Morgunblaðið - 19.03.2002, Blaðsíða 35

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 19. MARS 2002 35
SLEÐADAGAR
af fatnaði og fylgihlutum
15-50%
afsláttur
Sími: 594 6000
ÉG HEF ásamt
nokkrum öðrum þing-
mönnum Samfylkingar-
innar lagt fram á Al-
þingi eftirfarandi
þingsályktunartillögu:
„Alþingi ályktar að
fela ríkisstjórninni að
skipa nefnd til að leita
leiða í skattamálum sem
gætu jafnað lífskjör og
aðstöðu fólks eftir bú-
setu, svo og samkeppn-
isstöðu og rekstrarskil-
yrði fyrirtækja.
Nefndin verði skipuð
einum fulltrúa hvers
þingflokks, en auk þess
skipi forsætisráðherra
einn fulltrúa sem jafnframt verði for-
maður og fari með oddaatkvæði.
Nefndin skili Alþingi skýrslu og til-
lögum eigi síðar en 15. janúar 2003.“
Mikilvægasta byggðamálið
Ég tel að jöfnun lífskjara sé eitt
brýnasta úrlausnarefni á sviði
byggðamála eigi árangur að nást í
þeim málaflokki. Slík jöfnun lífskjara
má ekki aðeins taka til eins þáttar
heldur verður að líta heildstætt á alla
þætti mannlegs lífs og greina hvar
hallar á landsbyggðarfólk og finna úr-
ræði til jöfnunar. Í nágrannalöndum
okkar er jöfnun lífskjara talin mik-
ilvægt úrræði til að sporna gegn frek-
ari byggðaröskun og skattkerfið m.a.
verið notað til jöfnunar í þessu skyni.
Ég er sannfærður um að skattkerfið
er heppilegur farvegur til að ná fram
slíkri jöfnun, enda hefur það löngum
verið notað sem jöfnunartæki með
góðum árangri, og það muni síðan
verða til þess að snúa þjóðhagslega
óhagkvæmri byggðaröskun við á
næstu árum.
Þjóðhagslega óhagkvæm
byggðaröskun
Byggðaröskun undanfarinna ára
er þjóðhagslega óhagkvæm. Hún hef-
ur m.a. valdið þenslu á höfuðborgar-
svæðinu þar sem þurft hefur að
byggja mikið íbúðarhúsnæði og ýmsa
aðra opinbera þjónustu fyrir nýja
íbúa. Á sama tíma hafa þeir sem
fluttu suður þurft að skilja við hús-
næði sem ekki hefur tekist að selja
eða leigja þar sem eftirspurn er lítil
og nóg af vannýttu húsnæði á viðkom-
andi stað. Þetta allt saman hefur leitt
til mikillar hækkunar á verði húsnæð-
is á höfuðborgarsvæðinu og þar með
húsnæðisþætti vísitölu neysluverðs
sem á drjúgan þátt í
vaxandi verðbólgu sem
leiðir til hækkunar
verðtryggðra lána jafnt
hjá íbúum á höfuðborg-
arsvæðinu sem íbúum
landsbyggðarinnar.
Lífskjaramismunur
Lífskjaramismunur
er mikill milli íbúa
landsbyggðarinnar og
höfuðborgarsvæðisins.
Þessi mismunur kemur
fram á ótal sviðum hins
daglega lífs og á án
nokkurs vafa einn
stærstan hlut í byggð-
aröskun undanfarinna ára. Benda má
m.a. á eftirfarandi atriði í þessu sam-
bandi: Hærra vöruverð, hærri flutn-
ingsgjöld, meiri kostnað við menntun
barna, meiri orkukostnað (með
nokkrum undantekningum þó) svo og
miklu lægra söluverð húsnæðis þó
svo að hið opinbera hafi löngum tekið
til sín gjöld af þeim eignum eins og
þau væru í Reykjavík og nágrenni.
Jöfnum lífskjör
gegnum skattakerfið
Eins og áður sagði tel ég ýmsar að-
gerðir í skattamálum koma til álita og
því er lagt til í þingsályktunartillög-
unni að eftirfarandi leiðir verði m.a.
kannaðar sérstaklega í þessari alls-
herjarúttekt til lífskjarajöfnunar hér
á landi.
Hærri persónuafsláttur
Kannað verði hvort nota megi
misháan persónuafslátt. Íbúar ákveð-
inna landsvæða fái með öðrum orðum
sérstakan persónuafslátt í stað-
greiðslu til viðbótar þeim persónuaf-
slætti sem almennt gildir, t.d. 150–
250 þús. kr. á ári. Ég tel að þessi leið
sé ef til vill best fallin til að jafna lífs-
kjör í landinu. Í reynd yrði fram-
kvæmdin þannig að búsetu- og lífs-
skilyrði yrðu metin í hverju
byggðarlagi eða landsvæði og aukinn
persónuafsláttur metinn í framhaldi
af því.
Lægri tekjuskattur
Kannað verði hvort lækka megi
tekjuskattsprósentu fyrir íbúa tiltek-
inna svæða. Slíkt má gera í eftirá-
álagningu í skattkerfinu líkt og er
með álagningu hátekjuskatts. Hér
yrði einnig að leggja mat á búsetu- og
lífsskilyrði í hverju byggðarlagi/land-
svæði.
Heilbrigðismál
Án nokkurs vafa er aðgengi að ým-
iss konar sérfræðiþjónustu lækna
mikilvægt atriði þegar borin eru sam-
an lífskjör fólks á landsbyggðinni
annars vegar og höfuðborgarsvæðinu
hins vegar. Ég tel brýnt að hugað
verði að þessu atriði. Slíkan mismun
má jafna í gegnum skattkerfið. Benda
má á tillögur svokallaðs byggðahóps
forsætisráðherra frá árinu 1998, sem
undirritaður sat meðal annarra í.
Vinna fjarri lögheimili
Tekið verði tillit til kostnaðar við
akstur milli heimilis og vinnustaðar í
tilteknum tilvikum. Skattalög leyfa
ekki slíkan frádrátt nú en í löggjöf ná-
grannaríkja okkar er að finna slíkar
heimildir.
Tvö heimili
vegna vinnu
Tekið verði tillit til þess ef fólk þarf
að halda tvö heimili vegna vinnu sinn-
ar.
Hærri barnabætur
Kannað verði hvort unnt sé að taka
upp hærri barnabætur fyrir íbúa
landsbyggðarinnar líkt og gert er í
Norður-Noregi.
Lokaorð
Hér að framan hafa einungis verið
nefnd sex af 21 atriði sem fjallað er
um í tilgreindri þingályktunartillögu.
Eins og áður sagði yrði framkvæmdin
í raun og veru þannig að búsetu- og
lífsskilyrði yrðu metin í hverju byggð-
arlagi eða landsvæði og jöfnunarað-
gerðir ákvarðaðar í framhaldi af því.
Í tillögunni eru einnig nefnd fjöl-
mörg dæmi um það hvernig jafna má
rekstrar- og samkeppnishæfni fyrir-
tækja. Ég mun gera grein fyrir þeim
tillögum síðar í þessu blaði.
Jöfnun lífskjara – mik-
ilvægasta byggðamálið
Kristján
L. Möller
Byggðamál
Ég tel, segir Kristján L.
Möller, að jöfnun lífs-
kjara sé eitt brýnasta
úrlausnarefni á sviði
byggðamála.
Höfundur er alþingismaður fyrir
Samfylkinguna.
Borgarstjórnarkosn-
ingarnar 1994 voru
sögulegar. Félags-
hyggjufólk, femínistar,
jafnaðarmenn og
framsóknarmenn
mynduðu Reykjavík-
urlistann og tókst að
sigra Sjálfstæðisflokk-
inn í fyrsta sinn í lang-
an tíma. Bindiefni
þessa framboðs Al-
þýðubandalags, Al-
þýðuflokks, Fram-
sóknarflokks og
Kvennalista var and-
staðan við stjórn Sjálf-
stæðisflokksins í borg-
inni.
Ókræsilegur
árangur
Biðlistar eftir leikskólaplássum,
óviðunandi úrlausn í málefnum
aldraðra, auknar álögur á borgar-
búa, blygðunarlausar pólitískar
ráðningar og sporslur til pólitískra
skjólstæðinga, versnandi skulda-
staða borgarinnar og önnur van-
efnd og svikin kosningaloforð urðu
R-listanum ekki fjötur um fót í
kosningunum 1998. Flokkabanda-
lagið á bak við Reykjavíkurlistann
sannaði að vinstrimenn gátu unnið
kosningar þrátt fyrir að hafa verið
við völd í eitt kjörtímabil.
Kjósa Reykvík-
ingar óvissu?
Enn býður Reykjavíkurlistinn
fram. Svari kjósendur kalli hans
mun R-listinn sitja að völdum í
samtals tólf ár. Fáir efast um að
Ingibjörg Sólrún hætti sem borg-
arstjóri innan árs frá kosningum til
að taka þátt í landsmálunum. At-
kvæði greitt R-listanum er því ekki
ávísun á ákveðinn borgarstjóra
heldur óvissu.
Verðugur
borgarstjóri
Sjálfstæðismenn ganga nú
reynslunni ríkari til kosninga eftir
ósigra fyrri ára með sterkt leið-
togaefni sótt í lands-
málin. Björn Bjarna-
son menntamála-
ráðherra nýtur
virðingar langt út fyrir
raðir eigin flokks, þar
tala verkin. Fáum
dyljast dugnaður hans,
atorka og forystuhæfi-
leikar. Björn hefur um
margra ára skeið verið
málefnalegur í gagn-
rýni sinni á óstjórn R-
listans auk þess sem
hann býr yfir þeirri
framtíðarsýn sem hef-
ur svo sárlega skort í
borginni í valdatíð
vinstrimanna.
Trúverðugleiki
Sjálfstæðisflokkurinn hefur
sterka vígstöðu í upphafi kosninga-
baráttunnar. Hann getur bent á
átta ára valdatíð R-listans sem fær
falleinkunn í hverjum málaflokkn-
um á fætur öðrum; umhverfismál-
um, skipulagsmálum, lóðamálum og
félagsmálum, auk fjármálastjórnar
og almennrar stjórnsýslu. R-listinn
er nú þegar á flótta frá eigin verk-
um. Stuðningsmenn listans hafa
hafnað nokkrum forystumönnum
hans og borgarstjórinn er á leiðinni
burt. Sjálfstæðismanna bíður að
hefja Reykjavíkurborg á ný til virð-
ingar sem umhverfis- og mannvæn-
lega borg undir ábyrgri stjórn og
skýrri forystu.
Sögulegt fram-
boð skortir sögu-
legan árangur
Andrés
Andrésson
Höfundur er háskólanemi.
Kosningar
Eftir átta ára sögulega
tilraun, segir Andrés
Andrésson, er runninn
upp tími uppgjörs
við valdatímabil R-
listans og staðnaða
stjórn hans og breyt-
ingar eru aðkallandi.
Í ÞESSARI viku
stendur Hjálparstarf
kirkjunnar fyrir söfn-
un gegn alnæmi.
Söfnunin er til styrkt-
ar verkefni meðal
smitaðra í Úganda og
forvarnastarfi Alnæm-
issamtakanna hér á
Íslandi. Það kemur
sér mjög vel þar sem
fulltrúar Alnæmis-
samtakanna vilja
bjóða öllum efri
bekkjum grunnskóla
landsins upp á
fræðslu um HIV/al-
næmi. Það fjármagn
sem fæst við þessa
söfnun getur gert þá fræðslu að
veruleika næsta vetur.
Því miður er það svo að í dag
greinast 10–12 einstaklingar smit-
aðir á ári hverju, flest ungt fólk á
milli tvítugs og þrítugs. Það er ein-
faldlega 10–12 manns of mikið.
Þess vegna er fræðsla á grunn-
skólastigi mikilvæg, því hún nær
til alls ungs fólk á landinu á mik-
ilvægum mótunarárum.
Við getum ekki lengur sagt að
þessi sjúkdómur komi
okkur ekki við því að
þetta sé fyrst og
fremst hommasjúk-
dómur. Frá árinu
1999 hefur mestmegn-
is gagnkynhneigt fólk
smitast eða í tæpum
70% tilvika. Þetta er
því orðið sjúkdómur
allra landsmanna og
við verðum að horfast
í augu við það, því
betur má ef duga skal.
Nokkurt mál
lengur?
Einhver kann að
halda að til sé nýr og
frábær lyfjakúr sem lækning á
HIV/alnæmi í dag. Hina miklu
þögn, sem ríkt hefur í fjölmiðlum
um þennan sjúkdóm á undanförn-
um árum, er vafalaust hægt að
túlka á þann veg. Því miður er
veruleikinn ekki svo góður, þrátt
fyrir miklar framfarir í læknavís-
indum og lyfjamálum. Lækning er
langt frá því að vera í augsýn og
lítið er vitað um langtímaverkun
lyfjanna. Inntaka lyfjanna sem eru
á boðstólum í dag er oft krefjandi
og misalvarlegar aukaverkanir
ekki óalgengar. Sumir þola ekki
lyfin eða geta ekki tekið þau inn af
ýmsum ástæðum. Ef lyf eru ekki
tekin reglulega gengur sjúkdóm-
urinn sinn venjulega gang, lífslíkur
eru þá að meðaltali 10–15 ár.
Sjúkdómurinn hefur einnig ýms-
ar félagslegar afleiðingar í för með
sér. Oft reynist hinum smitaða erf-
itt að segja öðrum frá sjúkdómn-
um vegna blygðunar eða vegna
sinna eigin fordóma eða annarra.
Það er oft mjög íþyngjandi og erf-
itt að takast á við alvarlegan sjúk-
dóm sem þennan nánast í einrúmi.
Kynlíf verður líka gjarnan flókn-
ara en áður. Löngun til kynlífs er
vanalega ekki mikil rétt eftir smit-
un, en þegar hinn HIV-jákvæði fer
síðan „út á markaðinn“ hræðist
hann höfnun vegna smits síns og
upplifir það gjarnan. Slíkt hefur
gjarnan neikvæð áhrif á sjálfs-
myndina. Einnig getur gripið um
sig ótti um að geta aldrei eignast
ævifélaga eða börn. Þar sem lítið
er vitað um langtímaverkun
lyfjanna verða framtíðaráform oft
flókin og erfið.
Líkamlegar og félagslegar af-
leiðingar sjúkdómsins geta komið
fram á margvíslegan hátt og eru
mismunandi frá einstaklingi til ein-
staklings. Það er a.m.k. alveg víst
að það er mun einfaldara að lifa lífi
án HIV/alnæmis en að vera smit-
aður.
Hvað er til ráða?
Forvarnastarf gegn HIV/al-
næmi, sem er fyrirhugað í skólum
landsins, skiptir miklu máli. Upp-
lýsingar og umræður gera nem-
endurna meðvitaðri um sjúkdóm-
inn og hvernig þeir geta komið í
veg fyrir smitun. Það er mikilvægt
að þeir taki ábyrga afstöðu til þess
hvernig kynlíf þeir vilja viðhafa til
þess að tryggja öryggi sitt.
Ábyrgð í kynlífi getur haft mikil
áhrif á líf þeirra og framtíð. Ég
hvet alla landsmenn til að leggja
góðum málstað lið.
Já, þú!
Sigurlaug
Hauksdóttir
Alnæmi
Það er alveg víst, segir
Sigurlaug Hauksdóttir,
að það er mun einfald-
ara að lifa án HIV/
alnæmis en að vera
smitaður.
Höfundur er félagsráðgjafi á Land-
spítalanum – háskólasjúkrahúsi.
Stórhöfða 21, við Gullinbrú, s. 545 5500.
www.flis.is
netfang: flis@flis.is
flísar