Vísir - 25.04.1980, Blaðsíða 9

VISIR Föstudagur
25. april 1980
Fyrir dyrum stendur aö kjósa
fjóröa forseta islenska lýöveld-
isins. Ekki fer hjá þvi aö um-
ræöa um þessar kosningar
veröur hávær i okkar litla þjóö-
félagi þær vikur, sem framund-
an eru, Hætt er viö aö svo fari
sem I fyrri forsetakosningum,
aö mörg þau orö falli, sem betur
væru ósögö. Óvægnir kosninga-
smalar munu troöa skóinn niöur
af frambjóöendum, mökum
þeirra og venslamönnum. Mitt i
þessari iöju veröur svo rætt um
þaö aö forsetinn þurfi aö vera
sameiningartákn þjóöar sinnar,
veröugur fulltrúi hennar sem
viö öll getum veriö stolt af.
Nú skal ég ekki gera lltiö úr
þessu sameiningarhlutverki
forsetans. Raunar held ég aö
aldrei hafi á þaö reynt, nema I
skálaræöum. Ég held meira aö
segja aö þær öldur sem risu I
forsetakosningunum tvennum,
sem þjóöin hefur gengiö til, hafi
aldrei lægt svo aö um heilt hafi
gróiö. Þaö er okkur hollt aö hafa
I huga áöur en rógi og svigur-
mælum er beitt úr hófi fram I
þeirri kosningabaráttu, sem nú
er aö hef jast.
Hvað ætla menn að kjósa?
Þetta greinarkorn er ekki
skrifaö til þess aö vekja athygli
á þessum atriöum fyrst og
...ef forseti íslands bregst á örlagastundu þeirri skyldu, sem stjórnskipunarlögin leggja honum á
heröar, er of seint aö sjá eftir þvi aö hafa valiö veislustjóra til setu á Bessastöðum”, segir Magnús
Bjarnfreösson I þessari grein.
■ ■
l|l

neöanmals
Magnús Bjarnfreðsson
fjallar um væntanlegar
forsetakosningar í þess-
ari grein sinni og segir að
engu sé líkara en þjóðin
sé fyrst og fremst að
kjósa //veislustjóra" að
Bessastöðum. Hann seg-
ist mótmæla því að for-
seti islands eigi að vera
allsherjar veislustjóri
þjóðarinnar og valdalaus
þar fyrir utan. Honum sé
samkvæmt stjórnskipun-
arlögum gefið geysimikið
vald/ og það sé ekki sett í
stjórnarskrána „upp á
punt".
VEISLUSTJORI - EBA HVAfi?
fremst, enda þótt þeirra sé getiö
I upphafi. Þaö er skrifaö til þess
aö lýsa nokkurri undrun yfir
þvi, um hvaö menn viröast ætla
aö kjósa I forsetakosningum,
eftir þvl sem almenn umræöa
bendir til. Ég fæ ekki betur séö
en þjóöin sé aö fara aö kjósa sér
veislustjóra. Höfuðáhersla I
umtali þorra fólks virðist lögö á
þaö aö þessi eöa hinn geti bros-
aö fallega, flutt snotrar tækifær-
isræöur, umgengist viröulega
kollega af öörum löndum og
veriö viökunnanlegur og alþýö-
legur húsbóndi á Bessastööum.
Þvi er svo gjarna laumað inn,
eins og hálfgert innan sviga, að
embættið sé algerlega vaída-
laust. Jafnvel frambjóöendur
til forsetaembættis reyna aö
fullvissa kjósendur um aö per-
sónulegar skoöanir þeirra og
lifsviöhorf muni engu skipta ef
þeir fá þann viröingarsess, sem
keppt er aö.
Forseta gefið mikið
vald
Þetta finnst mér ég ekki geta
hlustaö á þegjandi lengur. Ég
skal ekki gera litiö
úr þvi aö forseti Islands
þurfi aö vera frambærilegur
maöur, sem þjóöin geti veriö
stolt af, hvenær sem hún sér
hann, heima eöa erlendis. Viö
höfum veriö svo lánsöm, aö þeir
menn, sem gegnt hafa forseta-
embættinu, hafa meö sóma upp-
fyllt þessi skilyröi. En ég mót-
mæli þvi harölega aö forseti Is-
lands sé eöa eigi aö vera alls-
herjar veislustjóri þjóöarinnar
og valdalaus þar utan. Forseta
islands er samkvæmt stjórn-
skipunarlögum gefiö geysimikiö
vald. Þaö vald er ekki sett i
stjórnarskrána „upp á punt”.
Um leiö og þaö er veitt forseta
lýöveldisins er honum lögö sú
skylda á heröar aö beita þvi, ef
samviska hans býöur honum aö
gera þaö. Vald, sem hann á aö
beita af réttsýni og yfirveguöu
ráöi, ef örlagastund er I lifi
þjóöar hans aö hans áliti.
Hvert er þetta vald forsetans,
samkvæmt stjórnskipunarlög-
um? 1 stuttu máli held ég aö þaö
felist I þremur meginatriöum.
1 fyrsa lagi getur forseti neit-
að aö undirskrifa lög, sem al-
þingi hefur samþykkt, og visaö
þeim til þjóöaratkvæöagreiöslu.
Lögin taka aö vlsu gildi, þar til
þjóðaratkvæöagreiöslu lýkur,
en engu aö siöur er þarna um
mikið vald aö ræöa.
I ööru lagi getur forseti neitaö
aö undirskrifa bráöabirgöalög,
sem rlkisstjórn gefur út, þegar
alþingi situr ekki aö störfum.
Þau lög taka ekki tímabundiö
gildi, heldur getur forseti hafn-
að þeim alfariö. Þannig getur
forseti komiö I veg fyrir aö
skuggaöfl þjóðfélagsins geti náö
varanlegum völdum I skjóli ráö-
herrastóla en I trássf viö þjóöar-
vilja.
I þriöja lagi hefur svo forseti
lýöveldisins einhliöa á hendi
stjórnarmyndunarvaldiö, innan
ramma þingræöisins. Hann á-
kveöur sjálfur, hverjum hann
felur stjórnarmyndun og hann
einn getur myndaö utanþings-
stjórn, ef alþingi er óhæft um aö
mynda rlkisstjórn. Akveðnar
heföir og starfsreglur breyta
engu um aö þetta vald er hjá
forsetanum.
Og svo á aö kalla þetta valda-
lausan veislustjóra! Meira
öfugmæli er ekki hægt aö hugsa
sér.
»Ef til þess kemur..."
Ég endutek þaö, aö ég vil ekki
gera litiö úr þvi aö forseti lýö
veldisins sé þjóö sinni til
mwmwmwmtm ibh mm m
sóma hvar sem hann fer, eins
og þeir ágætu menn hafa
veriö, sem gegnt hafa pvi
embætti. Ég vil ekki gera
Htiö úr þeirri þýöingu sem
þaö hefur fyrir okkur aö aö hon-
um sópi og hann njóti viröingar,
utan lands sem innan. En ég vil
ekki aö þessi kosningabarátta
liöi án þess aö einhver rödd
heyrist um þaö aö á viöbrögðum
forseta lýöveldisins geta örlög
þjóöar hans oltiö, og hann getur
á úrslitastundu veriö valda-
mesti maöur hennar. Fyrri for-
setar hafa aldrei þurft aö beita
þessu valdi, enda ekki til þess
ætlast, aö þvl sé beitt, nema I
Itrustu neyö. Vonandi þarf
aldrei aö beita þvl. En ef til þess
kemur aö forseti bregst á ör-
lagastundu þeirri skyldu, sem
stjórnskipunarlögin leggja hon-
um á heröar, er of seint aö sjá
eftir þvi aö hafa valiö veislu-
stjóra til setu á Bessastöðum.
Eingöngu unnið að ilstflutningi í sam
ræmi við Iðg og samninga
neöanmóls
Hr. ritstjóri VIsis
Ólafur Ragnarsson.
Fyrir hönd Félags Islenskra
leikara vil ég leiðrétta nokkrar
missagnir eöa misskilning I rit-
stjórnarpistli yöar frá laugar-
deginum 19. aprll sl.
1) Leikarar hafa ekki sett
„verkbann”, eins og þér nefniö
þaö, á Sjónvarpiö, enda eru fjöl-
margir leikarar þar aö störfum
þessa dagana.
2) Astæöuna fyrir „verk-
banninu” segir þér vera þá, aö
„kvikmyndaleikstjóri” en ekki
„sviösleikstjóri” hafi veriö ráð-
inn til starfa. Þessi skilgreining
„kvikmyndaleikstjóri” og
„sviösleikstjóri”, eins og hér sé
um tvær stéttir manna að ræöa,
er alveg ný fyrir okkur, þvl alls
staðar, sem viö þekkjum til, eru
sömu menn jöfnum höndum
ráönir til leikstjórnar, bæöi á
leiksviöi og I kvikmyndum (og
sjónvarpi), þótt margir hverjir
geti frekar af sér orö á ööru
sviðinu fremur en hinu.
3) Þá segiö þér, aö sumir
hinna sömu leikara, sem unnu
með nefndum leikstjóra sl.
sumar og töldu hann þá hæfan,
geri það ekki nú. Hér er ómak-
lega vegiö aö umræddum leik-
urum, en meö atferli slnu eru
þeir engan veginn aö leggja
dóm á leikstjórann, heldur ein-
ungis aö fara eftir samþykktum
stettarfélags slns, Félags Is-
lenskra leikara, og er þaö þeim
auövitaö til sóma.
Aö lokum vil ég upplýsa yöur
og lesendur blaösins, hvaö hér
er um aö ræöa af hálfu leikara:
A undanförnum árum hafa
borist kvartanir til stjórnar
F.I.L. frá leikurum, sem hafa
þurft aö vinna viö Sjónvarpiöán
leikstjórnar. Þetta átti aöallega
viö um smærri skemmtiatriöi,
þátttöku I barnatimum og ýms-
um leiknu efni, þar sem leikarar
sáust ekki á skerminum. Sú litla
„leikstjórn”, ef hægt er aö
nefna þaö þvi nafni, kom frá
hinum ýmsu starfsmönnum
....borist hafa kvartanir frá leikurum, sem hafa þurft aö vinna viö
sjónvarpiö án leikstjórnar.....
Sjónvarpsins, og voru leikarar
harla óánægöir meö þaö. —
Þetta varö til þess, aö áriö 1978
var sett inn I samninga leikara
viö Sjónvarpiö, aö hvert leikið
verkefni skyldi unniö undir leik-
stjóra viðurkenndum af Félagi
leikstjóra á tslandi.
Þegar ljóst varö, aö Sjónvarp-
iö ætlaöi ekki aö standa viö
þetta ákvæöi samningsins og
jafnvel aö ganga enn lengra en
áöur meö þaö aö láta leikara
vinna án leikstjórnar, meö þvi
aö fela nær eingöngu föstum
starfsmönnum Sjónvarpsleik-
stjórn á fjölda leikrita, þótti rétt
aö spyrna viö fæti, og var hald-
inn sameiginlegur fundur leik-
ara leikstjóra, þar sem einróma
var samþykkt, aö félagar þess-
ara félaga ynnu framvegis ein-
ungis aö þeim listflutningi I
Rikisútvarpinu, sem væri I
samræmi viö lög, samninga og
samþykktir beggja félaganna.
Meö þessari samþykkt er eng-
inn dómur felldur um einstaka
menn, þvl auövitaö er öllum
frjálst aö afla sér viöurkenning-
ar þessara félaga, og ber þess
aö geta, aö I félagi leikstjóra eru
nær allir sem hafa aflaö sér
menntunar á því sviöi, bæöi
hvaö varöar kvikmyndir og
leiksviö.
Gísli Alfreðsson, for-
maður félags íslenskra
leikara/ hefur sent rit-
stjórn Vfsis meðfylgjandi
bréf/ sem stílað er á ólaf
Ragnarsson/ ritstjóra, í
tilefni af ummælum hans
i ritstjórnarpistli á laug-
ardaginn var. Hefur Gísli
óskað eftir birtingu
bréfsins í Vísi og er hér
með orðið við þeim ósk-
um.
I þeirri von, aö ofangreindar
upplýsingar skýri málið eitt-
hvaö fyrir ritstjóranum og les-
endum blaösins.
Glsli Alfreösson.