Morgunblaðið - 24.03.2002, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 24. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
N
ORÐMENN gengu í
gengum ítarlegar aðild-
arviðræður við Evrópu-
sambandið ásamt Finn-
um, Svíum og Austurríkismönnum
árið 1994, þar sem sjávarútvegur
var ofarlega á baugi vegna mik-
ilvægis hans á stórum landsvæðum í
Noregi. Aðildin að Evrópusamband-
inu var hins vegar felld í Noregi,
eins og kunnugt er, en samþykkt í
hinum löndunum öllum, sem gengu í
sambandið í ársbyrjun 1995. Norsk
stjórnvöld töldu hins vegar að þau
hefðu náð fram öllum helstu kröfum
sínum í sjávarútvegsmálum í samn-
ingaviðræðunum.
Helstu atriðin í samningum Norð-
manna við Evrópusambandið vegna
sjávarútvegsmála voru að þeir áttu
að annast stjórn fiskveiða norðan
62. breiddargráðu tímabundið í þrjú
ár til 1. júlí 1998, en sú lína liggur
nálægt Sognsfirði, nokkru fyrir
norðan Bergen. Jafnframt áttu þeir
að setja heildarkvóta á svæðinu og
viðhalda fiskveiðisamningnum við
Rússa en eftir mitt ár 1998 átti sam-
eiginleg sjávarútvegsstefna Evrópu-
sambandsins að taka gildi á svæð-
inu.
Í sameiginlegri ályktun, sem var
viðauki við norska aðildarsamning-
inn, er einnig ítrekað mikilvægi
þess, að fyllstu varfærni sé gætt
varðandi sókn í fiskistofna í norskri
landhelgi. Segir að nauðsynlegt sé
að hafa samvinnu við hafrannsókn-
arstofnanir í Noregi og samtök sjáv-
arútvegsins þar við ákvarðanir um
veiði.
Þegar aðlögunartímanum lauk og
allar veiðar í norskri landhelgi áttu
að verða hluti af sameiginlegri sjáv-
arútvegsstefnu sambandsins voru
ákvæði um að norska fiskveiði-
stjórnunarkerfið yrði tekið upp af
ESB við ákvarðanir um heildarveiði
norður af 62. breiddargráðu. Þann-
ig var gert ráð fyrir því að ESB
myndi gera norska fiskveiðistjórn-
un á svæðinu að sinni.
Jafnframt var gert ráð fyrir því
að kvótaákvarðanir yrðu ekki tekn-
ar í Brussel og í aðildarsamningi
Norðmanna var kveðið á um að þeir
myndu halda sama hlutfalli fisk-
veiðiheimilda og þeir höfðu haft.
Norska sjávarútvegsráðuneytið
sagði að með aðildarsamningnum
væri tryggt að fiskveiðiskip annarra
ríkja fengju ekki aukinn aðgang að
norskum fiskimiðum varðandi aðra
fiskistofna en makríl. ESB-ríkin
haldi þeim 2,9% af heildarafla, sem
þau höfðu samkvæmt eldri samn-
ingum, og við bætist þau 1,57% af
heildarafla til ESB-ríkjanna í suður-
hluta Evrópu, sem veitt voru í
tengslum við samninginn um Evr-
ópska efnahagssvæðið. Það séu því
fyrst og fremst ákvarðanir um ár-
legan leyfilegan heildarafla, eftirlit
og annað þess háttar, sem formlega
færist til Brussel.
Þá kemur fram að þeir sem hafi
hingað til fiskað innan 12 mílna við
Noregsstrendur sitji að þeim veið-
um, samkvæmt reglum ESB, fram
að endurskoðuninni 2002. Norð-
menn fengu sérstaka viðurkenningu
á mikilvægi fiskveiða og að reglan
um hlutfallslegan stöðugleika yrði
virt. Þá máttu Norðmenn setja
hömlur við kaupum erlendra aðila á
norskum fiskiskipum um þriggja
ára skeið frá inngöngu og Norð-
menn, líkt og Svíar og Finnar, fengu
þriggja ára undanþágu til að vinna
síld til annars en manneldis.
Þá var ákvæði þess efnis að aðild-
arlönd ESB ættu að taka upp veiði-
leyfakerfi frá og með 1. janúar 1995.
Það tæki til allra fiskiskipa banda-
lagsins sem veiddu á fiskimiðum
þess, á úthafinu eða miðum þriðju
landa. Einnig var gert ráð fyrir því
að Norðmaður skipaði embætti
framkvæmdastjóra sjávarútvegs-
mála hjá Evrópusambandinu.
Með samningnum fengu Norð-
menn aukinn markaðsaðgang, en
tollfrelsi samkvæmt samningnum
um Evrópska efnahagssvæðið náði
ekki til lax, síldar, rækju, makríls,
silungs og hörpuskeljar, að því er
fram kom hjá norska sjávarútvegs-
ráðuneytinu á þessum tíma. Tollar á
þessum tegundum voru á bilinu 12–
25%, en þeir átt að falla niður við að-
ild. Miðað við útflutning Norðmanna
á sjávarafurðum til ESB-ríkja á
árinu 1993 var gert ráð fyrir að
hagnaður þeirra af niðurfellingu
tolla yrði um 380 milljónir norskra
króna eða 180 milljónum umfram
þann hagnað sem þeir höfðu af EES-
samkomulaginu, þegar það hafði
tekið gildi að öllu leyti. Í þessum töl-
um var ekki tekið tillit til aukinna
markaðsmöguleika og þess að ekki
yrði lengur hægt að grípa til tækni-
legra viðskiptahindrana gagnvart
Norðmönnum.
Þá töldu norsk stjórnvöld einnig
að aðgangur að styrkjakerfi Evr-
ópusambandsins myndi styrkja sjáv-
arútveg þeirra verulega í sam-
keppni á Evrópumarkaði og nyrstu
héruð Noregs myndu ekki hvað síst
njóta þess.
Misjafnar viðtökur
Samningur Norðmanna fékk mis-
jafnar viðtökur á Íslandi og í Noregi
og mismunandi mat var lagt á það
hvað í honum fælist. Gro Harlem
Brundtland, þáverandi forsætisráð-
herra Noregs, sagðist sannfærð um
að samkomulagið væri norskum
sjávarútvegi mjög hagstætt. Norð-
mönnum hafi tekist að halda yfir-
ráðaréttinum yfir auðlindum sínum.
„Nú geta Norðmenn sjálfir ákveðið
hvort Norðmenn eigi að taka þátt í
því samstarfi sem mun móta fram-
tíð Evrópu. Við höfum gert það sem
við gátum, náð samningi sem trygg-
ir sjálfsákvörðunarrétt Norð-
manna,“ sagði Brundtland.
Norsk stjórnvöld
töldu sig ná fram
helstu kröfum
ALMENNT er ekki gertráð fyrir að róttækarbreytingar verði gerðará sameiginlegri sjávar-útvegsstefnu Evrópu-
sambandsins í þeirri reglubundnu
endurskoðun sem nú er komið að og
stendur yfir á vegum framkvæmda-
stjórnar ESB. Endurskoðuninni á að
vera lokið í ár og ný stefna á grund-
velli hennar að ganga í gildi í byrjun
næsta árs. Þó er ljóst að endurskoð-
unin tekur til allra lykilþátta sameig-
inlegu sjávarútvegsstefnunnar og
eftir því sem best er vitað miða
breytingar að því að tryggja betur að
sjávarútvegur geti verið sjálfbær at-
vinnugrein, án þess að hrófla við
grunnþáttum fiskveiðistjórnunar-
kerfisins, t.a.m. reglunni um hlut-
fallslegan stöðugleika eða aðgengi
innan tólf mílna lögsögu. Breyting-
arnar miða að því að draga úr mið-
stýringu og auka svæðabindingu
sjávarútvegsins, hertum stjórnunar-
reglum, langtímaáætlunum um
stöðu fiskistofnanna og veiða úr
þeim, samræmingu á veiðigetu fiski-
skipaflotans, sem er alltof stór, við
afrakstur fiskistofnanna, endurskoð-
un á styrkjakerfinu og fleira.
Fyrsta heildarstefna Evrópusam-
bandsins í sjávarútvegi var sam-
þykkt árið 1983 og fyllir því formlega
séð tvo áratugi í lok þessa árs. Stefn-
an var endurskoðuð tíu árum síðar
og tóku breytingar gildi í ársbyrjun
1993, en þar var jafnframt kveðið á
um endurskoðun stefnunnar miðað
við ársbyrjun 2003.
Fyrstu sameiginlegu reglugerð-
irnar í sjávarútvegi voru þó settar
árið 1970 og byggist það á stefnu-
mörkun í sjálfum Rómarsáttmálan-
um, stofnsáttmála Evrópusam-
bandsins, frá árinu 1957. Sú
stefnumörkun sem þar er að finna er
þó með mjög lauslegum hætti.
Grænbók í fyrravor
Til að undirbúa endurskoðunina
nú gaf framkvæmdastjórnin út
grænbók um framtíð sjávarútvegs-
stefnunnar í mars á síðasta ári, sem
vera átti grundvöllur umræðu og
gefa aðilum tækifæri til að tjá sig um
kosti og galla stefnunnar. Undirbún-
ingur endurskoðunarinnar hófst þó
mun fyrr eða strax á árinu 1998.
Spurningar voru þá sendar út til 350
aðila í sjávarútvegi innan Evrópu-
sambandsins og síðan voru haldnir
tugir funda með hagsmunaaðilum,
vísindamönnum og stjórnvöldum á
ýmsum svæðum. Í kjölfar útgáfu
grænbókarinnar var haldin almenn
ráðstefna um stefnuna með þátttöku
um fjögur hundruð aðila um mitt ár í
fyrra, auk þess sem hægt var að
koma á framfæri skriflegum athuga-
semdum við stefnuna og efnisatriði
grænbókarinnar fram til loka sept-
ember í haust. Eftir það fór málið til
umfjöllunar innan framkvæmda-
stjórnarinnar, sem síðar á þessu ári,
nánar tiltekið upp úr miðjum næsta
mánuði, mun leggja tillögur sínar
fyrir Evrópuþingið og ráðherraráðið
til umfjöllunar.
Á heimasíðu sjávarútvegsdeildar
framkvæmdastjórnarinnar segir að
sameiginlega sjávarútvegsstefnan sé
tæki Evrópusambandsins til að
stjórna fiskveiðum og fiskeldi. Hún
hafi verið sett á laggirnar til að
stjórna sameiginlegri auðlind og til
að mæta þeim skyldum sem settar
voru fram í stofnsáttmála Evrópu-
sambandsins og forvera þess. Þar
sem fiskur sé náttúruleg og hreyf-
anleg auðlind sé um sameiginlega
eign að ræða. Til viðbótar sé í stofn-
sáttmála sambandsins kveðið á um
það að það eigi að vera sameiginleg
stefna á þessu sviði, þ.e.a.s. sameig-
inlegar reglur sem gildi í öllum aðild-
arríkjunum.
Í Rómarsamningnum, stofnsátt-
mála Efnahagsbandalags Evrópu,
forvera Evrópusambandsins, sem
undirritaður var 1957, segir þó ekki
annað um fiskveiðar en að þær falli
undir landbúnaðarkafla sáttmálans,
en þar segir orðrétt: „Sameiginlegi
markaðurinn skal ná til landbúnaðar
og verslunar með landbúnaðarafurð-
ir. Hugtakið landbúnaðarafurðir
nær hér yfir afurðir jarðræktar, bú-
fjárræktar og fiskveiða sem og af-
urðir á fyrsta vinnslustigi sem tengj-
ast beint þessum afurðum.“
Sjávarútvegsstefnan hefur síðan
þróast með útgáfu reglugerða og til-
skipana á þessum grundvelli, meðal
annars í ljósi stækkunar sambands-
ins og aðildarviðræðna sem átt hafa
sér stað í tengslum við hana.
Má ekki mismuna
á grundvelli þjóðernis
Rómarsamningurinn gerir ekki
kröfur um að mótuð verði sérstök
stefna um nýtingu annarra náttúru-
auðlinda en sjávarútvegs og land-
búnaðar. Aðrar auðlindir falla undir
almenna skilmála samningsins.
Við mörkun landbúnaðarstefn-
unnar og þar með fiskveiðistefnunn-
ar er lögð áhersla á að ekki megi mis-
muna framleiðendum eða
neytendum í aðildarríkjunum á
grundvelli þjóðernis, en í 7. grein
samningsins segir: „Hvers konar
mismunun á grundvelli þjóðernis er
bönnuð á gildissviði samnings þessa
nema annað leiði af einstökum
ákvæðum hans.“
Öll ríki sem gerst hafa aðilar að
Evrópubandalaginu og sem hyggja á
inngöngu í Evrópusambandið hafa
orðið að gangast undir þessa skipan
mála, líkt og aðra löggjöf og dóma-
fordæmi bandalagsins (acquis
communautaire) sem í gildi eru við
inngöngu. Það er grundvallaratriði,
þannig að ef um einhvern sveigjan-
leika er að ræða þarf hann að vera
innan þess ramma sem þetta setur.
Að forminu til á þannig aðgangur
að fiskveiðiauðlindinni að vera sam-
eiginlegur og fiskiskip aðildarþjóða
að njóta sömu réttinda til veiða innan
lögsögu ESB, en í raun er hann tak-
markaður og skilyrtur að ýmsu leyti.
Í því sambandi má bæði nefna til
regluna um hlutfallslegan stöðug-
leika sem tryggir aðildarríkjum
óbreytta hlutdeild í heildarkvótanum
frá ári til árs og einkarétt heimaríkja
á veiðum innan tólf mílna lögsögu.
Báðar þessar reglur eru til endur-
skoðunar nú eins og annað sem
snertir sameiginlegu sjávarútvegs-
stefnuna, en ólíklegt, eins og áður
sagði, að gerðar verði á þeim breyt-
ingar sem nokkru máli skipta vegna
mikilvægis þeirra beggja og þeirra
erfiðleika sem myndu fylgja því að
ná samkomulagi um breytingar með-
al aðildarríkja ESB.
Sameiginleg sjávarútvegsstefna Evrópusambandsins er til reglubundinnar endurskoðunar
Allir lykilþættir stefn
Tuttugu ár eru síðan heildarstefna Evrópusam-
bandsins í sjávarútvegsmálum var fyrst samþykkt.
Reglubundin endurskoðun stefnunnar stendur nú
yfir og er tillagna framkvæmdastjórnar ESB þar að
lútandi að vænta um miðjan apríl, en í samantekt
Hjálmars Jónssonar kemur fram að ekki er búist
við róttækum breytingum á stefnunni.
Heildarafli ákveðinn
af sjávarútvegsráðherrum ESB
Fjallað er ítarlega um efnisþætti
sameiginlegu sjávarútvegsstefnunn-
ar í skýrslu utanríkisráðherra til Al-
þingis vorið 2000 um stöðu Íslands í
Evrópusamstarfi. Almennt er stefn-
unni skipt upp í fjóra meginþætti,
þ.e. stjórnun og verndun, uppbygg-
ingu greinarinnar, markaðsmál og
veiðar utan yfirráðasvæðis ESB.
Ákvörðun um leyfilegan heildar-
afla úr einstökum stofnum er tekin af
sjávarútvegsráðherrum sambands-
ins í sameiningu að fengnum tillög-
um framkvæmdastjórnarinnar, sem