Vísir - 25.04.1980, Blaðsíða 12
eöa til ársins 1765 aö eyjan var
seld bresku krúnunni, sem siöan
hefur haft fulltrvia sinn, rikis-
stjóra, á Mön.
Sjálfsstjórn
Þing Manar, Tynwald, var
stofnaö á vikingatimanum um
svipaö leyti og Alþingi Islend-
inga. Þaö var til forna haldiö á
sérstakri hæö i St. John, og Man-
verjar halda enn þeirri hefö aö
ljúka þinghaldi ársins meö þing-
fundi á Tynwald-hæöinni 5. júli ár
hvert. A þingfundi þessum eru
lesin upp nöfn allra þeirra laga
sem sett hafa veriö næstu 12
mánuöina á undan, og gerö grein
fyrir meginefni þeirra I stuttu
máli, en engin lög taka gildi fyrr
en þau hafa veriö tilkynnt á þenn-
an hátt á þingfundi á Tyn-
wald-hæö bæöi á ensku og
mönsku, sem er hiö forna tungu-
mál Manar.
Þingiö sjálft, Tynwald, starfar i
tveimur deildum. önnur deildin
— „House of Keys” — er kosin i
almennum kosningum og eiga
þar sæti 24 þingmenn. 1 hinni
deildinni eiga sæti 11 fulltrúar,
þ.e. 8 kjörnir af „House of Keys”
og þrir háttsettir embættismenn.
Tynwald hefur i dag vald til
þess aö setja lög fyrir eyjuna, og
hefur fullt sjálfsforræöi i fjármál-
um Manar. 011 lög, sem Tynwald
setur, þurfa formlega staöfest-
ingu drottningar, en koma breska
þinginu eöa rikisstjórninni ekki
viö. Mön hefur tollabandalag viö
Bretland, og greiöir vissa árlega
upphæö til bresku stjórnarinnar
fyrir aö annast varnir eyjarinnar
og viss önnur sameiginleg mál.
I reynd er þaö svo, aö flest þau
lög, sem sett eru af Tynwald, eru I
meginatriöum samhljóöa þvi sem
gerist I Bretlandi almennt, en þó
eru aörar reglur gildandi á viss-
um sviöum, t.d. I fjármálum og
skattamálum.
Fjölbrey tt landslag
Þótt eyjan sé lftil, þá er lands-
lag þar mjög fjölbreytt. Meö-
fram ströndinni eru átta bæ-
ir meö vinsælum baöströndum
og allri nauösynlegri feröa-
mannaþjónustu. Litlar baö-
strendur má mjög vlöa finna i af-
skekktum vogum fyrir þá, sem
vilja vera fjarri fjöldanum. Og
þegar inn i landiö er komiö má
svo sjá hiö fjölbreytilegasta
sveitalandslag, djúpa skógi
vaxna dali, ræktuö tún og gróöri
vaxnar heiöar.
Sérstaklega er skemmtilegt aö
aka um þrönga sveitavegina, þvi
meö þeim hætti er hægt aö kynn-
ast allt annarri hliö Manar en
þeirri, sem blasir viö feröamönn-
um i vinsælustu feröamannabæj-
unum. Gæta þarf varúöar I akstri
á sveitavegunum þar sem ekki er
hægt aö mætast þar nema á sér-
stökum útskotum.
Og þeir, sem aka um eyjuna,
ættu ekki aö láta svonefnda
„Segulhæö” á leiöinni til bæjarins
Colby framhjá sér fara, en þar
sjá menn bil sinn renna af sjálfu
sér upp i móti — ef menn þá trúa
sinum eigin augum, sem stundum
getur veriö varasamt!
Höfuðborgin
Flestir, sem koma til Manar,
gera þaö til aö slappa af og njóta
sólar á baöströndunum á daginn
og skemmtanalífsins I bæjunum
aö næturlagi.
1 Douglas, höfuöborginni, er
eölilega mest um aö vera. Þar er
mjög stór og góö baöströnd, og
skemmtistaöir af ýmsu tagi opnir
fram undir morgun.
Höfuöborgin er sunnarlega á
austurströnd Manar, en nokkru
noröar er Ramsey. Þar er einnig
stór baöströnd.
Vatnshjól
Mitt á milli þessara bæja, er
Laxey, lltiö þorp skammt frá
Snæfelli, hæsta fjalli eyjunnar.
Þar er aö sjálfsögöu einnig baö-
strönd, en þaö sem þó vekur fyrst
og fremst athygli feröamanna i
Laxey er rúmlega aldargamalt
vatnshjól, sem enn er I fullkomnu
lagi. Hjól þetta var notaö á sfnum
tima, á meöan námugröftur átti
sér staö á Mön, til aö dæla vatai
úr blynámum, sem voru undir
Snæfelli. Þetta hjól er rúmlega 22
metrar i þvermál,og er búiö 168
fötum, sem samtals gátu tekiö 15-
16 þúsund litra af vatni.
Baðstrendur á
vesturströndinni
Á vesturströnd Manar eru tveir
stórir feröamannastaöir — Peel
og Port Erin, en siöarnefndi bær-
inn er ásamt Port St. Mary, sem
er þar skammt frá á suöurströnd-
inni, einna vinsælustu sumar-
leyfisstaöirnir fyrir fjölskyldur,
sem vilja skemmta sér saman.
Þar eru baöstrendurnar mjög
sendnar og öruggar.
Kastalaborgin
A suöurströnd Manar — rétt hjá
flugvellinum — er Casteltown eöa
Kastalaborgin, hin gamla miö-
stöö vikingarikisins. Þar er aö
sjálfsögöu baöströnd, eins og i
öörum bæjum eyjarinnar, en aö
auki er hér hægt aö kynna sér
betur en viöast hvar annars staö-
ar sögu landsins.
Sjálfsagt er aö heimsækja
Rushen kastala, sem eitt sinn var
heimili konunga Manar. Þessi
kastali hefur varöveist betur en
flestir aörir frá sama timaskeiöi,
og utan á kastalanum má sjá
klukku, sem Elisabet fyrsta gaf
til eyjunnar á valdatima sinum.
Skammt frá Castletown er svo
Rushen-kirkjan, þar sem siöustu
Vikingakonungarnir eru grafnir.
Þar má einnig sjá lista um þjóö-
höföingja Manar svo langt aftur
sem heimildir herma.
Óvenjuleg farartæki
Fljótvirkasta farartækiö á Mön
er aö sjálfsögöu billinn, hvort sem
feröamenn kjósa aö koma á eigin
bilum eöa leigja bila, sem eru ó-
dýrari en i Skotlandi eöa Eng-
landi.
En Manverjar hafa ýmis ó-
venjuleg almenningsfarartæki.
Þar er t.d. gufuknúin járnbraut-
arlest, sem flytur farþega 24 kfló-
metra leiö á milli Douglas og Port
Erin yfir sumartimann. Járn-
brautarvagnarnir eru allir frá
þriöja áratugi aldarinnar. Lest-
arferöin tekur um klukkustund
hvora leiö.
í höfuöborginni, Douglas, má fá
sér far meö óvenjulegum strætis-
vögnum á sumrin. Þessir vagnar
eru dregnir af hestum, og hafa
veriö i notkun þar I bæ i eina öld.
Sérstakur vagn (númer 44) er
notaöur til aö flytja konunglegar
persónur, sem heimsækja eyjuna.
Með lest upp á
Snæfell
A Mön er einnig rafknúin járn-
brautarlest sem er rekin
yfir sumartimann. Þessi lest fer
eftir austurströnd eyjarinnar frá
Douglas um Laxey noröur til
Ramsey og til baka, og er sú leiö
mjög skemmtileg.
Þá er einnig hægt aö fara upp á
Snæfell, hæsta fjall Manar, meö
rafknúinni járnbrautarlest, og
tekur sú ferö um hálfa klukku-
stund frá Laxey. Uppi á Snæfelli
er útsýni fagurt til allra átta, og
STOLTIR
AF
Mitt ó milli Skotlands, Englands og irlands, f miöju irlandshafinu, er
eyjan Mön, sem á siöasta ári hélt upp á þúsund ára afmæli þings sins.
Þessi lltla eyja nýtur algjörrar sjáifstjórnar um eigln mál og heyrlr
beint undir bresku krúnuna en ekki undir breska þingiö. Manverjar eru
stoltir af sjálfstsöi sfnu og iitrfkri sögu, ekki sfst frá vfkingatfmanum,
og eyjan hefur á undanförnum árum oröiö sffellt vlnsælli ferðamanna-
staöur.
Mön er litil aö flatarmáli, aöeins um 365 fermilóketrar eöa 4-5 sinnum
stærri en Þingvallarvatn, en hins vegar f jölbreytt aö landslagi og sögu-
legum minjum. Ýmis staöarnöfn koma tslendlngum kunnuglega fyrlr
sjónir. Hæsta fjall eyjarinnar — þaö er reyndar aöeins um 620 metrar
aö hæö — heitir t.d. Snæfell.
Þing Manar—Tynwald—> sem héltupp á þúsund ára af-
mæli sitt í fyrra, heldur fund utan dyra einu sinni á áriá
hinni fornu Tynwald-hæð í St. Johns, þar sem þingið var
haldið á vikingatið. Engin lög hljóta gildi fyrr en þau
hafa verið tilkynnt á þessum árlega fundi.
Flestir, sem heimsækja Mön, koma þangað til að njóta
sólar á baðströndum eyjarinnar. Þessi mynd er frá einni
af vinsælli baðströndunum í Port St. Mary á suður-
ströndinni.
Víkingaríki
Þessi norrænu áhrif eiga rætur
aö rekja til vikingaaldarinnar. A
Mön var til forna keltnesk menn-
ing, en á tiundu öldinni hófu vlk-
ingar herferöir sinar til Bret-
landseyja og þeir settust aö á Mön
og stofnuöu þar konungsriki, sem
stóö 1 um þrjár aldir, og náöi
einnig til nokkurra eyja viö Skot-
landsstrendur. Siöasti vikinga-
leiötoginn á Mön, Magnús, lést i
Rushel-kastala i Castletown eöa
Kastalaborg áriö 1265.
Þaö voru Skotar, sem unnu aö
lokum sigur á vikingarlkinu á
Mön, en fljótlega náöu Englend-
ingar þó yfirhöndinni þar og eyj-
an komst undir ensku krúnuna.
Ariö 1405 gaf Englandskonungur
eyjuna Sir John Stanley og af-
komendum hans. Þessi ætt, sem
hlaut siöar jarlstign af Derby —
og sem Derby-kappreiöarnar
frægu i Bretlandi eru kenndar við
— stjórnaöi eyjunni um aldaraöir,
Viö Rushen kirkjuna, þar sem
siöustu vlkingakonungar Manar
eru grafnir, er þessi skrá um
þjóöhöföingja eyjunnar.
Visismynd: ESJ
Douglas — höfuðborg
Manar. Þar er ein stærsta
baðströnd eyjarinnar. Um
þriðjungur íbúanna býr í
Douglas, sem er sunnar-
lega á austurströndinni.
Vísismynd: ESJ.
Vikinga-
eyjan í
Irlands-
hafi:
. WiNGAL
tMIMYMC
» Howai
í MSifYN FRKH
. R0DÐ8C MAWR
'r AKARftWD
. \miS HMRfAGR
b KETIL
i HELGI
. THORSTE IN
» NlAl («*)
.ÍS.HBW4 BK-MM
JkWfammJRr
.fUSSJONN SBMílTV
4t.SH JORR S5; KílY
JhSfíimSsWR
jfcs? ?
13
VÍSLR
Föstudagur
25. april 1980
4 W 7 ■ * ií
wmm . ~ " - ■; v* * - ... ^ %* *»
Vatnshjólið í Laxey. Þaðer rúmlega aldargamalt en gengur enn.
Á gafli hjólhússins t.v. má sjá skjaldarmerki Manar, þrjá
fætur. Ljósmynd: BTA
Mön er einn af þeim fáu stöðum, þar sem gufuknúin járnbrauL
arlest er enn í áætlunarferðum. Þessar lestir ganga frá Douglas
og-iPiort Erin frá maí til septemberloka. Þær hófu göngu sina
árið 1874.
aö sögn Manverja er þar hægt á
góöviðrisdegi aö sjá sex konungs-
riki: England, Skotland, Irland,
Wales, Mön og himnariki!
tJtilif af ýmsu tagi
Eins og á öörum vinsælum
feröamannastööum er kostur á
margvislegu útilifi á Mön til
viöbótar heföbundnu baöstranda-
lifi.
Sjórinn umhverfis eyjuna er til-
tölulega hreinn, og þvl mjög vin-
sæll til köfunar og eins til sjó-
skiöaiökana og siglingar á segl-
brettum, en sú Iþrótt viröist hafa
náö miklum vinsældum.
A landi er hægt aö stunda allar
algengustu úti- og inniiþróttir.
Sérstaklega góö aöstaöa er til aö
spila golf. Þar eru sex 18-holu
golfvellir og einn 9-holu völlur.
Veiöar eru mikiö stundaöar,
bæöi á sjó og i ám, þar sem eink-
um er veiddur lax. Veiöileyfi eru
yfirleitt mjög ódýr miöaö viö
verölag hér á landi.
Siglingar eru aö sjálfsögöu
mjög vinsælar, enda koma marg-
ir feröamenn á bátum sinum til
eyjunnar.
1 höfuöborginni hefur veriö
reist viöamikil tómstunda- og
iþróttamiöstöö, sem ber nafniö
„Summerland”. Þar er hægt aö
stunda flestar innilþróttir, sem
nöfnum tjáir aö nefna, auk þess
sem þar fer fram margs konar
skemmtistarfsemi.
Gistiaðstaðan
Eins og gefur aö skilja er mikill
fjöldi hótela og gistiheimila starf-
ræktur á Mön, einkum þó á mesta
feröamannatlmanum. Verölag er
yfirleitt lægra en I Englandi og
Skotlandi.
Feröamenn geta valiö gistiaö-
stööu eftir efnum og ástæöum,
bæöi hótelberbergi, íbúöir eöa or-
lofshús. Sem dæmi um verðlag
má nefna, aö hægt er t.d. aö leigja
orlofshús, sem hefur svefnpláss
fyrir 4, á um 30 pund, og mörg
gistiheimili selja gistingu og
morgunmat á um 5 pund eöa svo.
Veitingahús eru aö sjálfsögöu I
öllum helstu hótelunum, en auk
þess er fjöldinn allur af viökunna-
legum veitingahúsum I hinum
ýmsu bæjum landsins. Sjálfsagt
er fyrir feröamenn aö reyna
manska rétti, en þeir hafa upp á
margvislega fisk- og kjötrétti aö
bjóöa, og þá ekki hvaö sist reykta
sild, skelfisk af ýmsu tagi og
manskt lambakjöt. Þessu geta
menn rennt, niöur meö mönskum
Manverjar halda árlega Víkingahátíð og setja þá á svið
landtöku víkinga og bardaga við heimamenn. Hér sjást
tveir víkingar i fullum skrúða.
bjór og fengið sér heimatilbúinn
is á eftir, en hann er sérstæöur aö
þvi leyti, aö ýmis aukaefni, sem
sett eru I is annars staöar, eru
bönnuö á Mön.
Uppákomur af
ýmsu tagi
Manverjar skipuieggja á sumr-
in margvlsleg tiltæki m.a. i þvi
skyni aö draga aö feröamenn.
Tvennt vekur yfirleitt sérstaka
athygli feröamanna, og koma
margir til eyjunnar sérstaklega
til aö fylgjast meö þeim uppá-
komum. .
Annars vegar er þaö árleg al-
þjóöleg mótorhjólakeppni, sem
stendur yfir I rúma viku og dreg-
ur aö sér þátttakendur viöa aö úr
heiminum.
Aö þessu sinni hefst sjálf
keppnin 31. mai og stendur fram
til 6. júnl — en nokkra daga áöur
eru sérstakir æfingadagar fyrir
keppendur.
Þessi TT eöa Tourist Trophy
keppni fór fyrst fram áriö 1907, og
mun nú vera mjög fræg meöal
þeirra sem á annaö borö hafa
áhuga á kappakstri af þessu tagi.
Brautin er 50-60 kilómetra löng og
nær til allra bestu vega eyjunnar,
sem eru aö sjálfsögöu lokaöir
fyrir allri annarri umferö á meö-
an.
Hin uppákoman, sem gjarnan
vekur athygli, er sérstök Vikinga-
hátiö, sem haldin er árlega. Þá
sigla Manverjar á vlkingaskipum
um eyjuna vopnum prýddir aö
fornum siö og setja á sviö land-
göngu og orrustu mikla viö inn-
fædda. Hafa menn af þessu hina
bestu skemmtan, auk þess sem
Manverjar halda meö þessum
hætti viö áhuga á norrænum upp-
runa sinum.
Þá skipuleggja manskir aöilar
ýmiss konar hátiöir vor og haust
til þess aö draga feröamenn til
eyjunnar viö upphaf og endi hins
eiginlega feröamannatlmabils.
Þannig halda þeir alþjóölega
danskeppni, rokkhátiö og hjól-
reiöaviku svo dæmi séu tekin.
—ESJ.
HBEEHjSBBSZBSHÍflHBBSll
■■■■■
1 ifiv YaÍfiniHm TMyTi