Vísir - 29.05.1980, Blaðsíða 9

VÍSIR
SP*
Fimmtudagur 29. mai 1980.
II
J
I
Þegar rithöfundar deila fitnar
jafnan sá hópur manna, sem lit-
ur svo á, aö þeir eigi aö „vinna
fvrirsér” eins og það er kallaö.
Óg mikið rétt: höfundar hafa
fullan viija á þvi að vinna fyrir
sér. og um leiö jafna sin i milli
þeim tekjum. sem samkvæmt
heföbundnum venjum stjórn-
málanna eru af þeim teknar, til
aö hægt sé aö hthluta þeim á nj'
undir nafnbótum ölmusu og
styrkja. Þaö hefur löngum veriö
leiöur og menningarsnauöur
vani aö telja rithöfundafé til
styrkja og má segja aö eitt
gleggsta dæmiö og þaö langlif-
asta sé svonefndur rithöfunda-
styrkur Rikistitvarpsins. Þaö fé
sem þar er afhent aö nefnd eru
peningar sem rithöfundar hafa
sjálfir, meö samningum viö Ut-
varpiö, lagt til hliöar meö ymsu
móti, svo hægt væri aö hthiuta
umtalsveröum upphæöum
hverju sinni til eins eöa fleiri
manna.
Alkunna er að Launasjóður
rithöfunda er tilkominn vegna
þess Urræðis stjórnmálamanna,
aö veita söluskattsfé af bókum
aö hluta 1 slikan sjóö, sem rynni
aftur til höfundanna viö tithlut-
fetensKra ríHwtunflg'-
r ■ ii
mETMiiliM1
Fyrirsögnin á tittekt VIsis á þvi, hverjir hafa fengið mest tir hinum vmsu sjóöum siöustu fimm árin.
Andmæli samkvæmt
fyrirmynd
Fyrir nokkru voru innri þættir
rithöfundamála til umræöu, og
nokkuö heiftdöugri á stundum
eins og vill veröa á þeim bæ. A-
stæöan var tithlutun tir Launa-
sjóöi rithöfunda. Rithöfunda-
samband Islands er nti samein-
aö 1 eitt félag rithöfunda, þar
sem ráöandi öfl hafa fastan sess
atkvæöalega séö og fyrir hendi
er ákveöinn minnihluti, sem
fylgist auövitaö af athygli meö
þvl hvernig sjóöum á snærum
sambandsins er skipt. Þar sem
um er aö ræöa fastan minni-
hluta, sem á ekki nokkra von til
þess aö ná völdum aftur I sam-
tökunum eftir nokkra hveiti-
brauösdaga i byrjun, þegar allt
átti aö vera sameiginlegt sam-
kvæmt kenningum Siguröar A.
Magnussonar og Matthiasar
Johannessen, en þeir réöu
mestu um sameininguna, kann
aflsmunar aö gæta á stundum
og kannski erfitt aö komast hjá
sliku. Minnihluti, sem i raun er
andófshópur, á þvl ekki annars
kost en andmæla meö yfir-
iysingum. Ekkert er eölilegra,
ðimusa eða rithöfundafé
un. Samt lætur fólk sem svo, aö
hér sé enn einn rithöfundastyrk-
urinn á ferö og hann eigi lltill,
eöa 114 milljónir s.l. ár aö mig
minnir. Bókasafnssjóöur eru
lika til og veitti nti tuttugu og
fimm milljónir aö mig minnir.
Þótt deila megi um þann sjöö
hvaö snertir reglugerö, bæöi er
tekur til uppskipta til höfunda
samkvæmt eintakafjölda en
ekki samkvæmt titlánum, er þar
um aö ræöa innanhtismál höf-
unda sjálfra, sem þeir hafa
fyrst og fremst mismunandi
skoöanir á. Fjármunir fyrir tit-
lán á bókum eru fjármunir rit-
höfunda og veröa þvi ekki kall-
aöur styrkur. Þeir hafa svo
sannarlega unniö fyrir þeim.
Þannig er sá áróöur gegn rithöf-
nndum, aö kalla eigin fjáraflafé
þeirra styrki um leiö og þeir fá
þaö I hendur, ekkert annaö en
niöurlægjandi tal þeirra, sem
hafa aldrei komist meö rassinn
af fjóshaugnum. Ekki ein ein-
asta krona 1 fyrrgreindum
stjööum hefur oröiö til ööruvlsi
en meö mismunadni framlagi
rithöfunda. Þvi eru þaö aöeins
málbrestir sjóösstjórnar, sem I
raun hafa margir hverjir aldrei
nálægt bókmenntum komiö I al-
vöru, sem á persönulegum upp-
hafningarstundum állta aö telja
beri rithöfundafé til styrkja.
Ölmusa eða beiningafé?
Aöeins einn sjööur hefur veriö
viö íyöi I landinu, sem rithöf-
undar og aörir listamenn hafa
ekkert lagt til nema sem skatt-
borgarar, og þaö eflaust rif-
lega, en þaö eru svonefnd lista-
mannalaun. Heiöurslaun lista-
manna eru ákveöin af Alþingi,
og má hver sem er kalla þau
styrk eöa ölmusu eöa beiningafé
eftir geöþótta, án þess aö rit-
höfundar sérstaklega geri
athugamsemdir viö þaö orðfæri.
Slíkur munnsöfnuöur varöar
fyrst og fremst viröingu
Alþingis, og hiytur þaö aö sjá
um sinn hlut I málinu. önnur
listamannalaun en heiöurslaun
eru veitt af nefnd, sem kosin er
af almannavaldinu. Þetta eru
einu fjármunirnir sem al-
mannavaldiö veitir listamönn-
um sérstaklega. Listamanna-
laun eru viöurkenning hins
opinbera fyrir unnin störf á
vettvangi lista almennt. Lista-
mannalaunin I heild, og gagn-
vart listamönnum yfirleitt, eru
oröin einhver aumasta og ves-
alasta viöurkenning, sem fyrir-
finnst í landinu. Sumir lista-
menn hafa uppi viöburöi til aö
afþakka þau og þykja kannski
skitnir fyrir bragöiö. Vel má
vera aö þeir séu eitthvaö undar-
legir aö vera aö hafa fyrirsliku.
En á sama tlma og t.d. rithöf-
undar íithluta tir eigin sjóöum
varla undir einni milljón til
hvers höfundar, eru málarar og
rithöfundar og aörir listamenn
aö fá þetta tvö tilfjögur hundruö
þbsund krónur á ári I lista-
mannalaun. Og menn eru jafn-
vel aö keppast viö aö komast á
slik laun.
Listamannalaun an
fjárveitingar
Maöur skyldi ætla aö rlkiö og
þá Alþingi sérstaklega, heföi
einhvern áhuga á þvi að koma
viröulega fram viö listamenn
sina, þá sem þaö telur vert lista-
mannalauna. En I staö þess
stendur almannavaldiö fyrir þvi

neðanmals
Indriði G. Þorsteinsson,
rithöfundur, skrifar í til-
efni birtingar upplýsinga
um fjárveitingar til rit-
höfunda í Vísi að undan-
förnu og telur m.a. að
ekki megi blanda saman
„aflafé rithöfunda" og
listamannalaunum.
kinnroöalaust aö gera hina og
þessa aö tvö hundruö þtisund
króna listamönnum. Þessi laun
hafa 1 raun aldrei sokkiö eins
djtipt og I ár, og eru alveg oröin
þyöingarlaus og viröingarlaus.
En Alþingi og almannavaldiö
er i raun ekki eitt um aöförina
aö listamannalaunum. Akveðn-
ir aðilar meöal listamanna boða
á hverju ári, aö nauösynlegt sé
aö breyta listamannalaunum.
Þá eiga þeir ekki viö aö viröing
þeirra skuli aukin meö hærri
fjárveitingu. Þessir lista-
menn eiga viö að þau skuli lögö
niöur i ntiverandi mynd og kom-
iö upp ööru kerfi. Hugmyndin
snyrst eflausteinkum um atlögu
aö heiöurslaununum, þar sem
einhverjir eru taldir óveröugir.
En til þess að hægt sé að leggja
þau niöur og koma upp nyjum
heiðursflokki, þarf auövitaö aö
leggja niöur listamannalaunin
sjálf. Listamannalaun eiga sér
langa sögu, og koma ekkert viö
þeim ávinningum, sem fylgt
hafa I kjölfar margháttaörar og
r'ettrar kjarabaráttu lista-
manna. Þau eru verknaöur al-
mannavaldsins, sem allt frá þvl
um aldamót sá ástæöu til aö
viöurkenna ákveöna listamenn
meö fjárveitingu af almannafé.
Stööug óánægja meö Uthlutanir
hafa hins vegar valdiö þvi, aö
Alþingi hefur oröiö áhugalaust
um aö halda þeim viö lyöi. Þing-
ið hefur aö þvl leyti gjörsam-
lega brugöist gömlu og
viröingarveröu hlutverki sinu
hvaö snertir listamenn, og látiö
fjárveitingar til listamanna-
launa komast á þaö stig, aö hin
óánægöu „geni” geta meö full-
um rétti sagt aö leggja beri þau
niður. Eins og fyrr segir er þaö
ekki vegna fjármunanna,
heldur til aö freista þess aö
komast hærra og lengra. Og nU
virðist aö annaö tveggja veröi
aö hætta veitingu, eöa þá aö al-
mannavaldiö risi Ur öskustónni
og ákveöi listamannalaunum
nytt llf meö fjárveitingu, sem
talizt getur veriö viö hæfi fornr-
ar heföar og naubsynjar nýs
tlma. Eins og er duga lægstu
launin kannski fyrir einum
mánaðarreikningi frá rafveit-
unni.
og engir eru yfirlysingaglaöari
á öðrum stundum og viö önnur
tækifæri en einmitt þeir sem
ráöa lögum og lofum I Rithöf-
undasambandinu. Yfirlýsingar
frá andófsmönnum innan sam-
taka sem lýtur eiliföarstjörn og
getur fariö fram þvi sem hUn
vill, eru t.d. mjög tiðkaöar i
Moskvu og ættu þvl að vera
sæmilega þokkaöar hér. En á-
heyrendur ættu aö varast að á-
llta aö menn hafi veriö aö rifast
um fé sem þeir áttu ekki.
Og nU slöast kom svo hann
Ellas minn á Visi og rakti
sorgarsögu barnabökahöfunda.
Til aö efla myndina dró hann
saman upphæöir jafnt frá lista-
mannalaunum, sem koma eng-
um nema almannavaldinu viö,
og upphæöir úr sjóöum rithöf-
unda, og fékk dálltiö skrltna
mynd, sem auövitaö syndi
glöggt hvar barnabókahöfundar
eru staddir I sUpunni, en syndi
afturá móti ekki hvers vegna til
er andöfshópur I Rithöfunda-
sambandi Islands. Þannig ræöa
menn yfirleitt þau mál, sem
þeir hafa mestan áhuga á, en
sleppa aö gera grein fyrir heild-
armyndinni. NU getur vel verið
aö ekki hafi verib unnt aö fjalla
um þetta ööru vlsi en hella öllu
saman. En þaö var nU einmitt
vinnuaðferö Ellasar, sem kom
mér til aö leggja orö I belg.
Staöreyndin er aö aflafé rithöf-
unda veröur ekki blandaö sam-
an viö listamannalaun. Og það
bjargar ekki almannavaldinu i
landinu frá þvl hneyksli sem
listamannalaunin eru fjár-
hæöarlega séö, aö leggja alla
sjööi til lista saman og segja
siðan: Sjá, viö strlöölum þessa
kalla. IGÞ
Skipulagsstjori neitaði að skipu-
leggía pétthýli í Glæsibæjarhreppi
- Hreppsnefndín
„Skipuiagsstjórn sá engin rök
mæla meö myndun þéttbýlis rétt
viö þröskuldinn hjá Akureyring-
um, þess vegna var hafnaö beiöni
hreppsnefndar Glæsibæjarhrepps
um skipulag af byggö viö Lóns-
brii”, sagöi Zophonfas Pálsson,
skipuiagsstjóri, I samtali viö Visi.
Hreppsnefnd Glæsibæjar-
hrepps taldi rétt aö gera skipulag
aö þéttbýli á þessum staö vegna
ásóknar i byggingarlóöir. Var þaö
hugsaö til aö koma I veg fyrir enn
frekari mistök en þegar hafa orö-
iö viö staðsetningu húsa viö Lóns-
brú. Ennfremur vildu hrepps-
nefndarmenn sporna viö skipu-
lagslausri byggö einbýlishúsa á
Idi koma í veg fyrir enn
einstökum jörðum, á vegum aðila
í tengslum við ábúendur jarö-
anna.
„Þaö hefur verið stefna hjá
mér aö leyfa afkomendum ábú-
enda jaröa aö byggja á þeim
IbUðarhús, jafnvel þó viðkomandi
hafi atvinnu annars staöar, t.d. á
Akureyri”, sagöi Zophonías. „Tel
ég þaö öryggi fyrir viðkomandi
ábUendur, að hafa nákomna I
grenndinni. Hins vegar geta
vandamálin komiö upp ef jöröin
skiptir um eigendur, þess vegna
hef ég bent mönnum á aö þetta sé
tvleggjað”.
Slika byggö telja hrepps-
nefndarmenn Glæsibæjarhrepps
frekari mistdk
hins vegar óæskilega og geti leitt
til öngþveitis I byggöarmálum
hreppsins I framtfðinni. Telja
þeir einnig nauðsyn á að gera
heildarskipulag af nýtingu
hreppsins, þar sem tilgreind yröu
svæöi undir landbúnað, þétta
byggð og einnig hvaö ætti aö frið-
lýsa.
„Viö töldum ekki ástæöu til að
veröa viö þessu erindi, ekki slst
þar sem byggingarlóöir eru til
staöar á Akureyri og þessi byggö
var hugsuö fyrir fólk er þar
ynni”, sagöi Zophonlas I lok sam-
talsins.
G.S. Akureyri
Hreppsnefnd Glæsibæjar vili ekki aö enn frekari mistök eigi sér staö I
byggingu húsa viö Lónsbrá.