Vísir - 07.05.1980, Blaðsíða 9

SIR
Mi&vikudagur 7. mai 1980
Valerian Trifa: „Þús- Karlis Detlavs: „Valdí John Demjanjuk: Sendi Andrija Artukovic: Vilis Hazners: /,Kveikti í
undir voru drepnar". gyðinga til slátrunar". hann 500 þúsund manns í „Fjöldamorðsráðherr- guðshúsi gyðinga".
gasklefana? ann".
Heíövipöip bandapfskip
bopgarap eöa nasistaböðlap?
JOHN DEMJANJUK er dæmigeröur bandarískur millistéttamaður. Hann vinn-
ur i Fordverksmiðju, á einbýlishús í úthverfi og eldri bil af millistærð. Hann
gegnir ennfremur embætti í úkranisku rétttrúnaðarkirkjunni, dáður fyrir líkn-
arstörf og þykir góður granni, sem lítið lætur yf ir sér. Samt sem áður er hann
sakaður um, að hafa verið nasisti, og hafa framið þvflik óþokkaverk í hinum al-
ræmdu Treblinkabúðum, að hann fékk viðurnefnið Ivan hinn hræðilegi. Þeir
sem ákæra hann, segja, að hann hafi borið ábyrgð á dauða minnst f imm hundr-
uð þúsund karla, kvenna og barna, sem yf irmaöur gasklefanna.
Demjanjuk, sem breytti nafni
sinu úr Ivan i John þegar hann
kom til Bandarikjanna 1952, er
einn fimmtán meintra striös-
glæpamanna, sem bandariska
dómsmálaráöuneytið hefur
reynt að láta visa úr landi, svo
sækja megi þá til saka I heima-
landi þeirra. Bandarisk yfirvöld
halda þvi fram, að allir sem
einn hafi þeir logið I landvistar-
umsóknum sinum, þar sem þeir
fela samband sitt við Nasista-
flokkinn.
Aðeins lítið brot
Þessir fimmtán eru aðeins
brot að þvi er Sérrannsóknar-
stofnun dómsmálaráðuneytis-
ins segir, en hún hefur með
höndum leit að striðsglæpa-
mönnum sem lifa I Bandarikj-
unum sem heiövirðir borgarar.
„Við leitum nokkur hundruð
meintra nasista, sem komu
hingað seint á fjórða og fimmta
áratugnum”, segir talsmaður
Sérrannsóknarstofnunarinnar.
Það verða fáir ef nokkrir þess-
ara grunuðu, sem eru mest-
megnis gamalmenni núna, sem
verða fluttir nauðungarflutningi
úr landi. Aðalástæður eru að
sjálfsögðu, að vitnin eru lika
gömul og erfitt að ná til þeirra.
Ennfremur taka slik málaferli
langan tíma.
„Nauðungarflutningsferillinn
er langur og fyrst verður að
svipta þá rikisfangi, og það er
mjög alvarlegt mál”, segir tals-
maðurinn. „Og þó svo málin
vinnist fyrir undirrétti, þá geta
þeir áfrýjað alla leið til Hæsta-
réttar Bandarikjanna. Gerum
ráö fyrir að þeir yrðu sviptir
rikisfangi. Þá er eftir að fá úr-
skurð fyrir sviptun á landvistar-
leyfi. Við höfum reynt aö láta
visa manni i Kaliforniu úr landi
i tuttugu ár og hann er enn þar i
góöu yfirlæti I sólskininu. Ég er
þeirrar skoðunar, aö flestir
þessara munu deyja saddir lif-
daga i rúmum sinum i henni
góöu gömlu Ameriku”.
Tvö hundruð
stríðsglæpamenn?
Brett Becker, forstjóri Varn-
arbandalags bandariskra gyð-
inga, álitur aö tala striðsglæpa-
manna i Bandarikjunum sé
rúmlega tvö hundruð.
„Erfiðast er að komast aö þvi
um hverja sé að ræöa. Er það
litli karlinn, sem fer tvisvar á
dag I gönguferð meö hundinn
sinn eða eigandi sjoppunnar á
horninu, sem gefur bárninu þinu
sælgæti, sem gætu hafa borið á
dauða þúsunda manna. Hver
getur vitað hverjir þeir eru og
hvar þeir eru. Þjóð sem saman-
stendur af mörgum brotum
veitir þeim fylgsni við hæfi”.
Þegar JohnDemjanjukkom til
Bandarikjanna fyrir tuttugu og
átta árum, þá 39 ára, sagöi hann
innflytjendayfirvöldunum að
hann væri landflótta undan
kommúnistum. Hann settist að I
Cleveland, Ohio og var ekki I
vandræðum með vinnu hjá Ford
vegna tæknimenntunar sinnar.
Hann varð máttarstólpi samfé-
lagsins i úthverfinu Sevel Hills.
Þá skeði það 1977, aö róleg til-
vera hans brast. Hann átti aö
missa landvistarleyfi á þeim
forsendum, að hann heföi kom-
ist inn I landið á fölskum for-
sendum, með þvi að greina ekki
frá sambandi sinu við Nasista-
flokkinn.
Aðkast og hótanir
Þegar sögur birtust I blöðum
staðarins um meinta fortiö
hans, varð hann fyrir hótunum
og aðkasti og bandariski fáninn
var rifinn af póstkassanum.
Hann haröneitaði ásökunum og
fullyrti að hér væri um samsæri
kommúnista að ræða og bjó á-
fram I þokkalegu múrsteinshúsi
sinu. Og nágrönnum hans finnst
að svo eigi að vera.
„Liðin tið er liðin tið”, sagöi
einn granna hans. „Ég veit ekki
hvað John aðhafðist I striðinu.
Hann segir mér, að hann hafi
veriö fangi Þjóðverja og ég tek
það gott og gilt”.
„Það eina sem ég yeit, er aö
hann er góður granni og hefur
engum mein gert hér. Aðal-
áhugamál hans virðist vera
kirkjumálin. Ég veit að hann
skipuleggur alls konar starf-
semi á hennar vegum”.
Frank Walus: „Moröing-
inn með barnsandlitið".
„Allir hér lita sömu augum á
málið og þaö var ekki fólk úr ná-
grenninu, sem stóð að aðkast-
inu”.
Talsmaður Úkrainisku rétt-
trúnaðarkirkjunnar sagði:
„Demjanjuk er enn embættis-
maður. Við trúum þvi, að menn
séu saklausir meðan sekt er
ekki sönnuð”.
Fjórtán nöfn
Hér á eftir fer útdráttur
viðvikjandi hina fjórtán, sem
dómsmálaráöuneytiö reynir aö
fá visað úr landi vegna meintra
striösglæpa.
BOLESLAVS MAIKOVSKIS,
sem kom frá Lettlandi, er sagð-
ur hafa verið ISS og yfirmaöur i
lettnesku lögreglunni, sem
sendi um tuttugu þúsund gyð-
inga I dauðann i Riga, höfuö-
borg Lettlands. Það er álitið að
skjöl nasista, sem náðst hafa,
gefi til kynna að hann hafi verið
sæmdur Járnkrossinum. Mai-
kovskis býr nú 74 ára gamall I
bænum Mineola á Long Island I
New York fylki, Nágrönnum
likar vel við hann og hann sækir
kirkju daglega. Kastað hefur
verið ikveikjusprengjum á hús-
ið og fyrir tveim árum skaut
byssubófi tiu skotum gegnum
útihurðina hjá honum. Eitt skot-
ið hitti hann I hægri fótinn. Mai-
kovskis hefur mætt fyrir rétti i
þó nokkur skipti vegna þessa
máls, en hefur boriö fyrir
fimmtu viöbót stjórnarskrár-
innar og ekki sagt orð. (Fimmta
viöbót mælir svo fyrir að menn
geti neitað aö svara, ef þeir eigi
á hættu að sakfella sig.)
VILIS HAZNERS, er einnig 74
ára og var á launalista hjá rik-
inu við að undirbúa útvarps-
sendingar fyrir Radio Liberty á
lettnesku. Hazner kom til
Bandarikjanna 1956 og býr nú á
búgarði skammt frá Albany I
New York fylki ásamt konu
sinni og tveim sonum. Þeir sem
ákæra hann segja, að hann hafi
ekki átt svona rólega daga i
Riga á striösárunum. Hann er
grunaöur um að hafa leikið gyö-
inga illa og hafi einu sinni aö-
stoöað við að smala tvö hundruö
inn I bænahús áður en kveikt var
I þvi.
FEODORE FEDERENKO, 73
ára, sem býr á Miami Beach i
Florida, en þar búa margir gyð-
ingar er ásakaður um að hafa
verið I SS I Treblinkabúöunum.
Federenko, sem kom til Banda-
rikjanna 1949, neitar ekki að
hafa verið i Treblinka, en segist
hafa veriö trésmiður þar, en
ekkert viðkomandi SS.
Sá hinna ákærðu, sem fræg-
astur er I Bandarikjunum er
VALERIAN TRIFA erkibiskup,
æðsti maður rúmensku rétt-
trúnaðarkirkjunnar I Banda-
rikjunum og Kanada. Erki-
biskupinn sem er 65 ára býr i
tuttugu og fimm herbergja stór-
hýsi, á um hundruð hektara lóð,
(sem er tæpur ferkólómetri) I
Grass Lake i Michiganrlki.
Hann er ákærður fyrir að hafa
verið einn leiötoga Rúmenska
Járnvaröarins (Samtök nasist-
iskra Rúmena, vopnuð) og fyrir
að hafa skipulagt ofsóknir á
hendur gyöingum I Búkarest
1941, en þá voru þúsundir myrt-
ar. Trifa neitar ekki aö hafa
verið I samtökunum, en segist
engan þátt hafa átt i skipulagn-
ingu eða framkvæmd ofsókn-
anna.
ANDRIJA ARTUKOVIC.71 ára
er náungi sem bandarisk yfir-
völd hafa reynt að visa úr landi
slðastliðin tuttugu ár. Hann er
eigandi byggingafyrirtækis,
sem gengur mjög vel og býr i
húsasamstæöu I útborg Los
Angeles, Seal Beach, við
mikla vopnavernd. Þegar
nasistar hernámu Júgóslaviu
1941, var landinu skipt I tvennt
Teodore Federenko: „SS-
maður í Treblinka".
og Artukovic var gerður að
innanrikisráðherra I Króatiu.
Sumariö 1941 var hundrað og
áttatiu þúsund gyöingum,
sigaunum og serbum slátrað.
Alitið er aö Artukovic hafi veriö
ábyrgur fyrir þessu þjóðflokka-
morði. 1957 ákvað Hæstiréttur
Bandarikjanna að ha'nn yröi að
gangast undir réttarhöld um
brottvisun úr landi vegna 1239
einstakra morða. En hann er
enn i Bandarikjunum eftir mikl-
ar lagaflækjur.
FRANK WALUS.57 ára, vinnur
hjá General Motors og býr I
Chicago. Hann var aðeins tán-
ingur þegar striöið braust út, en
vitni segja, að hann hafi verið
kallaður „Gyðingadráparinn
með barnsandlitiö”.
SERGE og MYKOLA KOWAL-
CHUK, pólskir bræður, eru
klæöskerar i hverfi I Phila-
delphia, þar sem mikiö af gyð-
ingum býr. Þeir eru nú á sjö-
tugsaldri og eru ákærðir fyrir
þátttöku i moröum á fimm þús-
und gyðingum i heimalandi
sinu.
KARLIS DETLAVS, 70 ára, býr
i Baltimore og hefur dregiö sig I
hlé frá störfum. Hann missti
annan fótinn vegna dreps fyrir
tveim árum og er hreyfihaml-
aður. Hann er ákærður fyrir aö
hafa valið gyðinga til útrýming-
ar i heimalandi sinu, Lettlandi.
BRONIUS KAMINSKAS.77 ára
frá Litháen kom til Bandarikj-
anna 1952 og býr nú einmana-
legu llfi i leiguhúsnæöi fyrir ein-
staklinga. Hann er ásakaður um
aö hafa tekið þátt I grimmdar-
verkum gegn gyöingum.
BOHDAN KOZIY,58ára gamall
Pólverji, sem rekur hótel i Fort
Lauderdale er sagður hafa verið
lögregluforingi og haft sam-
vinnu við SS i Póllandi. Það er
álitið að hann hafi tekið þátt i
barsmiðum og drápum á full-
orðnum og börnum.
WOLODYMIR OSIDACH, 72
ára, er einnig Pólverji, sem býr
IPhiladelphia. Hann er ákærður
á svipuðum grundvelli.
KARL LINAS.58 ára, sem býr I
Greenlawn i New York-fylki
kom til Bandarikjanna 1950 og
er sagður hafa verið fangabúða-
vöröur i hernumdu Eistlandi og
á að hafa borið ábyrgð á dauða
hundruða gyðinga.
CHERUM SUZIKOV, 62 ára, er
aðal innkaupastjóri fyrir
Oassaicsýslu i New Jersey og
býr i Paterson i New Jersey.
Hann er ákærður fyrir að hafa
verið félagi i úrvalssveitum
nasista Waffen SS og fyrir morö
á rússneskum gyðingum. -Þ.B.