Vísir - 03.05.1980, Blaðsíða 4

4
VISIR Laugardagur
3. mal 1980

10 ÁRA
„BYLT-
INGAR-
AF-
MÆLI„:
Mál þetta vaktl glfurlega athygli I Islensku blöAunum einsog gefur ab skllja...
YLTINGIN ER
10 ár eru nú liöin frá þeim atburöum sem ýmsum þóttu sönnun þess aö undir-
búningur væri hafinn aö sósíalískri byltingu á islandi — hvort sem viðkomandi
þótti þaö svo Ijúft eöa leitt. Þann 20. april 1970 lögöu íslenskir námsmenn í Svíþjóö
sendiráð islands í Stokkhólmi undir sig, „til þess aö vekja athygli á því ófremdará-
standi sem ríkir á sviöi íslenzkra menntamála", eins og sagöi í yfirlýsingu náms-
mannanna. Jafnframt kröföust þeir breytts þjóöfélagskerfis, úrsagnar islands úr
NATO og lýstu yfir þeirri sannfæringu sinni aö „eina lausnin á efnahagslegu og
félagslegu ástandi á Islandi er sósíalistísk bylting". Atburðir þessir vöktu gífur-
lega athygli hér heima og í tilefni af þessu 10 ára „byltingarafmæli" skulu þeir nú
rif jaöir upp í stórum dráttum.
Þaö var einn kyrrlátan mánu-
dagsmorgun i Stokkhómi, 20.
april 1970. Lifiö i islenska sendi-
ráðinu viö Kómmendörsgaten 35
gekk sinn vanagang og ekkert
benti til aö þessi dagur yröi i
nokkru frábrugðinn öörum dög-
um. Haraldur Kröyer sendiherra
var að visu fjarstaddur, hann sat
utanrikisráöherrafund Norður-
landa i Helsinki ásamt Emil
Björnssyni utanrikisráöherra, en
Hannes Hafstein sendiráðsfull'-
trúi gegndi störfum hans á meö-
an. Auk hans var ritari sendiraðs-
ins einnig á staðnum, Aslaug
Skúladóttir.
Þá er þaö um ellefu-leytið um
morguninn aö hópur ungra
manna birtist i sendiráðinu, þar
eru komnir 11 islenskir stúdentar,
8 koma frá Gautaborg og 3 frá
Uppsölum. Ekkert óvanalegt viö
þaö þó Islenskir námsmenn séu á
ferðinni i sendiráðinu en þessir
eru hvorki komnir til að leita fyr-
irgreiðslu né lesa blöðin.
Björn Arnórsson var á meðal stúdentanna:
„Vildum setja námsmann
baráttu i víðara samhengi
99
- við kjarabaráttu verkafólks
Einn stúdentanna 11 sem tóku
sendiráöið i Stokkhómi hét Björn
Arnórsson. Nú 10 árum siöar er
Björn hagfræöingur hinna fjöl-
mennu launþegasamtaka Banda-
lags starfsmanna rikis og bæjar
og á sér skrifstofu I húsi BSRB vib
Grettisgötu. Þangað var hann
sóttur heim og spuröur út i þessar
aögeröir.
„Samband islenskra náms-
manna erlendis, SINE, var með
hugmyndir um að efna til mót-
mælasetu I sendiráðum tslands
viða um heim, til þess aö mót-
mæla námslánunum sem voru
svo lág að alls ekki var hægt aö
lifa af þeim”, sagði Björn. „Við
nokkrir námsmenn i Gautaborg
og Uppsölum, vildum hins vegar
setja okkar baráttu i miklu viöara
samhengi: viö kjarabaráttu
verkafólks. Okkur þótti lika mót-
mælaseta áhrifalitil aðgerð og
ákváðum þvi að taka sendiráöið.
Frásagnir f jölmiðla á tslandi af
þessum atburðum voru reyndar
meö fádæmum. Viö vorum til
dæmis mjög nákvæmir meö það
að beita engu ofbeldi, og lögreglu-
stjórinn i Stokkhólmi kvaö okkur
mjög kurteisa og viðmótsþýöa”.
— Náöuö þiö markmiöum ykk-
ar meö sendiráöstökunni?
„Hugurinn var náttúrlega dá-
litið uppi i skýjunum en ég vil
taka þaö mjög skýrt fram að
aðalmarkmið okkar var að vekja
umræðu um kjör i þjóðfélaginu
almennt, við vildum rifa okkur út
úr þröngri námsmannabaráttu.
Þetta var aöalmarkmið okkar en
niöurstaðan varö hins vegar sú aö
námslán hafa aldrei hækkað eins
mikiö og haustið eftir þessa at-
buröi. Það fór mjög i taugarnar á
þeim óánægðustu, það var talaö
um mútur i þessu sambandi”.
— En hvernig lituröu á þetta
nú, 10 árum seinna?
„Einsog ég sagði þá varö nið-
usrstaöan úr þessu allt önnur en
Björn Arnórsson: „Ég myndl nú
ekki mæla meö sendiráöstökum
sem tómstundagamni”.
viö ætluöum. Ég myndi þess
vegna, meö mina þekkingu nú,
ekki gripa til þessara aðgerða”.
Nauðsynlegt að gjörbylta
þjóðfélaginu
— í yfiriýsingu ykkar kemur
m.a. fram aöþiö tölduö nauösyn á
sósialiskri byltingu. Ertu reiöu-
búinn til aö skrifa undir þaö enn i
dag?
„Þaö kemur fram i allri þjóðfé-
lagsumræðu nú að það er nauö-
synlegt að gjörbylta þjóðfélags-
kerfinu, þá ekki aðeins i sam-
bandi við kjörin heldur lfka
eignaskiptingu og sliku. Meira að
segja frjálshyggjumenn eru
sama sinnis um það þó ég vildi
auðvitað stefna i allt aðra átt en
þeir, ég vil stefna i félagslega átt.
En ég vil taka það fram að sósial-
isk bylting hefur ekkert með blóö
og vopn að gera, vopnaviðskipti
þurfa ekki að fylgja.
Viðhorf min hafa auðvitað
breyst og mótast með aukinni
þekkingu og við getum náttúrlega
ekki apaö eftir likönum úr út-
löndum, Island hefur sina sér-
stöðu”.
— Hefur þú oröiö fyrir ein-
hverju aökasti gegnum árin
vegna þátttöku þinnar i þessum
aögerðum?
„Nei, það get ég engan veginn
sagt. Þaö var helst að ég þyrfti að
leiðrétta það sem rangt var fariö
með i fjölmiölum hér heima, vinir
og vandamenn voru dálitiö furöu
lostnir á öllu þessu ofbeldi sem
við áttum að hafa beitt.
Ég held sömuleiðis ekki að þaö
sé nein ástæöa til að sjá eftir
þessu, mér sýnist nú eftir á aö
þetta hafi veriö ósköp meinlaust.
og ekki skaðað neinn, þó blöðin
hafi gert mikið veður út af þessu,
sagt að við höfum rifið þarna og
tætt. En ég myndi nú ekki mæla
meö þessu sem tómstundagam-
ni, sérstaklega ef miðað er við
sendiráðstökur þessa dagana...”
—IJ.

„Þetta sendiráð er nú i okkar
höndum”, tilkynna þeir og biöja
starfsmennina tvo aö hverfa á
brott. Aslaug bregst hin rólegasta
við, gengur brosandi út en fér sið-
an og tætur sænska utanrikisráöu
neytið vita. Hannes Hafstein er
þrjóskari, hann neitar að fara út
uns stúdentarnir hreinlega bera
hann yfir þröskuldinn án þess þó
að beUa ofbeldi. Þar með er
sendira'öiö tryggilega i höndum
stúdentanna 11, þeir hreiðra um
sig innan veggja og hengja
rauða fána i gluggana. Einhver
niðri á götunni heyrir þá hrópa:
„Byltingin er hafin...”
„Eina lausnin er sósíalis-
tísk bylting..."
Lögregluna dreif aö, 50 menn
gráa fyrir járnum sem bjuggust
við hinu versta — sænska lögregl-
an var engu góðu vön af þeim sem
tóku sér fyrir hendur aö hertaka
sendiráö. Fljótlega kom þó i ljós
að hér var um annars konar að-
gerð að ræöa en svo aö búast
mætti viö manndrápum og of-
beldisverkum. Stúdentarnir
höfðu að visu búist til varnar og
neituðu að opna fyrir sænskum
laganna þjónum, þar meö var
málið i sjálfheldu þar sem sendi-
ráð teljast yfirráðasvæði þess
lands sem þau standa fyrir. Ekk-
ert mátti gera nema með sam-
þykki islenskra yfirvalda.
Þaö var haft samband við Emil
Jónsson i Helsinki. Hann tjáði
Morgunblaðinu daginn eftir hvað
gerst haföi: „Ég sagði sænska
utanrikisráðuneytinu, þegar þaö
spurðist fyrir um hvað gera
skyldi, aö bezt væri aö fjarlægja
stúdentana úr sendiráðinu, en þó
þannig að ekki yrði beitt ofbeldi
og þessum aumingja stúdentum
yrði ekki valdið erfiðleikum.
Þetta var gert”.
„Aumingja stúdentarnir” sátu
ekki alveg auöum höndum meðan
verið var að upphugsa ráð til að
svæla þá brott. Þeir birtu yfirlýs-
ingu þar sem vakin er athygli á
fyrrgreindu ófremdarástandi I is-
lenskum menntamálum en jafn-
framttekiö fram: „Okkur er ljóst
að baráttuna fyrir bættri aðstöðu
skólafólks er ekki hægt að ein-
angra frá baráttunni fyrir breyttu
þjóðfélagskerfi”. Siðan er lýst
þeirri skoðun að menntunin sé
tæki eignastéttarinnar til þess
,,að viöhalda úreltum hugmynd-
um um eignaréttinn og efnahags-
lega mismunun, hindra að hinar
vinnandi stéttir geri sér ljós rétt-
indi sin og aöferðir til að ná
þeim”-. N.A.T.O.-aðild tslands er
harðlega mótmælt: „Tilgangur
NATO er aö fjötra alþýðu aðildar-
rikjanna sem sterkustum þræls-
hlekkjum auövaldsins”. Og aö
lokum segir: „Við erum sannfærö
um að eina lausnin á efnahags-
legu og félagslegu ástandi á ts-
landi er sósialistisk bylting. Að-
gerð okkar er þáttur i að knýja
hana fram og gefa islenzkri al-
þýðu fordæmi i baráttunni”'.
Tveimur tímum seinna...
Undireins og fréttist til tslands
um töku sendiráösins þótti mörg-
um mikið til um. Skeyti voru send
frá Æskulýðsfylkingunni og frá
róttækum námsmönnum i MR
með baráttukveðjum til „náms-
mannanna i sendiráðinu”. Þeir
munu hins vegar ekki hafa fengið
þessi skeyti þvi að tveimur tim-
um eftir aö aðgerðin byrjaði var
öllu lokiö.
Þeir höfðu búið ágætlega um
sig, haft með sér nesti og biðu
þess sem verða vildi. A meðan
notuðu þeir tækifærið til að kvik-
mynda atburðinn, kanna sendi-
ráðið, róta i skjölum og ljós-
mynda þau sem bitastæð sýndust.
Fátt munu þeir þó hafa fundið
verulega krassandi að þvi er einn
þeirra tjáði Visi utan heillaóska-
skeyti til hinna furðulegustu aðila
út um heim.
Þar kom að lögreglan fékk
heimild Emils til að sækja stú-
dentana 11. Þeir neituðu enn að
opna og var þá hurðin brotin upp
og stúdentarnir sóttir inn I sendi-
ráðið. Þeir veittu enga mótspyrnu
og voru fluttir til yfirheyrslu á
lögreglustöðina. Þaðan var þeim
siðan sleppt eftir að hafa gefið
upp nöfn sin: Arthúr Ölafsson,
Asgeir Guðmundur Danielsson,
Björn Magnús Arnórsson, Geir
Þórarinn Zoega, Guðjón Steinar
Aðalsteinsson, Gunnar Ingi Ægis-
son, Gústaf Adólf Skúlason,
Hjálmtýr Vilhjálmsson Heiðdal,
Kristján Loftsson Guölaugsson,
Skúli Waldorff og örlygur
Antonsson. Margir þessara
manna eru enn þann dag i dag
mjög virkir á róttækara armi
stjórnmála.
Málssókn gegn þeim var látin
niður falla af Islenska rikinu.
„Þeir gera þjóðinni
skömm til..."
Einsog fyrr greinir vöktu þessir
atburðir gifurlega athygli hér
uppá tslandi og var um fátt meira
talað lengi á eftir. Sama dag og
stúdentarnir létu til skarar skriða
kom til harðra orðaskipta á Al-
þingi vegna málsins og ásökuðu
þeir Magnús Kjartansson og Gylfi
Þ. Gislason hvor annan um að
eiga sök á atburðinum! Algengt
viðhorf sem fram kemur i blaða-
skrifum frá þessum tima er aö
námsmennirnir 11 hafi gert^iinni
vammlausu þjóð tslendihgum
skömm til meö þessu athæfi og að
allt sé þetta vatn á myllu
kommúnista. Þar spilaöi einnig
inni aö sænsk blöð beindu mjög
athyglinni að Islandi eftir þetta
og þótti mörgum þar um gróf róg-
skrif aö ræða. Meöal þess sem þar
kom fram, þó ekki komi það
þessu máli á neinn hátt við, var
að miövikudagar væru vinlausir
til þess að koma i veg fyrir mann-
dráp og óeiröir. Undir þessu þótti
tslendingum slæmt að sitja og
kenndu ll-menningunum um.
Það var mikið um að vera með-
al námsmanna næstu dagana á