Vísir - 21.04.1980, Blaðsíða 9

VISIR Mánudagur 21. april 1980
uv i :\*
n x v- a vt

9
...okkur hefur veriö send stytta af Leifi frá
Bandaríkjunum til þess aö fullvissa 200 þús-
und manna þjóöfélag um aö héöan var hann
kominn...
...sagnalitlar þjóðir eins og Skandinavar og
Danir/ sem sækja mest af vitneskju sinni í ís-
ienskar bækur, ættu raunar aö gæta hófs f
mikillæti sfnu gagnvart Islandi...
...Norömenn sendu okkur kuflmann, sem
settur var á stall viö Reykholt til að upplýsa
um nokkra þakkarskuld Norðmanna...
Athygli vekur hve hlutur Islands er smár I þeirri
mjög svo rómuðu víkingasýningu, sem nú stendur f
hlaövarpa British Museum í London. Mun Island
koma við sögu í átta smávægilegum atriðum á sýn-
ingunni, en Danfr, Norömenn og Svfar eiga þar
stóra sögu, ef ekki sýninguna alla aö undanteknum
þáttum frá Bretlandi sjálfu. Þetta er auðvitað ekki
i fyrsta sinn, sem Islendingar veröa aö þola beinar
móðganir á vettvangi fornra fræða, þegar þau ber á
góma meðal „frændþjóöa" eða innan þeirrar
menningarheildar, sem Noröurlönd og Bretland
voru á dögum Haraldar Guðinasonar og Vilhjálms
Rúöujarls.
Það vill svo til, að i Reykholti
sat maður og skrifaði pólitiska
sögu þessarar menningarheild-
ar á islenzku, og hefur sú saga
alla tið siðan verið undirstaða
fræða um litt læsar þjóðir á
vikingatima. Heimskringla
Snorra Sturlusonar er höfuðbók
norrænna manna, hvort heldur
þeir voru i Englandi, suður I
Danmörku eða I Noregi. Vagga
þessara fræöa stendur þvi á
lslandi, og henni veröur ekki
haggað þaðan, hve lengi sem
bókarlausir menn um fornan
tima hamast við aö tileinka sér
vitneskju, sem þeim er ekki til-
tæk annars staðar en á tslandi.
Styttur handa
Islendingum
Lengi hefur sá steinn verið
klappaður aö Leifur heppni hafi
verið Norðmaður. Um hann hef-
ur farið eins og Snorra, að okkur
hefur veriö send stytta af hon-
um frá Bandarikjunum til aö
fullvissa tvö hundruö þúsund
manna þjóöfélag um að héöan
var hann kominn. Afgangurinn
af heiminum á svo að trúa þvi,
og veit raunar ekki betur, að
Leifur heppni hafi verið Norð-
maður. Norömenn sendu okkur
kuflmann, sem settur var á stall
við Reykholt. Hann var sendur
hingaö til að upplýsa tvö hundr-
uð þúsund manna samfélag um
nokkra þakkarskuld Norö-
manna viö þau fræöi sem þar
voru rakin af Snorra Sturlusyni.
Afgangurinn af heiminum þarf
svo sem ekkert um það að vita.
Þannig nýtur ísland viöurkenn-
ingar I einangrun meðan þjóðir
sem minna hafa lagt til fornrar
sögu baða sig I ljóma t.d. vik-
ingaaldar, eins og nú er gert i
London á hlaöi British Museum.
Engin Höfuðlausn
Aldrei hafa Islendingar haft
fyrir þvi að móögast út af slikri
meðferð sögulegra staðreynda.
Hér hafa menn blaörað gagn-
rýnilaust út að eyrum yfir hinni
merkilegu sýningu, sem manni
sýnist aö snerti mjög flugfélagiö
SAS, svo ekki sé meira sagt.
Þaö er ekki fyrr en nú, aö Ólafur
Ragnarsson ritstjóri, segir á
henni lestina I ágætri grein I VIsi
fyrir heigi. Atta smávægileg
atriði heillar sýningar, sem af
náð eru látin snerta tsland, eiga
að vera kotrikinu nóg viður-
kenning. Að auki hefur þvi ef-
laust verið treyst að brezkur
sjónvarpsmaður af islenzkum
ættum mundi sjá hlut Islands
borgiö. Þótt hann sé sjálfsagt
allur af vilja geröur, ber sýning-
in þvi vitni, að hann hefur ekki
ráðið neinu um hlut íslands, en
kann að bjarga einhverju i sjón-
varpsþáttum. 1 sjálfu sér eru
svona sýningar, nátengdar
fornri sögu íslands, byggðar á
heimildum héöan, ekkert annað
en gróf móðgun við tslendinga.
Það fara ekki einu sinni spurnir
af viöureign Egils Skallagrims-
sonar og Eirlks blóöaxar. Eða
hvar er Höfuðlausn?
Víkingaferðir sunnan af
Blakanskaga
Skrif um vikingasýninguna
hafa óvart oröið vitsmunalegri
en sýningin sjálf. Hefur komið
fram hjá brezkum blaöamönn-
um, að þeir undrast mjög það
menningarstig, sem vikingar
voru á, þegar þeir herjuðu á
Englandi og á Irlandi. Þeir báru
með sér nýja tlma og nýja
menningu. En, segja þessir
blaðamenn, hvernig mátti þaö
vera, þegar ljóst var að I byrjun
víkingatimans voru Skandinav-
ar og Danir varla annað en hóp-
ar ættflokka sem bjuggu f jarð-
holum. Það skyldi þó aldrei
vera aö skýringin á þessu fyrir-
bæri finnist á Islandi, ekki siður
en helztu heimildir um vlkinga-
tlmann. Barði Guðmundsson
benti á það fyrir einum fjörutlu
árum, að llklega hafi herrar
vlkingaaldar á Norðurlöndum
veriö þjóðflokkur, sem kom
sunnan af Balkanskaga um
fimm hundruð eftir Kristsburð I
fylgd með Vestgotum og nefnd-
ust Herolar, sem er sama nafniö
og jarl (earl) á enskri tungu.
Þar syðra höfðu þeir stundað
herfarir, sem I eðli slnu voru
þær hinar sömu og vlkingaferð-
irnar slðar. Um þetta eru litlar
heimildir að finna nema þá I
Bjólfskviöu. Holubúar Skandi-
naviu, sem að mati enskra
blaðamanna virðast hvorki hafa
haft nenning eða menning til að
standa I siglingum og stórum
bardögum og landvinningum,
geta varla haft haft mikið að
segja I hendur Herola, fyrst þeir
á annað borð lögðu leiö sina
norður, um Danmörk, Svlþjóö
og Noreg, og slöast til Islands.
Skorti nokkuð á samhengið,
mætti tvimælalaust finna þarna
skýringuna á þvl furðulega
menningarstökki, sem vikinga-
timinn er talinn vera. En áhrif
Herola á Noröurlöndum hafa
hvr.oki verið sönnuð né afsönn-
uö, og svo mun verða um langan
tima, nema leitin að skýringu á
menningu vlkinga eigi eftir að
knýja menn til frekari athug-
ana.
Næturhjal og
brúðkaupsmál
Þótt Bretar láti sér fátt finnast
um hlut Islands I sögulegri
geymd vikingatimans, og sýni
það fálæti ótvlrætt meö sýning-
unni á hlaöi British Museum,
eiga þeir þó Snorra Sturlusyni
að þakka, aö nokkurn veginn er
vitað um ástæður fyrir orust-
unni við Hastings árið 1066, þeg-
ar Vilhálmur bastaröur, Rúöu-
jarl, sem Bretar vilja kalla hinn
sigursæla, sigraði rikjandi
menn I landinu og kom á fót
langllfri konungsætt og stofn-
setti riki engilsaxa með tilheyr-
andi frönsku máláhrifum þegar
timar liðu. 1 raun höfðu þeir
Haraldur Guðinason og Vil-
hjálmur lent I stórdeilum út af
kvennamálum, og má af þvl
ráða, að þótt formsins vegna
hafi Vilhjálmur talið sig vera aö
sækja til erfða á Englandi, hafi
hann fyrst og fremst verið aö
hefna ákveöinnar hneisu á Har-
aldi Guðinasyni. Haraldur ætl-
aði til Bretlands en hrakti til
Normandl og settist upp hjá
Vilhjálmi um vetur. Síöan seg-
ir Snorri: Jarl gekk oftast
snemma aö sofa, en Haraldur
sat lengi á kveldum og talaði við
konu jarls.
Eftir strangar og langar
nætursetur jarlsfrúar og Har-
aldar fór svo aö Vilhjálmur
reiddist, en Haraldur brá þá það
Indriði G. Þorsteinsson#
rithöf undur, segir í tilefni
af Víkingasýningunni í
þessari grein sinni/ að
skillitlir hljóti þeir menn
að vera, sem haldi að
hægt sé að fjalla svo um
víkingatímann í sýning-
um eða rituðu máli, að ís-
lenskra manna sé þar að
engu eða litlu getið.
ráö að segjast vera að ræöa við
konuna um þá fyrirætlan aö
biðja dóttur þeirra. Lltiö lyftist
brún á Vilhjálmi, en mærin var
föstnuö Haraldi engu aö síöur.
Þar sem hún var barnung var
ákveöið aö fresta brúðkaups-
stefnu um nokkra vetur.
Sporaslóð í
brjósthæð
Nú kom að þvl að Rúðujarl
héldi úr hlaöi er hann frétti lát
Játvarðar Englandskonungs
frænda slns, en næturgalinn
sjálfur Haraldur Guðinason var
tekinn til konungs I hans stað.
„Þann dag”, segir Snorri, ,,er
hann reiö úr borginni til skipa
sinna og hann var kominn á hest
sinn, þá gekk kona til hans og
vildi tala viö hann. En er hann
sá það laust hann til hennar með
hælinum og setti sporann fyrir
brjóst henni, svo að á kafi stóö:
féll hún og fékk þegar bana, en
jarl reiö til skips: fór hann með
herinum út til Englands”.
Þannig geta langar sögur orb-
iö af litlu tilefni, og þótt Bretar
mikli mjög fyrir sér orrustuna
viö Hastings, en Snorri segir aö
Haraldur Guöinason hafi fallið
við Helsingjaport, hæfir þaö
góbum sagnamanni ab sleppa
ekki meö öllu tilefnum land-
vinninga þótt litil séu og rúmist
millum fjögurra rúmpósta.
Hin sögulega
skrípamynd
Þessi saga er aðeins rifjuð
upp hér til að sýna að skillitlir
hljóta þeir menn aö vera, sem
halda að hægt sé að fjalla svo
um vlkingatlmann, I sýningum
eöa rituðu máli, að Islenzkra
manna sé þar að engu eba litlu
getiö. Sagnalitlar þjóðir eins og
Skandinavar og Danir, sem
sækja mest af vitneskju sinni I
Islenzkar bækur, ættu raunar að
gæta hófs I mikillæti sinu gagn-
vart Islandi, þegar um meira og
minna alþjóðlega atburði er að
ræða eins og vikingasýninguna I
London. Það er ekki stórmann-
legt að troöast svo fast fram
meö nautshornahjálma slna,
sem aldrei hafa veriö viö raun-
veruleikann kenndir, að eftir
standi skripamynd af þvi sögu-
lega samhengi, sem Island hef-
ur varöveitt öðrum Norður-
landaþjóðum betur.
Og til ab kóróna mikillætiö og
hina nýju söguskoöun Skandi-
nava, útbýtir SAS myndprent-
uðum gögnum, þar sem fólk er
hvatt til að heimsækja víkinga-
löndin I þotum samtlmans. Sjáið
vlkingana á heimasloöum, segir
SAS og hvetur fólk til aö heim-
sækja Danmörku, Svlþjóð,
Noreg og Grænland. Um Græn-
land er þab að segja, að þótt
landið sé góður fulltrúi rlkja
Norðurhafa, hafa ekki fengizt
spurnir af hugsanlegum afkom-
endum vikinga þar I landi slðan
á sextándu öld. En hvað þarf ab
vera að hugsa um sögulegar
staðreyndir á markaðstorgi
samgangnanna. Menn harma
mest að Flugleiðir skyldu ekki
lika vera með auglýsingaspjöld
á vikingasýningunni.
IGÞ.