreppa saman ár hvert. Kreppu
þarf til að redda Kárahnjúkavirkjun
og hún myndi heldur ekki duga.
Kárahnjúkavirkjun er botnlaus hít
verkfræðirugls.
Hvers vegna gengur Samfylkingin
þessara erinda? Allir heilvita menn
átta sig á því að komist Landsvirkjun
í Kárahnjúka verður hún ekki stöðv-
uð á norðausturhálendinu. Öllu verð-
ur spillt. Hvers vegna þorir Samfylk-
ingin ekki að stíga skrefið til fulls og
segja: „Við erum nýr flokkur með
nýja hugsun og getum ekki tekið þátt
í þessum landspjöllum!“ og krefjast
úttektar á þjóðgarði án virkjunar?
Samfylkingin er ráðvillt og samt er
nóg svigrúm fyrir flokk og flokka
sem eru víðsýnir og velviljaðir landi
og þjóð en þá verða þeir að byggja
hagsýni á sjálfbærum og endurnýj-
anlegum auðlindum. Flokkur sem
þorir ekki að verja Íslandssjóðinn
digra á hálendinu bregst öllum nema
andstæðingum sínum.
Með vísuorðum, sem ég lærði fyrir
margt löngu og vona að ég fari rétt
með, kveð ég þá félaga og bið þeim
blessunar en umfram allt betri
stefnusmíða.
Vísuna má heimfæra upp á hag-
speki virkjunarþjóðgarðs: Jónatan í
læknum lifir/líkt og silungur. Í hon-
um er enginn hryggur/hann er óæt-
ur.
Guðmundur Páll
Ólafsson
Hálendið
Samfylkingin, segir
Guðmundur Páll
Ólafsson, er ráðvillt.
Höfundur er rithöfundur.
Virkjunarþjóðgarðurinn
NÆR daglega ber-
ast nú hryllingsfregnir
af falli óbreyttra borg-
ara, lögreglumanna og
hermanna í styrjöld-
inni óendanlegu fyrir
botni Miðjarðarhafs.
Ríki heims reyna af
veikum mætti að sefa
hatrið sem öllu veldur
og góðir grannar koma
með skynsamlegar
friðartillögur. Vandséð
er þó um lyktir mála,
því til eru þeir sem
virðast ekki kjósa
neinn frið, heldur ala á
ófriðnum sem mest
þeir mega og beita
fyrir sig valdi hvenær sem færi
gefst.
Í gegnum tíðina hefur Ísland
stutt dyggilega við bakið á Ísr-
aelsríki, ekki síst þegar uppi hafa
verið skærur við nágrannana á alla
kanta. Það er því eftir því tekið
þegar Halldór Ásgrímsson utanrík-
isráðherra tjáir sig jafnopinskátt
um ástandið og raun ber vitni. Vin-
ur er sá sem til vamms segir, segir
máltækið og vonandi eru hinir fjöl-
mörgu í röðum hófsamra þar í landi
reiðubúnir að hlýða á rödd vina-
þjóðar í órafjarlægð sem ofbýður
ofbeldið og firringin og vill leggja
sitt af mörkum til þess að svo megi
verða.
Utanríkisráðherra hefur talað
skýrt í þessu máli og hið sama má
segja um fjölmarga starfsbræður
hans í Evrópu. Núverandi óöld
verður að linna. Samningaviðræður
verða að hefjast á nýjan leik. Ísr-
aelsmenn hljóta nú að taka í útrétta
sáttarhönd palestínsku þjóðarinnar,
en skeyta ekki um þá sárafáu víga-
menn í röðum beggja
sem óttast fátt frekar
en friðarferli og spilla
því með öllum ráðum
að arabar og gyðingar
fái lifað saman og
starfað í nábýli hverjir
við aðra.
Fyrir liggur að Hall-
dóri Ásgrímssyni utan-
ríkisráðherra hefur
verið boðið í opinbera
heimsókn bæði til Ísr-
aels og Palestínu. Á
næstu dögum kemur
hingað til lands sendi-
herra Ísraels til við-
ræðna við íslensk
stjórnvöld. Seinna í
vor koma hingað til lands utanrík-
isráðherrar ríkja Atlantshafsbanda-
lagsins til mikilvægs fundar og er
þá viðbúið að ástandið í Mið-Aust-
urlöndum verði ofarlega á baugi.
Það er ástæða til að fagna mik-
ilvægu frumkvæði utanríkisráð-
herra í þessum málum. Um leið er
brýnt að íslenska þjóðin sýni fullan
stuðning sinn þegar utanríkisráð-
herra tjáir stefnu stjórnvalda í erf-
iðu og vandasömu deiluefni og haldi
þannig uppi merkjum friðelskandi
þjóðar í norðri sem lætur atburði
umheimsins sig miklu varða.
Mikilvægt frum-
kvæði utanrík-
isráðherra
Björn Ingi
Hrafnsson
Höfundur er skrifstofustjóri
þingflokks framsóknarmanna.
Utanríkismál
Fyrir liggur, segir
Björn Ingi Hrafnsson,
að Halldóri Ásgrímssyni
utanríkisráðherra hefur
verið boðið í opinbera
heimsókn bæði til Ísr-
aels og Palestínu.
M O N S O O N
M A K E U P
litir sem lífga