Morgunblaðið - 26.03.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 26. MARS 2002 MORGUNBLAÐIÐ
G
amlir óvinir í Evrópu
hafa smám saman
vanist þeirri undar-
legu tilhugsun að
hægt sé að leysa
ágreining með friðsamlegu laga-
þrasi fram á nætur í stað þess
að drepa hver annan. Helsta af-
rek sambandsins er að það hef-
ur með tímanum lagt grunninn
að traustari friði og siðmenn-
ingu og ætti að fá friðarverðlaun
Nóbels fyrir vikið. Evrópu-
tækifærin blasa við okkur en
það gera líka hætturnar og
óvissan. Það getur verið erfitt
að skilja hvert markmiðið er
með sumum reglum og tilskip-
unum Brussel-valdsins annað en
að ergja almenning. En þegar
litið er yfir allt sviðið er samt
verið að þoka málum í rétta átt,
tvö skref
áfram, eitt
aftur á bak,
virðist vera
göngulagið.
Allar Evr-
ópuþjóðir
eiga sér sín sérstöku vandamál
sem stundum eiga rætur í hörð-
um staðreyndum en oft vana-
hugsun. Líka ótta við framtíðina
sem enginn okkar þekkir nema
Völvan. Og hvers vegna að laga
það sem virðist vera í lagi? Við
höfum það svo gott núna.
Verndum sjávarútveginn fyrir
gráðugum útlendingum, er sagt.
Það er einhver ógnarblandin og
næstum trúarleg dulúð umhverf-
is sjálft orðið sjávarútvegur. All-
ir sem komnir eru á miðjan ald-
ur hafa alist upp við að ekki
megi hafa fiskinn í flimtingum.
Ekki frekar en guðhrætt fólk á
miðöldum leyfði sér að efast op-
inberlega um að jörðin væri flöt,
kirkjan hafði sagt að hún væri
það. „Fiskurinn er alger und-
irstaða að byggð á Íslandi, hann
skaffar okkur 80% af öllum út-
flutningstekjunum“ o.s.frv. Án
hans hefðum við ekki orðið til.
En það sem lengi hefur verið
undirstaðan getur vikið fyrir
breyttum aðstæðum. Þá er hins
vegar nauðsynlegt að segja
fiskimannaþjóðinni frá stað-
reyndum sem ekki er deilt um.
Sjávarútvegurinn er mjög
mikilvægur en hlutur hans fer
hratt minnkandi í útflutningi og
atvinnusköpun. Ferðamennska,
stóriðja, hugbúnaður og fleira er
að sækja á, atvinnuaðstæður að
breytast í sömu átt hér á landi
og í öðrum auðugum löndum.
Framleiðsla á áþreifanlegum
vörum verður æ minna hlutfall
af efnahagnum. Tölur sem okkar
eigin stofnanir senda Efnahags-
og framfarastofnuninni, OECD,
staðfesta þetta og sýna að hlut-
fall sjávarafurða af útflutningi
hafi í fyrra verið 38% og sé alls
ekki 80% lengur. Þetta merkir á
mannamáli nær fjórar af hverj-
um tíu krónum sem við öflum í
gjaldeyri, ekki átta af hverjum
tíu eins og áður. Ef litið er á
landsframleiðslu er sjávarútveg-
urinn um 10% af öllu okkar
striti.
Hagfræðingar segja að með
sama áframhaldi verði þáttur
fisksins í útflutningstekjunum
kominn niður fyrir 30% árið
2010. Hvað ætla menn að gera
eftir tuttugu ár, halda áfram að
segja að við lifum bara á sjávar-
útvegi, jafnvel þótt hlutfallið
verði 20%? Hvenær er lækkunin
orðin svo mikil að hún kalli á
breyttan þankagang?
Yngra fólk sem ekki starfar
við fiskvinnslu eða sjósókn er
hætt að skilja hvað átt er við
þegar sagt er að allt standi og
falli með sjávaraflanum. Þorri
þjóðarinnar verður innan fárra
áratuga ekki lengur í nánu og
umtalsverðu sambandi við
gömlu undirstöðugreinarnar,
sjávarútveg og landbúnað.
Meirihluti Íslendinga vinnur nú
þegar við einhvers konar þjón-
ustu, rétt eins og gengur og ger-
ist meðal annarra auðugra Vest-
urlandaþjóða. Við getum fagnað
þessu eða harmað það en veiði-
stofnarnir hvorki minnka né
stækka við það, við þurfum önn-
ur mið og þau eru ekki úti á sjó.
Varkárni er skynsamleg en ef
við náum góðum samningi er
eitt sem við þurfum ekki að ótt-
ast: ESB mun ekki koma í bakið
okkur seinna. Við vitum nefni-
lega eitt um þetta merkilega
fyrirbæri, það er enn til vegna
þess að aldrei hefur verið traðk-
að svo illa á neinni aðildarþjóð
að hún risi upp í örvæntingu. Og
þeir stóru verða, nauðugir vilj-
ugir, að styðjast við þá smáu til
að halda batteríinu saman, ann-
ars myndi það leysast snarlega
upp.
Hvernig menn leysa vandann
sem hlýtur að koma upp vegna
evrunnar og ólíkra aðstæðna
milli landa veit enginn ennþá.
Gjaldmiðill hefur ekki áður orðið
til með þessum hætti en þegar
er byrjað að ræða um að stofn-
aðir verði sjóðir sem gegni hlut-
verki stuðpúða þegar áföll dynji
yfir einstök aðildarríki. Slíka
sjóði getur hver þjóð líka stofn-
að sjálf. En líklega verður einn
helsti ávinningurinn af evrunni
að stjórnmálaleiðtogar geta ekki
lengur reddað málum með geng-
isfellingu og öðru handafli þegar
allt er komið í þrot. Þeir yrðu að
fleygja sundkútnum, svo að end-
urnýtt sé góð samlíking.
Útlendingar fá þreytublik í
augun þegar við reynum að út-
skýra fyrir þeim undraheima
krónunnar. Þeim finnst þetta
bara ekki áhugavert og eins og
hver önnur sérviska. Þeir nenna
ekki að setja sig inn í hana – og
þess vegna sneiða fjárfestarnir
hjá okkar ágæta landi. En Evr-
ópa finnst þeim spennandi.
Heimildir skortir enn í stjórn-
arskrá Íslands til að afsala hluta
fullveldisins til fjölþjóðlegrar
stofnunar og fleiri hafa gengið í
gegnum þá umræðu. Svíar urðu
að breyta sinni stjórnarskrá.
Menn getur greint á um það
hvort rétt sé að sækja um aðild
en ef þeir eru á móti því að
stjórnarskránni sé breytt hér til
þess að möguleikinn á aðild sé
fyrir hendi eru þeir um leið að
segja að umsókn geti aldrei
komið til mála. Þá getum við
rökrætt sjálft grundvallar-
atriðið: hvort hugsanlegt sé að
við eigum að gera slíkt hið sama
og nær allar aðrar grannþjóðir
okkar, endurskapa raunverulegt
sjálfstæði með því að afsala
hluta þess gamla og ganga til
liðs við Evrópu.
Veiðar á
þurru landi
Við getum fagnað þessu eða harmað
það en veiðistofnarnir hvorki minnka
né stækka við það, við þurfum önnur
mið og þau eru ekki úti á sjó.
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
UM ÞESSAR mund-
ir liggur fyrir Alþingi
frumvarp til laga um
smásöluverslun með
áfengi. Frumvarpið lýt-
ur að því að ÁTVR
framselji einkaleyfi sitt
til smásölu áfengis til
verslana sem uppfylla
ákveðin skilyrði, þar á
meðal matvöruversl-
ana.
Að baki núgildandi
áfengislögum liggur
hugsun um að vernda
viðkvæma hópa þjóð-
félagsins, ekki síst ung-
linga, fyrir skaðlegum
áhrifum áfengis. Í
seinni tíð er eins og þessi tilgangur
hafi gleymst. Menn með markaðs-
hugsjónir að leiðarljósi láta að því
liggja að lögin skerði frelsi einstak-
linga til að nálgast eftirspurða vöru.
Samt hefur fullorðið fólk greiðan að-
gang að áfengi. Áfengisverslanir
ÁTVR eru 39, dreifðar um allt land.
Það samsvarar því að meira en 18
verslanir séu fyrir hverja 100 þúsund
íbúa 18 ára og eldri. Til samanburðar
má nefna að í Svíþjóð eru um 6 versl-
anir á hverja 100 þúsund íbúa 18 ára
og eldri.
„Sjálfsagt mun neysla áfengis eitt-
hvað aukast, en aukningin mun vænt-
anlega koma fram hjá þeim sem
neyta áfengis í hófi,“ segir í greinar-
gerðinni með frumvarpinu. Þessi til-
gáta er sett fram án raka og brýtur í
bága við niðurstöður fjölda vísinda-
legra rannsókna, s.s. rannsókna pró-
fessors Tómasar Helgasonar. Rann-
sóknir hans benda til að aukningin
muni koma fram hjá öllum aldurshóp-
um og á öllum neyslustigum, jafnvel
meira hjá ofneytendum en öðrum.
Tengsl heildarneyslu áfengis og ým-
issa vandkvæða sem af henni hljótast
hafa komið fram í margvíslegum
rannsóknum og í fjölmörgum löndum.
Að undanförnu hefur verið hamrað
á niðurstöðum úr skoðanakönnun
PWC í fjölmiðlum um að meirihluti
landsmanna sé hlynntur sölu á bjór
og léttvíni í matvöru-
búðum. Þess ber að
geta að stór hluti þjóð-
arinnar, aldurshópur-
inn 67 ára og eldri, var
ekki í 1.200 manna úr-
taki PWC. Niðurstöður
úr umfangsmikilli rann-
sókn Gallup á áfengis-
og vímuefnaneyslu á Ís-
landi sem lögð var fyrir
4.000 manna tilviljunar-
úrtak úr þjóðskrá 18–75
ára í nóvember 2002
gefur aðrar niðurstöð-
ur. Samkvæmt þeim er
51% þjóðarinnar hlynnt
sölu bjórs og léttvíns í
matvörubúðum og mik-
ill meirihluti andvígur sölu sterks
áfengis í matvörubúðum. Þeir sem
voru frekar andvígir voru eldra fólk,
konur og síðast en ekki síst íbúar utan
höfuðborgarsvæðisins. Aðeins 43,9%
svarenda í sveitarfélögum utan höf-
uðborgarsvæðisins voru hlynnt sölu á
bjór og léttvíni í matvörubúðum. Rök
flutningsmanna frumvarpsins um að
sala áfengis í matvörubúðum yrði
„breyting til batnaðar fyrir kaupend-
ur vörunnar í hinum fámennari
byggðum á landsbyggðinni sem hing-
að til hafa mátt þola grófa mismunun
af hálfu ÁTVR“, virðast ekki fara
saman við skoðanir fólks á lands-
byggðinni.
Samkvæmt upplýsingum frá Hag-
stofu Íslands er meðalneysla lands-
manna 15 ára og eldri rúmir 6 lítrar af
hreinum vínanda á ári. Það samsvar-
ar því að hver maður drekki rúmlega
einn lítinn, meðalsterkan bjór á dag
(330 ml) eða eitt glas af léttu víni. Í
þessum tölum er hvorki meðtalið toll-
frjálst áfengi né það sem framleitt er
eða flutt inn ólöglega. Í rannsóknum
sem gjarnan er vitnað í um heilsu-
samleg áhrif áfengis á hjartað er mið-
að við 1 glas af rauðvíni á dag. Ávinn-
ingurinn glatast fljótt við meiri
neyslu. Reyndar hefur helst verið
sýnt fram á heilsubætandi áhrif
áfengis meðal karlmanna sem komnir
eru yfir miðjan aldur.
Áfengis- og vímuvarnaráð leggur
áherslu á að áfengi verði áfram selt í
sérverslunum. Afstaða ráðsins tekur
mið af stefnu ríkisstjórnarinnar í
fíkniefna-, áfengis- og tóbaksvörnum
frá 1996, Íslensku heilbrigðisáætlun-
inni fram til 2010 og áfengisvarna-
áætlun Evrópudeildar Alþjóðaheil-
brigðismálastofnunarinnar 2000–
2005. Ein af fimm meginreglum, sem
þar eru settar fram, er þessi: „Öll
börn og unglingar eiga rétt á að alast
upp í umhverfi sem er verndað fyrir
afleiðingum áfengisneyslu og, eftir
því sem unnt er, kynningu á áfengum
drykkjum.“
Á Íslandi búa unglingar við mikinn
þrýsting um að hefja neyslu áfengis,
bæði frá sínu nánasta umhverfi og
markaðsöflum. Hér hefur ríkt ótrú-
legt umburðarlyndi gagnvart ung-
lingadrykkju. Samt er viðurkennt að
unglingum sem hefja neyslu áfengis
áður en þeir hafa náð líkamlegum og
andlegum þroska er hættara en öðr-
um við að lenda í erfiðleikum vegna
neyslunnar og til að leiðast út í neyslu
ólöglegra vímuefna síðar á ævinni.
Umrætt frumvarp, sem liggur fyrir
Alþingi, gengur þvert gegn rökum
sem lögð eru til grundvallar í áfengis-
og vímuvörnum. Í frumvarpinu er
ekki verið að setja þarfir ungra Ís-
lendinga í öndvegi. Fyrir hverja eru
flutningsmenn frumvarpsins að
vinna?
Vín í matvörubúðir
– fyrir hvern?
Þorgerður
Ragnarsdóttir
Áfengissala
Aðeins 43,9% svarenda í
sveitarfélögum utan höf-
uðborgarsvæðisins, segir
Þorgerður Ragnars-
dóttir, voru hlynnt sölu á
léttvíni í matvörubúðum.
Höfundur er framkvæmdastjóri
áfengis- og vímuvarnaráðs.
HALLDÓR Blöndal,
virðulegur forseti Al-
þingis, skrifaði tvær
greinar í Morgunblaðið
um síðustu helgi, þar
sem hann fjallaði um
fjarvinnslu á vegum Al-
þingis á landsbyggð-
inni. Það er bráðnauð-
synlegt að gera
nokkrar athugasemdir
við þessi skrif og leið-
rétta misskilning sem
þar er á ferð.
Fyrir það fyrsta hef-
ur ekki nokkur maður,
hvorki á Stöðvarfirði né
Alþingi mér vitanlega,
agnúast út í Ólafsfirð-
inga og Hríseyinga fyrir að fá til sín
störf frá Alþingi. Þvert á móti höfum
við samglaðst þeim og látið það í ljósi
margoft. Það sem við hinsvegar höf-
um agnúast út í eru vinnubrögð þau
sem forseti Alþingis viðhafði, þegar
hann svaraði ekki formlegum erind-
um framkvæmdastjóra SMS á
Stöðvarfirði eins og hann hefði átt að
gera. Þannig höfum við Stöðfirðingar
nálgast umræðuna og unnið úr
henni. En Halldór Blöndal og fleiri
hafa kosið að snúa henni upp í
ímyndaðar deilur á milli okkar og
Ólafsfirðinga.
Og nú hefur forsetinn kosið að
gera lítið úr bréfum framkvæmda-
stjórans, með því að skrifa í grein
sinni „að þau skilaboð sem alþingis-
menn fái á almennum borgarafund-
um á þessum stöðum báðum séu virði
eins sendibréfs þó þau
séu fleiri“. Þessi orð er
varla hægt að túlka á
annan hátt en sem lít-
ilsvirðingu við viðleitni
og baráttu Aðalheiðar
Birgisdóttur, fram-
kvæmdastjóra SMS,
fyrir því að skapa ný
störf á Stöðvarfirði. En
um leið viðurkennir
forseti að erindi Ólafs-
firðinga hafi bara verið
munnleg og óformleg.
Þótt Halldóri Blön-
dal hafi þótt vera góður
andi á fundinum sem
hann og Arnbjörg
Sveinsdóttir boðuðu til
á Stöðvarfirði í síðustu viku, fór ekki
á milli mála að það var þungt í fólki
og skilaboðin sem hann fékk þar,
hljóta að hafa verið upp í eitt form-
legt bréf, að minnsta kosti.
Aðalheiður Birgisdóttir hefur
hvorki haldið því fram í ræðu né riti
að handskrifað bréf Halldórs Blön-
dal til hennar hafi verið óelskulegt,
einungis sagt að það geti ekki skoð-
ast sem formlegt svar. Og fyrst for-
setinn segir „að fyrir Stöðfirðinga er
meira gagn í því, að í málum þeirra
sé unnið en að austur þangað séu
send bréf til þess að víkja málinu frá
sér“, er rétt að taka fram að í elsku-
legu bréfi hans segist hann ekki hafa
fundið nein störf sem hægt sé að
flytja á Stöðvarfjörð, en segist
reyndar ætla að halda áfram að leita.
Þetta párar hann á blað eftir að hon-
um hefur verið bent þrisvar sinnum
bréflega á einmitt þessi störf; skrán-
ingu þingtíðinda og símsvörun.
Það er heldur ekki rétt að fram-
kvæmdastjóri SMS hafi sagt að hún
hafi átt upphaflega hugmynd að
skönnun eða skráningu þingtíðinda
almennt, eins og reynt hefur verið að
snúa út úr orðum hennar, ekki frekar
en hún hefur sagst hafa fundið upp
hjólið. Hún hefur hins vegar sagt og
það réttilega að það hafi verið hennar
hugmynd að inna þau störf af hendi á
Stöðvarfirði. Og um þau störf sótti
hún til forseta Alþingis – í þrígang.
Því hefur verið haldið fram af mér
og öðrum, að komandi sveitarstjórn-
arkosningar eigi sinn þátt í því hvaða
staður varð fyrir valinu hjá Halldóri
Blöndal við skönnun þingskjala fyrir
Alþingi og hann staðfestir það þegar
hann víkur að Lúðvík Bergvinssyni í
grein sinni „að um leið slettir hann í
Ólafsfirðinga og Hríseyinga og veikir
traust á sér og Samfylkingunni í
þeim byggðum“. Þetta segir eigin-
lega um hvað málið snýst í huga Hall-
dórs Blöndal og er óvenjulega gagn-
sætt: Atkvæði. Það eru nefnilega
fleiri atkvæði við Eyjafjörð en á suð-
urfjörðum Austfjarða og því mun
„kjörvænna“ að auka umsvif hins op-
inbera fyrir norðan.
Fjarvinnsla og
formleg svör
Björgvin Valur
Guðmundsson
Stöðvarfjörður
Það eru fleiri atkvæði
við Eyjafjörð, segir
Björgvin Valur Guð-
mundsson, en á suður-
fjörðum Austfjarða.
Höfundur er fv. oddviti
Stöðvarhrepps.