Vísir - 26.04.1980, Blaðsíða 25

I
VÍSIR
Laugardagur 26. april 1980
horfnir sem þjóöflokkur og sömu
sögu er aö segja af Ona indlánun-
um, sem lifðu innar i landinu, viö
Fagnano vatnið. Þeir hafa horfið
saman við aðra þjóðflokka.
„Alakaluk indiánarnir liföu
strandlifi. Þeirnotuðust mikið við
báta og lifðu á fiski og skeljum
sem þeir steiktu um borð. Enda
sást i' þættinum, að það rauk Ur
leifum elds i bátnum hjá indiána-
hjónunum sem heimsdttu
Beagle”.
„Þeir slógu slðan upp tjöldum
þar sem þeir komu að landi. Þeir
voru kranklegir I vaxtarlagi,
enda ekki ósennilegt að bátallfið
hafi sett sitt mark á vöxt þeirra
og eflaust hafa þeir þjáðst af
hörgulsjúkdómum vegna einhæfs
fæöis”.
— En hvernig stóö á þvl aö
þessir þjóðflokkar riöluöust og
hurfu sem heildir?
„Þaöer nU sorgarsaga aö segja
frá þvi”, sagði Sturla. „Þeir
hreinlega þoldu ekki menningu
hvita mannsins”.
„Indiánamir smuröu börn sin
feiti strax við fæöingu og sjálfir
voru þeir oliubornir. Þess vegna
voru þeir alltaf óhreinir, eins og
sást i sjónvarpsmyndaflokknum.
Það var reynt að kristna indfán-
ana og sett upp kristniboösstöB I
þeim tilgangi. Þá var eðlilega
byrjað á að þvo þá innfæddu og
kenna þeim góða.siði. Þetta þoldu
indlánarnir ekki, þeir urðu kvef-
sadcnir, fengu berkla og einnig
aðrar umgangs pestir, sem hviti
maðurinn hafði boriö með sér til
þeirra. Úr þessu féllu þeir i um-
vörpum”.
„Eitt sinn sauð upp Ur. Þá
höföu trúboðarnir tekið börnin aö
sér til að kenna þeim! En böínin
tóku umgangspest I trúboðsstöð-
inni og komu ekki aftur til sins
heima. Þessu vildu indlánarnir
ekki una, þeir geröu uppreisn,
réöust á trúboösstöðina og drápu
m.a. nokkra trúboða. Ég man
ekki betur en einn indláninn, sem
var með á Beagle og Flitzroy
hafði komið til mennta, hafi verið
foringi fyrir uppreisninni. En
þetta dugði ekki til, þessir þjóð-
fiokkarriðluöust og hurfu loks al-
veg”.
„Þetta var sorgarsaga, þvi I
rauninni var menning þeirra á
sinn hátt I engu ómerkari menn-
ingu Evrópubúa. Þeir kunnu skil
á öllum plöntum og dýrum I slnu
umhverfi og kunnu að notfæra sér
það. Orðaforði þeirra var lfka
fjölbreyttari en menn grunar.
Eyjarnar hafa
verið bitbein
Argentinu og
Chile
— En hvernig er þarna um-
horfs I dag?
„1 dag tilheyrir Eldland Argen-
tinu og Chile”, sagði Sturla.
„Þegar ég fór þangað i siðara
skiptiB sigldum við um Beagle
sund. Það er þekkt fyrir verstu
veður og sjóa, en þrátt fyrir það
var þama þjóðbraut áður en
Panama-skuröurinn kom til sög-
unnar. Við sundið er þorpið Ushu-
aia og tilheyrir það Argentinu, en
eyjar úti fyrir ströndinni
hafa verið bitbein Argentinu og
Chile.
„I ferð sem við fórum 1976
komum við til Galapagos eyja,
sem eru I um það bil tveggja daga
siglingu frá strönd Ecuador og
liggja á miðbaug”.
Eyjarnar eru stórmerkilegt
undur liffræðilega séð, enda varö
heimsókn Darwins þangað til
þess að koma honum á sporiö
varðandi þróunarkenninguna, að
lifverur þróuðust á löngum tima,
en yrðu ekki til I einu vetfangi.
Eyjarnar höfðu verið einangrað-
ar um þúsundir ára og lifrlki
þeirra þróast á sérstæðan hátt,
þannig að einstaklingar þar voru
frábrugðnir meginstofni tegund-
anna.
Eyjarnar voru auðsjáanlega
tiltölulega ung jarömyndun og lif-
verur þeirra gátu ekki verið
skapaðar þar á staönum á sama
tima og lifverur meginlanda eins
og biblian kenndi. Llfverur þar
voru öðrum frábrugðnarað ýmsu
leyti, og mátti þykja furöulegt ef
þarna hefði veriö sérstakt sköp-
unarsvæði. Þannig voru risa-
skjaldbökurnar frábrugðnar á
hinum einstöku eyjum og eins
voru finkurnar breytilegar frá
einni eyju til annarrar. Var þá
hver eyja sérstakt sköpunarsvæði
eða bjó einhver eiginleiki til
breytingar innra með hverri lif-
veru? Þessari spurningu hefur
Darwin velt fyrir sér eftir veruna
á eyjunum og alla tið siðan vann
hann að rannsóknum til aö koma
stoöum undir þróunarkenningu
sina.”
Eyjarnar eru að
heita má
vatnslausar
„Dýrin á eyjunum eru merki-
lega gæf, enda hafa þau komist
merkilega lltið I snertingu við
menn”, sagði Sturla. „Þó er
mannabyggð á sumum eyjanna
og má þaö teljast merkilegt, þar
sem þær mega heita vatnslaus-
ar”.
„A tlmabili voru fluttir þangað
fangar frá Ecuador, en þvi var
hætt. Norðmenn unnu salt úr sjó á
einni eynni I nokkur ár, en þeirri
starfsemi er löngu lokið. A striös-
árunum var byggð flugstöð á
einni eyjunni, sem nú hefur verið
aflögð. Nokkur hundruð manns
hafa þó fest þarna rætur. Mest af
Ecuador búum, en margir eru af
öörum þjóðernum. Ýmist eru þaö
farmenn, sem hafa oröið þar eftir
á ferðum slnum um Kyrrahafið,
ævintýramenn, flóttamenn, sér-
vitringar og aðrir, sem hafa vilj-
að draga sig út úr hringiöu mann-
hafsins”.
„Litiö þorp hefur risiö á San
Cristobal eyju og byggð er á
Santa Cruz. Þar búa yfir tvö þús-
und manns, sem lifa mest á fiski-,
humar- og skeldýraveiðum. Þótt
fámenni sé á Galapagoseyjum, og
flestar eyjamar raunar mann-
lausar, hefur maðurinn þó haft
mikil áhrif á lifrlki eyjanna um
árin”.
„Með grimmdarlegu skjald-
bökudrápi var sumum afbrigöum
útrýmt og öðrum verður varla
bjargað. Nærvera manna og auk-
inn átroöningur hefur einnig
truflandi áhrif á fugla og seli I
varpstöðvum og látrum. Mestri
röskun hefur þó valdið aöflutn-
ingurannarra llfvera. Menn hafa
nefnilega i gáleysi eöa visvitandi
flutt inndýr og plöntur, sem áöur
voru óþekkt I vistkerfi eyjanna.
„Þessum lifverum hefur stund-
um fjölgaö og þær nær útrýmt
þeim sem. fyrir voru. Þannig
komu menn fyrir geitum, svfnum
og ösnum á sumum eyjanna til
þess aö geta átt þar völ á fersku
kjöti á ferðum slnum um Kyrra-
hafið. Þessarskepnur urðu villtar
og þeim fjölgaði svo ört að þær
átu upp viökvæmar gróður og nær
eyddu ýmsum tegundum. Menn
slepptu lika i land hundum til aö
halda geitunum I skefjum, en þeir
lögöust á skjaldbökurnar og
geröu mikinn skaöa. Þá hafa
mýs, rottur og kettir borist með
skipum og gert mikinn usla.
Einnig hafa ýmsar plöntur borist
til eyjanna með mönnum og við-
leitni til ræktunar ógnar sérstæð-
um tegundum og gróöurhverf-
um”.
Nú hafa eyjarnar
verið friðlýstar
— En eitthvaö var gert til aö
foröa þvl aö lifriki eyjanna tor-
timdist?
„Já, það er rétt, sem betur
fer”, sagði Sturla. „Ecuador
stjórn geröi strax 1934 nokkrar
aðgerðir I átt til friðunar. Þaö er
svo ekki fyrr en 1955 að Alþjóöa
náttúrufriðunarsamtökin fóru að
hugsa um varöveislu eyjanna.
Stuttu siðar var Charles Darwin
stofnuninni komið á fót til að ann-
ast rannsóknir á lifríki eyjanna
og leita að bestu leiðunum til að
vernda þær. Eyjarnar voru friö-
lýstar og nú er umferö þangaö
miklum takmörkunum háð.
Rannsóknar stöðin, sem ber nafn
Darwins, er staösett I Santa Cruz
eýju”.
— Hvaö tók þessi heimssigling
Darwins mörg ár?
„Siglingin tók 5 ár, frá 1831-
1836”, svaraöi Sturla. „Þetta var
fyrsta og eina heimsreisa Dar-
wins, enda var hann ekki sjó-
hraustur. Sagt er aö hann hafi
verið meira og minna sjóveikur I
þessi 5 ár”.
„Arin eftir heimkomuna notaöi
hann til að vinna úr þeim upplýs-
ingum, sem hann hafði afiaö sér I
ferðinni. Geröi hann margar
merkar og tfmafrekar tilraunir I
þvl sambandi. Bók hans um þró-
unarkenninguna kom siðan út
rúmlega 20 árum siðar og olli
miklum usla og umræöum, en
kenningar hans hafa staöist tim-
ans tönn”, sagöi dr. Sturla Frið-
riksson I lok samtalsins.
tWv. ;> '.3:

Mynd þessi sýnir vel hversu gæf dýrin á Galapagoseyjjunum geta verið. Sigrún
Laxdal gefur landeðlu æti úr lófa sínum.
Texti: Gisli Sigurgeirsson Myndir: Bragi Guðmundsson og myndasafn Sturlu